Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • Op zoek naar Schwind
  • Contact

Dwarskijken: Soepstilleven

15 september 2020 door Peter Zunneberg Leave a Comment

Stilleven

“Vergankelijkheid vereeuwigd op een boerenbont bordje”, schreef Annemieke Vos over een foto die ik op instagram en twitter had geplaatst. Op de foto herkennen we tomatensoep op, inderdaad, een bord uit een boerenbontservies. Maker van de muurschildering is Lotte de Schouwer. “This too shall pass”, stond erop geschreven. Ik betrok het op de geschiedenis van het terrein, de voormalige Honigfabriek, waar onder meer tomatensoep gemaakt werd. De fabriek is al jaren geleden gesloten en het complex herbergt tal van kleine bedrijfjes en heel veel creativiteit. Maar woningbouw rukt op en het zal niet lang meer duren voor de slopershamer ook hier zal toeslaan.

Maar door het woord vergankelijkheid zag ik ineens de link van de muurschildering met de 17e eeuw. De Gouden Eeuw van de Nederlandse schilderkunst, van Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Frans Hals en Jan Steen. Maar ook van Maria van Oosterwijck, Rachel Ruysch, Jan Davidsz. de Heem en Willem Claesz. Heda, stuk voor stuk schilders van stillevens. Die stillevens worden tegenwoordig al te snel op een hoop gegooid als zouden ze allemaal de vergankelijkheid van het menselijk bestaan willen uitdrukken. Dat is een aantrekkelijke interpretatie, zeker waar het stillevens met schedels en uitgedoofde kaarsen betreft. Andere stillevens met grote bloemstukken die op den duur verdorren, met breekbaar glaswerk of fruit en vissen die snel aan bederf en verrotting onderhevig waren, zouden dat ook heel goed kunnen uitdrukken. En misschien was dat wel het achterliggende idee. Maar vaak was de achtergrond bij het maken van een dergelijk stilleven een stuk prozaïscher. De schilder kon er al zijn artistieke virtuositeit in kwijt. Soms waren de bloemen zo levensecht dat er insecten op af kwamen (die dan ook weer geschilderd bleken), was de vis zo vers en vet dat de huid er door glom of was de citroen zo goed geschild dat je de etherische olie kon ruiken. Daarbij gold hoe mooier en overtuigender het schilderij, des te duurder. Dus de koper kon met dit werk zowel zijn rijkdom als zijn goede smaak laten zien.

Terug naar de huidige opvatting dat alle 17e-eeuwse stillevens vergankelijkheid laten zien. Dat doet de muurschildering op het Honigterrein in feite ook. Ook hier is sprake van een combinatie van voedsel en serviesgoed. Het is niet bepaald virtuoos en door het opschrift wat al te weemoedig en eenduidig. Natuurlijk, de tekst is samengesteld uit lettervermicelli, die in dezelfde fabriek geproduceerd werd. Maar zonder tekst zou er de associatie zijn met een rood stoplicht. Een rood stoplicht, dat je oproept om even pas op de plaats te maken.  Ik weet niet wat ik sterker vind.

Filed Under: Dwarskijken, erfgoed, schilderkunst Tagged With: Lotte de Schouwer, Nijmegen, stilleven

Dwarskijken: Clet

8 september 2020 door Peter Zunneberg

Clet Abraham, Florence, AmsterdamZoek op Florence en toeristische tips en vroeg of laat kom je een verkeersbord tegen. Uiteraard moet je naar de Dom, de Uffizi, de Bobolituinen, de Ponte Vecchio en de Santa Croce, maar wandelend door de renaissancestad moet je voortdurend alert zijn op de verkeersborden. Waarom? Omdat de kans groot is dat ze onder handen zijn genomen door street artist Clet Abraham. Ik weet nog goed  dat ik moest lachen toen ik in 2011 door Florence rondkuierde en een bord ‘verboden in te rijden’ zag. Op het rode ronde bord met de bekende witte streep was een zwarte gestileerde figuur toegevoegd, die de streep als een plank onder de arm nam om ermee weg te lopen. Ik zag het bord die middag op meer plekken. Later kwam ik via foto’s op social media geregeld foto’s tegen van verkeersborden die op vergelijkbare wijze bewerkt waren. De maker bleek dus Clet Abraham, een Franse kunstenaar die naar Florence was verhuisd en die van het bewerken van verkeersborden, eigenlijk altijd met een humoristisch effect zijn handelsmerk had gemaakt.
Af en toe dook in de jaren daarna ook werk van Clet op in andere steden, zoals Brussel en Amsterdam. Daar zag ik er gisteren weer een, op een steenworp afstand van het museumplein. Van het bord ‘verboden in te rijden’ was de witte streep verwerkt tot een schilderij van een liggend vrouwelijk naakt. Drie zwarte mannetjes hadden hun handen vol aan het doek. Omdat ik benieuwd was of Clet bewust meer richting kunstgeschiedenis bewoog, bekeek ik onder zijn posts op instagram. Er waren slechts twee voorstellingen met een relatie met de kunstgeschiedenis. Op één ervan is de David van Michelangelo herkenbaar, wat niet zo heel vreemd is, omdat dat beeld staat in Clets woonplaats Florence.
De andere voorstelling was een stuk opvallender. Zoals in Amsterdam drie mannetjes zeulden met een schilderij, torsten er hier zelfs vier een beeld. Een beeld van een liggende figuur met een geel kroontje. Geen beeld waar Clet dagelijks langs zal komen, want het is onmiskenbaar Alain Séchas’ The Lazy King dat prominent ligt in Park Sonsbeek in Arnhem. Het kan haast niet anders of Clet deelt hiermee een knipoog uit naar een collega-kunstenaar uit Frankrijk. Maar om dat als toeschouwer te begrijpen moet je dat beeld wel kennen.

