Het werd een keer tijd, maar eindelijk heb ik dan Moby Dick uitgelezen. En ik moet zeggen dat ik zelden zo’n barok boek las. Door zijn omvang en rijkheid aan beschrijvingen imponeert het als kerken en paleizen. Hier en daar verwijst Herman Melville ook letterlijk naar barokke kunst. En daar wil ik hier verder op ingaan. [Lees meer…]
Must-sees en de oorsprong van de schilderkunst
Van boven naar beneden: Wilhelm Eduard Daege, 1832; Jean-Baptiste Regnault, 1785; Joseph Wright of Derby, ca. 1782; Louis Ducis, ca. 1808; Joseph-Benoit Suve, 1791.
Afgelopen weekend vroeg Wim Pijbes op twitter welke kunstwerken ieder Nederlands kind zou moeten zien. Aanleiding was een artikel in Apollo Magazine dat meldt dat de directeur van het Victoria and Albert Museum in Londen vijf objecten heeft uitverkoren die ieder kind (in het Verenigd Koninkrijk) gezien moet hebben. Het tijdschrift vroeg daarop nog eens vijf autoriteiten uit de museum- en kunstwereld naar hun voorkeuren. Dat leverde in totaal al 28 objecten op. Rain, Steam and Speed van Turner en Work van Ford Madox Brown werden ieder twee keer genoemd.
Pijbes kreeg een aantal reacties: uiteraard de Nachtwacht, maar ook enkele andere Rembrandts, Vermeers Meisje met de parel, Mondriaans Victory Boogie Woogie, Jean Dubuffets Jardin d’emaille, strandbeesten van Theo Jansen, de pindakaasvloer van Wim T. Schippers, The Beanery van Edward Kienholz, Panorama Mesdag, maar ook minder opvallende keuzes als de Haagse School (zodat het niet in de vergetelheid raakt) en een winterlandschap van Hendrik Avercamp (vanwege een blote kont uit een buitenplee en een vozend stelletje in een hooiberg).
Het is duidelijk: zoveel hoofden, zoveel zinnen. Maar de reacties gaan niet zozeer over wat je wilt dat kinderen zien, wat je ze wilt vertellen bepaalt de keuze. Bijvoorbeeld hoe iemand met een informele opstelling van een groep mensen en opvallend lichtgebruik heeft kunnen uitgroeien tot onze nationale schilder. Of hoe je met blokjes in primaire kleuren op een wit vlak muziek en dans tot leven kunt wekken. Of hoe je met broodbeleg iets kunt doen, waardoor mensen zeggen dat het kunst is. Stuk voor stuk zeggen de suggesties iets over degene die ze aandraagt.
Belangstelling voor kunst wek je bij kinderen niet met een serie must-sees. Het is het verhaal dat ze pakt. Maar dat verhaal is weer anders bij elk ander kunstwerk. En dus moeten we kinderen niet leren te luisteren naar onze verhalen, maar zijn ze gebaat bij leren kijken. Zelf een kunstwerk doorgronden en zelf er een verhaal bij kunnen bedenken, zelf de motieven van de kunstenaar proberen te ontdekken. Naarmate kinderen (maar ook volwassenen) dat vaker doen, zullen ze bijvoorbeeld steeds beter in staat zijn om kunstwerken te relateren aan wat ze ooit gezien hebben en daardoor te begrijpen.
En als je van mij nu toch een antwoord eist, dan kom ik niet direct met één naam en één kunstwerk, maar met een thema. Vooral eind 18e, begin 19e eeuw zijn er diverse schilderijen gemaakt die de uitvinding of de oorsprong van de schilderkunst tonen. In het verhaal, dat oorspronkelijk verteld werd door Plinius de Oudere, tekent Kora (of Callirhoe) van Sicyon van een herdersjongen op wie zij verliefd is, de contouren op een muur, om hem zo altijd te kunnen zien. Het is natuurlijk een zeer romantisch idee dat de schilderkunst zo ontstaan zou zijn. Maar het verbeeldt wel mooi de menselijke aandrang om te tekenen wat hij ziet, of in een breder verband om de wereld te begrijpen door kunst te maken.
