Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • School en kunst
  • Contact

Muurmuseum: Basel SBB

21 maart 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Vijf jaar geleden maakte ik met mijn moeder, mijn zus en mijn broer een treinreis door Zwitserland. Mijn moeder was net 85 geworden en dit was haar liefste wens. We treinden van Basel naar Lausanne, van Lausanne naar Montreux en daarvandaan met de GoldenPass-lijn naar Interlaken. Van Interlaken naar Luzern en vervolgens met de boot over de Vierwaldstättersee naar Flüelen en vandaar met de trein door naar Lugano. Vervolgens met de bus door Noord-Italië naar Tirano om daar de beroemde Bernina Express naar Chur te nemen. Van Chur met de Glacier Express naar Zermatt. En vandaar via Brig terug naar Basel. Het was een reis met louter hoogtepunten, spectaculaire vergezichten, vernuftige spoorweg-technische vindingen, met cocktails op het terras in Interlaken tot dikke pakken sneeuw tijdens de laatste twee klassieke trajecten.

Muurmuseum, Werner Miller
Werner Miller, Jungfraubahn Jungfraujoch 3457 m s/m

Afgelopen weekend kwam ik met een Zwitserse aan de praat over Basel, waarvan zij vertelde dat het een prachtige stad was, met de meeste musea van Zwitserland. Ik had er tijdens de anderhalf uur overstaptijd op de terugreis niet meer van gezien dan de stationshal en het stationsplein. Maar, reageerde ze, dan had ik toch in ieder geval de beroemde wandschilderingen gezien, die mogelijk door Ferdinand Hodler geschilderd waren. Die had ik inderdaad gezien en de plekken waar we geweest waren, had ik gefotografeerd. Die foto’s haalden destijds het fotoalbum niet. Maar nu zocht ik ze nog eens op. Ook ging ik op zoek naar de maker van de muurschilderingen en dat bleek niet Hodler te zijn. Hij overleed in 1918, terwijl de eerste schilderingen dateren van de jaren ’20 van de vorige eeuw.

Vierwaldstättersee van Ernst Hodel jr. in de stationshal van Basel SBB
Ernst Hodel jr. Vierwaldstättersee
Ekkehard Kohlund ?, Zermatt – Gornergrat 3136 m. Matterhorn

Toch is er wel iets van Hodler in terug te zien. Zo zijn in het werk van Ernst Hodel jr., een vijf bij vijftien meter groot panorama van de Vierwaldstättersee, haast expressionistisch geschilderd, duidelijk Hodlers ideeën van het parallelisme terug te zien, met de twee centrale bergtoppen. Ook in zijn Gstaad – Berner Oberland, het middelste van een driedelig panorama is parallelisme te zien, zij het dat hier geen komvormig, maar juist een koepelvormig landschap te zien is. Parallelisme is ook te zien in de schildering Jungfraubahn Jungfraujoch 3457 m s/m, het linker deel van het panorama, gemaakt door Werner Miller. Miller heeft les gekregen van Hodler. Andere leraren waren Giovanni Giacometti en Cuno Amiet, die samen het post-impressionisme in Zwitserland introduceerden. Een derde schilder die betrokken was is Hans Beat Wieland, die het rechter deel, Silsersee – Engadin – Graubünden schilderde. Hierin komt het parallelisme minder prominent naar voren, maar qua palet vormt het wel een eenheid met de andere delen. Wieland maakte ook in andere stations in Zwitserland muurschilderingen, maar nergens zo groot als in Basel. Ten slotte zou nog Ekkehard Kohlund betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van de muurschilderingen. Van hem is weinig bekend. Wellicht schilderde hij het qua formaat, compositie en stijl afwijkende Zermatt – Gornergrat 3136 m. Matterhorn.

Wat ik bijzonder vind, is dat de vijf voorstellingen ooit geschilderd werden als toeristische reclame, maar dat ze nu vooral te zien zijn als autonoom kunstwerken. Dat op zich is niet uniek, maar ik ken geen voorbeelden waar op dit formaat is gewerkt. Bovendien sluit het via de invloed van Ferdinand Hodler prachtig aan bij de Zwitserse artistieke identiteit.