Alain Séchas, The Lazy King, Arnhem

Filed Under: beeldhouwkunst, Dwarskijken, street art Tagged With: Alain Séchas, Amsterdam, Clet Abraham, Florence

Dwarskijken: Drie dansende vrouwen

10 augustus 2020 door Peter Zunneberg 1 Comment

Ernst Ludwig Kirchner, Tony Vaccaro, drie dansende vouwen
Drie vrouwen dansen in een straatje. Vanochtend kwam ik een foto tegen van Tony Vaccaro. Ik had nog nooit van hem gehoord. Hij werd als zoon van Italiaanse immigranten geboren in 1926 in het Amerikaanse stadje Greensburg. Toen hij vier jaar oud was gingen zijn ouders terug naar Italië. Maar toen de jonge Antonio daar aan het begin van de Tweede Wereldoorlog zijn dienstplicht moest vervullen, ontliep hij die door opnieuw naar de Verenigde Staten te gaan. Ook daar werd hij ingelijfd om in Europa te gaan vechten. Dat deed hij in Normandië, Luxemburg, België en Duitsland. Omdat hij veel had gefotografeerd, werd hij ingezet als spion. De foto’s die hij maakte aan het eind van de oorlog en die periode kort daarna, bezorgden hem grote faam. In de jaren ’50 begon hij voor het tijdschrift Life te werken en fotografeerde hij vooral beroemdheden en maakte hij mode reportages. Eerlijk gezegd had ik tot vandaag nog nooit van hem gehoord.
Zijn foto van de dansende vrouwen zou me waarschijnlijk ook niet zijn opgevallen als ik gisteren in het Rijksmuseum Twenthe niet een werk van Ernst Ludwig Kirchner had gezien. Drie gestalten dansen in wat het licht van een schijnwerper lijkt te zijn, waarbij er één rood is uitgelicht, één geel en de derde blauw. Het werk dateert uit 1933, dus Piet Mondriaan was al ruim vijftien jaar bezig met zijn strakke werk van lijnen en vlakken in deze drie primaire kleuren. Dat Mondriaan een fervent danser was (waarvan zijn Boogiewoogie-schilderijen getuigen) maakt het plaatje compleet. Of Kirchner bewust naar Mondriaan verwees en of zij elkaar ooit hebben ontmoet, heb ik niet kunnen achterhalen. Maar het was de Mondriaan-associatie waardoor ik langer stil stond bij Kirchner.
Wat is de link met Vaccaro’s foto? Ik vind het geen goede foto. Vaccaro maakte hem in 1963 tijdens een modereportage in Marrimekko in Finland. Ik vind dat er iets te veel voorgrond is, het stoort mij dat de vrouwen in de rode en de groene jurk nagenoeg dezelfde houding hebben en dat de vrouw in de gele jurk er te veel van afwijkt, maar vooral irriteert de vrouw in de oranje jurk, die met haar boodschappenmand op de achtergrond staat, mij mateloos.
Toch is er iets dat Kirchner en Vaccaro verbindt. Dat het drie vrouwen zijn, is het niet. Die kom je als drie gratiën al tegen sinds de klassieke oudheid. Het fletse rood, groen en geel staat ook te ver weg van de primaire kleuren rood, geel en blauw. Nee, het is de houding van enkele hoofden: de middelste vrouw bij Kirchner (die overigens ook associaties oproept met figuren van Pablo Picasso) en de vrouwen in de rode en de gele jurk bij Vaccaro hebben alle drie hun hoofd in de nek. En dat geeft hun dans iets ongeremds, iets extatisch. Bij Vaccaro misschien nog wat meer dan bij Kirchner spat het plezier van de dans.

Filed Under: Dwarskijken, fotografie, schilderkunst Tagged With: Ernst Ludwig Kirchner, Pablo Picasso, Piet Mondriaan, Tony Vaccaro

Dwarskijken: Moby Dick

1 juli 2020 door Peter Zunneberg Leave a Comment

Herman Melville, Moby Dick, Oswald Brierly

Twee jaar geleden las ik Moby Dick van Herman Melville en schreef ik over de kunsthistorische verwijzingen in het boek. Een naam die ik toen niet ben tegengekomen, is die van Oswald Brierly. Deze Engelse schilder, die leefde van 1817 tot 1894, specialiseerde zich in zeegezichten en -scènes. Toen Brierly in 1841 zijn eerste zeereis maakte, had Melville zijn zeemanscarriëre al weer opgegeven. Brierly zal toen Melville Moby Dick schreef zeker ook nog niet de faam hebben gehad die hij nu heeft, als je daar überhaupt al van mag spreken. Toen zou Brierly prima in Melvilles verhaal hebben gepast.