Op zoek naar Schwind (13): Bauernfeind
Pas zag ik via social media een schilderij langskomen van ene Gustav Bauernfeind. Nu was ik bij mijn zoektocht naar Moritz von Schwind de naam Bauernfeind wel eens tegengekomen. Dus ik heb me wat meer verdiept in Gustav Bauernfeind. En dat leverde opmerkelijke resultaten op.
Je moet de zuivel van Vermeer hebben
Jarenlang moesten we de groenten van Hak hebben. Voor zuivel is dat anders. Daarvoor moeten we bij Johannes Vermeer zijn. Ten minste als we de reclame moeten geloven. Waarschijnlijk is het begonnen toen levensmiddelenconcern Nestlé de merknaam La Laitière introduceerde. Wanneer dat precies geweest is, valt moeilijk te achterhalen. Maar ik kan me herinneren dat we op vakantie in Frankrijk in 2004 een bak chocoladeijs van dit merk kochten. Die bak heb ik zorgvuldig bewaard.
Zowel de naam als het beeldmerk zijn afgeleid van kunstenaar Johannes Vermeer die rond 1660 zijn beroemde Melkmeisje schilderde, een van de topstukken uit het Rijksmuseum. Gehuld in een geel buis en een blauwe rok, kleuren die in tal van Vermeers schilderijen terugkomen, schenkt een vrouw melk uit een kan in een kom. De scène wordt van links via een raam belicht, een ander element dat karakteristiek is voor Vermeer.
Boven links: La Laitière
Boven rechts: Friesche Vlag halvamel
Onder: twee shots uit de reclame van Lurpak
Nog altijd is La Laitière niet weg te denken uit Franse supermarkten. Vorig jaar nog kocht ik crème brulée, puddinkjes met los bijgeleverd een zakje suiker, dat met een brandertje of onder grill in een mum van tijd verandert in een krokant laagje caramel. Maar niet alleen La Laitière is een Nestlé-merk, in Spanje heet het La Lechera. Weliswaar wordt daar veelal een ander beeldmerk gebruikt (van een vrouw die een emmer op haar hoofd draagt), maar ook Vermeers Melkmeisje is niet onbekend.
In 1999 schreef de Amerikaanse Tracy Chevalier Girl with a Pearl Earring dat in 2003 werd verfilmd. Het verhaal is zorgvuldig geconstrueerd rond Vermeers Meisje met de parel, een van de trekpleisters van het Mauritshuis. Dit portret van een meisje met een opvallend oorsieraad en getooid in geel en blauw is sindsdien uitgegroeid tot Vermeers meest geliefde schilderij. Net als La Laitière kun je het beeld tegenkomen in de supermarkt, op koffiemelk van Friesche Vlag.
De link tussen Vermeer en zuivel werd nog eens versterkt toen ik pas toevallig een reclamefilmpje van het Deense botermerk Lurpak tegenkwam. Het begint met een subtiel verlichte schaal met groente. Dan zie je door een keukendeur een vrouw een schort voor doen. Ze gaat koken. Even later zie je in dezelfde keuken de vrouw proeven. In het eerste shot is ze gekleed in geel, in het tweede in blauw. En beide keren komt het licht van links de keuken in. Onmiskenbaar Vermeer. Goed over nagedacht. Dus la Laitière, Friesche Vlag, Lurpak, drie keer zuivel, drie keer Vermeer. Dat kan geen toeval meer zijn.
Dat er ook nog een huidverzorgingslijn is met onder meer Douche Crème karnemelk, dat Melkmeisje heet, is weer een heel ander verhaal.
Op zoek naar Schwind (12): Im Kino
Louis Soldan, Helmuth Lohner, Gabriel Barylli, Rudolf Kretner, Forrest Tucker, Félix Oudart, Rudolf Vones, Raimund Warta, Lester Matthews en Einor Ingesson. Van geen van hen had ik ooit gehoord. Maar dankzij de International Movie Database weet ik dat het acteurs zijn. Acteurs die allen Moritz von Schwind speelden in een verfilming over het leven van Franz Schubert. [Lees meer…]