Categorie: Muurmuseum, schilderkunst Tags: Basel, Ernst Hodel jr., Ferdinand Hodler, Hans Beat Wieland, Werner Miller

Muurmuseum: TelmoMiel

13 maart 2022 door Peter Zunneberg Reageer

De oranje gloed doet denken aan films en foto’s van de Amerikaanse Midwest. Met grote droogte en tumbleweeds. Een boer staat met gebogen hoofd aandacht te besteden aan zijn koeien. Dat de scène niet afkomstig is uit de Verenigde Staten, verraadt het oormerk van de koe links voor. De voorstelling is geschilderd op een silo van OOCON (Op- & Overslag Coöperatie Oost Nederland) in Lochem. Maker is Miel Krutzmann, die ook als hij, zoals hier, individueel werkt, toch signeert met TelmoMiel, omdat hij veel samenwerkt met Telmo Pieper. Hun werk is op diverse plekken in de wereld te zien, van Christchurch, Nieuw-Zeeland tot Buenos Aires, Argentinië. Hun werk in Lochem met de titel Verbonden, is één van de voorstellingen van de Silo Art Tour, die voert langs zeven beschilderde silo’s in de Achterhoek.

Verbonden van TelmoMiel in Lochem, onderdeel van de Silo Art Tour, langs zeven silo's in de Achterhoek.

Verbonden is niet alleen maar een agrarische scène. Er zit ook symboliek in. Rechts in de achtergrond is een oud huis zichtbaar. Het is Huis Verwolde dat in 1775 door eigenaar van het landgoed Frederik Willem van der Borch liet bouwen naar een ontwerp van architect Philip Willen Schonck. Het huis staat iets ten oosten van Laren, vlakbij Lochem.
Links in de achtergrond is een scène te zien uit de geschiedenis van Lochem. In 1590 tijdens de Tachtigjarige Oorlog trachtten de Spanjaarden Lochem in te nemen door zich te verstoppen in een hooiwagen. Het was aan Poorters Jan, zoon van een van de Lochemse poortwachters te danken, dat de list doorzien werd. Hij plukte wat hooi uit de wagen en onthulde daarmee de voet van een Spaanse soldaat. Het voorval staat bekend als De Hooiplukker.
Ten slotte is er nog de schop in de hand van de boer, die verwijst naar het ontstaan van het Twentekanaal, dat in de crisisjaren ’30 met de hand is gegraven.
Krutzmann toont zich in de voorstelling een buitengewoon vaardig kunstenaar. Het hoogste deel van de silo is zo’n vijftig meter, waarmee de beschouwer zich een beeld kan vormen van het totale oppervlak, 1300 m2. Maar bijvoorbeeld de stofuitdrukking van de pet van de boer of de rits in zijn tuinbroek zijn prachtig geschilderd en doen aan alsof je er met je neus bovenop staat.
Over het hoofd van de boer zou je kunnen discussiëren. Het is nu nederig gebogen. Was de voorstelling niet sterker geweest als, zeker in deze agrarische omgeving, de boer zijn beschouwers rechtstreeks en zelfbewust in de ogen had gekeken? Misschien wel. Maar onwillekeurig dringt zich ook de associatie op met die andere boer die deemoedig het hoofd buigt: de boer uit Het angelus van Jean-François Millet, behalve dan dat deze gelovige boer zijn pet heeft afgenomen om, zoals de titel al zegt, te bidden.
De boer in Verbonden is al van heel ver te zien en pas op het laatst openbaart de schildering zich ten volle. Het is eenzelfde soort ervaring als in een museum een nieuwe zaal binnenlopen. En de symboliek erin zorgt ervoor dat je telkens weer kijkt of je nieuwe elementen kunt ontdekken.

Locatie: OOCON, Goorseweg 13, 7241 DB, Lochem

Categorie: erfgoed, Muurmuseum, schilderkunst Tags: Lochem, Miel Krutzmann, Telmo Pieper