Whalers
Neem Brierly’s schilderij The Whalers off Twofold Bay, New South Wales. Dat laat zeker wat zien van wat Melville in zijn boek ook beschrijft. Hoe het gevecht met de onmetelijke zeezoogdieren gevoerd werd van uit een licht roeibootje, met voorin staand een harpoenier. De walvis in Brierly’s schilderij moet al gewond zijn, uit het spuitgat van het beest komt water vermengd met bloed. Brierly schilderde vaker scènes over de walvisjacht in de zeeën rond Australië.

Foto
Pas zag ik een nieuwsfoto van Associated Press die me direct deed denken aan Moby Dick. We zien een man vastberaden in de weer met een lange stok. Ook zien we iets ronds, wat geduid zou kunnen worden als een oog. Verder is er weinig herkenbaar. We zien vooral chaos. En dat klopt ook. Het gaat om een zoekactie naar overlevenden, na het neerstorten van een vliegtuig in Pakistan. Het oog blijkt een van de motoren te zijn.
Het is vreemd dat een foto gemaakt in 2020 van een gebeurtenis die niet op zee plaatsvond en helemaal niets te maken heeft met walvisjacht, dramatischer en chaotischer is, dan ooit geschilderd of gefilmd en daarmee treffender dan ooit tevoren illustreert wat Melville heeft beschreven. In ieder geval voor mij.

Filed Under: Dwarskijken, fotografie, schilderkunst Tagged With: Herman Melville, Moby Dick, Oswald Brierly

Dwarskijken: Trump crossing the Delaware

11 juni 2020 door Peter Zunneberg

Spotprent, Javier Muñoz, schilderij Emanuel Leutze

Op 24 april stond er in de Volkskrant onder de kop Een goede leider is een dienende leider een beschouwing over leiderschap ten tijde van corona. Bij het verhaal stond een illustratie van Javier Muñoz, van wie de Volkskrant geregeld beeld gebruikt. In een boot zien we een aantal wereldleiders verzameld. Donald Trump staat fier rechtop, hij bepaalt de koers. Op zijn hoofd heeft hij een van een oude krant gevouwen hoed. Direct achter hem staat Jaïr Bolsonaro die een teddybeer onder zijn arm klemt. Verder aan boord zijn Emanuel Macron, Angela Merkel, Justin Trudeau, Recep Tayyip Erdogan, Jacinda Ardern, Erna Solberg, Mette Frederiksen en helemaal achterin de boot onze eigen Mark Rutte. Allemaal zitten ze in hetzelfde schuitje, maar het zijn de grootste ego’s die het meest belachelijk worden gemaakt.

Wie een beetje thuis is in de schilderkunst herkent onmiddellijk het schilderij waarop Muñoz zich baseerde: Washington crossing the Delaware van Emanuel Leutze. Leutze werd in 1809 geboren in Duitsland, werd als 9-jarige door zijn ouders meegenomen naar de Verenigde Staten, studeerde aanvankelijk in Philadelphia, maar ging terug naar Duitsland om aan de Akademie van Düsseldorf verder te worden opgeleid tot schilder. Hij bleef nog een aantal jaren in Europa en keerde in 1859 terug naar de Verenigde Staten. Washington crossing the Delaware werd zijn bekendste werk. Opmerkelijk genoeg schilderde hij dit symbool van de Amerikaanse onafhankelijkheid al in 1851, toen hij nog in Duitsland woonde. Het schijnt zelfs dat de rivieroever op de achtergrond de Duits Rijnoever is.

Door Trump in deze setting zo neer te zetten, levert Muñoz een buitengewoon sarcastisch commentaar. Hij mag zich graag afficheren als wereldleider, maar is het niet. Hij gedraagt zich af en toe als een klein kind, iets wat Muñoz benadrukt met een hoofddeksel van spelende kinderen. Ook de teddybeer is geheel ontsproten aan Muñoz fantasie. En er is nog een detail dat hij heeft toegevoegd, maar dat heeft, net als het gehele beeld zijn oorsprong in de schilderkunst: het hoofddeksel van Erdogan, de omgekeerde trechter. Dat kennen we onder andere van Hiëronymus Bosch, bijvoorbeeld in zijn Keisnijding. De omgekeerde trechter op het hoofd staat voor zwendel en bedrog. Daarmee is het als element in de spotprent veel meer beladen dan de van een oude krant gevouwen hoed of de teddybeer.

Spotprent, Javier Muñoz, schilderij Hieronymus Bosch

Filed Under: Dwarskijken, schilderkunst Tagged With: Emanuel Leutze, Hiëronymus Bosch

« Previous Page
Next Page »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Amsterdam anoniem Arnhem Gent Hengelo Leiden Moritz von Schwind Nijmegen stadsdichter Utrecht

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2021 · Ontwerp en realisatie: Bartswerk Grafisch, Interactief en Webdesign · Log in
[footer_backtotop]