Muurmuseum: Gaudí in Nijmegen

4 maart 2022 door Peter Zunneberg

Muurmuseum, muurschildering, Ceciel Naalden, Nijmegen

Antoni Gaudí was een eigenzinnig architect. Daarvan getuigen de gebouwen die hij ontwierp, zoals de Sagrada Familia, de beroemde kathedraal in Barcelona die bijna een eeuw na zijn overlijden nog altijd niet voltooid is. Of zijn Casa Batllo waarvan het dak lijkt op een drakenrug en de balkons op maskers. Ook in de omgang met opdrachtgevers was Gaudí niet makkelijk. In het huis dat hij bouwde voor de adellijke familie Milà was geen rechte muur te vinden. Toen señora Milà vroeg of hij niet één rechte muur kon bouwen waar zij de piano tegen aan kon plaatsen, schijnt Gaudí te hebben gereageerd met een spottende vraag of zij geen fluit kon gaan spelen.
In opdracht van industrieel Eusebi Güell ontwierp Gaudí een stadspark. Op een groot braakliggend terrein bouwde Gaudí een bijzondere ingangspoort, enkele huisjes, enkele galerijen met op bomen en planten lijkende zuilen en een lange slingerende bank met mozaïek. Veel terra-kleurig mozaïek heeft geen vorm of voorstelling, maar het oogt, net als veel van Gaudí’s werk, bij uitstek organisch. In het mozaïek verwerkte hij wel kant-en-klare geëmailleerde medaillons, die zorgen voor een unieke uitstraling. Zijn ideeën voor het park schijnt Gaudí te hebben gebaseerd op wat hij tijdens zijn buitenlandse reizen, vooral naar Engeland, heeft gezien.

In de Jan van Speijkstraat in Nijmegen hebben buurtbewoners een stuk blinde muur onder handen genomen. Niet met mozaïek, maar met een muurschildering. En dan wel weer alsof het mozaïek is. Het is te grof voor een echt trompe-l’oeil, maar het is duidelijk wat het idee is. En net als bij Gaudí in Parc Güell zijn er hier en daar in het mozaïek medaillons verwerkt. Zo zien we een oudhollands, Delfts Blauw tegeltje en Zich wassende kat, naar een houtsnede van Julie de Graag. En hier werkt het trompe-l’oeil een stuk beter, want je denkt dat je naar een medaillon of in dit geval een ingelegd tegeltje kijkt, maar tegelijk zijn nog steeds de voegen zichtbaar. Dit verraadt een professionele hand, meer dan welwillende buurtbewoners voor elkaar zouden kunnen krijgen. Nu ken ik in Nijmegen een kunstenaar die zich gespecialiseerd heeft in decoratie schilderen: Ceciel Naalden. Een snelle blik op haar instagrampagina bevestigt mijn vermoeden. Ik vind het wel mooi hoe een muur in Nijmegen, via een associatie uit Barcelona en een detail van een houtsnede, leidt naar een Nijmeegse kunstenaar.

Details in een muurschildering die doet denken aan mozaïeken van Antoni Gaudí (links) zijn van de hand van decoratieschilder Ceciel Naalden (rechts)

Categorie: architectuur, Muurmuseum, schilderkunst Tags: Antoni Gaudí, Barcelona, Ceciel Naalden, Julie de Graag, Nijmegen

Muurmuseum: The Imker

23 januari 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Street art van The Imker, met portretten van Rudolf Steiner, Joseph Beuys en Ambrosius van Milaan

Zonder arbeid geen honing staat er in sierlijke letters op een muur in de buurt van het Honig-complex in Nijmegen te lezen. Het is als het ware uitspraak van de vrouw die er direct naast is afgebeeld. En profil en met een klimstruik als kapsel. Het is street art zoals die over de hele wereld te zien is. Behalve dan dat er hier met de genoemde stelling een betekenislaag aan is toegevoegd. Het portret niet zozeer, maar de tekst des te meer wijzen in de richting van Remco W. Visser, die als street artist lang werkte als The Imker. Op allerlei plekken in de stad is zijn werk te vinden. Een stencil van een imker die een raam uit een bijenkast tilt, waarbij op het raam The Imker te lezen is. Op andere plekken zijn het portretten van drie bijenvrienden.
Rudolf Steiner schreef het boek De bijen. De grondlegger van de antroposofie heeft in 1923 enkel voordrachten gehouden waarin hij voorspelde dat bijen het moeilijk zouden krijgen en waarin hij onder meer inging op de relatie van bijen tot de zon.
Ook beeldend kunstenaar Joseph Beuys was zeer gefascineerd door bijen. In een interview door twee imkers gaat hij in op de overeenkomsten tussen bijenvolken en de menselijke samenleving. In de laatste herdruk van het boek van Steiner is dit interview ook opgenomen.
De oudste is afgebeelde, een monnik met een baard, moet wel Ambrosius van Milaan zijn. Deze kerkvader werd geboren in Trier. Volgens een legende vloog er een zwerm bijen over zijn wieg en druppelden zij honing in zijn mond. Zijn redevoeringen zouden daarom zoet als honing zijn geweest. En om die reden werd Ambrosius de beschermheilige van de imkers.

Vitruvius
Het meest bijzondere werk van The Imker is helaas verdwenen uit Nijmegen. Het was gebaseerd om Leonardo da Vinci’s Mens van Vitruvius. Marcus Vitruvius Pollio (ca. 85 – 20 v. Chr.) was een Romeinse architect die tien boeken over architectuur geschreven heeft. In zijn werk hamert hij op de menselijke maat, die een rol dient te spelen bij de lengte, breedte en hoogte van gebouwen. Leonardo da Vinci vertaalde dat in een tekening van de Mens van Vitruvius, met alle juiste maatverhouding van het menselijk lichaam. Een man die rechtop staat met zijn armen horizontaal raakt precies de randen van een vierkant (waarbij de vierde zijde langs het hoofd van de man loopt). Met licht geheven armen en gespreide benen past de figuur precies in een cirkel.

Muurschildering van The Imker, gebaseerd op Mens van Vitruvius van Leonardo da Vinci

The Imker heeft de Mens van Vitruvius uitgerust met een imkerskap. Het ziet er op de witte muur wat science fiction-achtig uit, vooral omdat het zwart is ingekleurd. Maar zie je eenmaal de om hem heen wervelende zwarte stippen, die er uitzien als dropjes, als bijen, dan begrijp je de voorstelling. Het is niet zomaar een leuke vondst, waarbij een willekeurig kunstwerk is aangepast om zo te passen in de opvattingen van de maker. Nee, The Imker verwijst hier naar het aloude idee dat de kunst de natuur imiteert. Natura artis magistra, de natuur is de leermeester van de kunst. Overigens blijkt die spreuk pas uit de 16e eeuw te stammen, maar dat terzijde. De ideeën over perfecte verhoudingen, zoals opgeschreven door Vitruvius en vormgegeven door Leonardo da Vinci, bestonden in de natuur al veel langer, bij voorbeeld in de manier waarop bijen in hun nesten een stelsel van zeshoekige gaatjes (hexagonen) maken.
Het pand tussen de Mariënburgsestraat en de Hertoghof, waar het werk van The Imker te zien was, is gesloopt. Het is het lot van street art dat het niet voor de eeuwigheid is.
Soms zou je wensen dat hier ook hier een Latijnse spreuk van toepassing was. Ars longa, vita brevis, het leven is kort, de kunst duurt lang.

Categorie: Muurmuseum, schilderkunst, street art Tags: Leonardo da Vinci, Remco W. Visser, The Imker, Vitruvius

Muurmuseum: Schoenmakers

12 januari 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Muurmuseum, reliëf, Piet Schoenmakers, Roermond

Een muur in de Kloosterwandstraat in Roermond is deels bekleed met groene tegels. De meeste zijn plat, maar een aantal vormt samen een reliëf. De voorstelling is, door een ver doorgevoerde stilering. niet makkelijk te lezen. Rechts zien we negen ruiters, hoewel de paarden door hun lange hals meer doen denken aan lama’s. De lichamen van de paarden hebben ook wel iets weg van eettafels. De linkerhelft van het reliëf is lastiger te duiden. Helemaal links zien we een geknielde figuur, die met zijn armen horizontaal gestrekt zijn handpalmen toont. Daarnaast staan een kruis en twee smalle figuren, waarvan er één een schild lijkt vast te houden. En er is een wezen dat iets weg heeft van een doodshoofd, maar waarschijnlijk een uil is. En dan zijn er nog twee jaartallen, 1213 en 1218. Uiteindelijk ligt daar de belangrijkste aanwijzing om het reliëf te interpreteren. Het is het enige concrete gegeven waarop je kunt zoeken.
1213 blijkt het jaar waarin Roermond in opdracht van Otto IV met de grond gelijk werd gemaakt. Volgens sommige bronnen was deze Otto, zoon van Heinrich der Löwe, keizer van het Heilige Roomse Rijk. Andere bronnen spreken dat juist tegen. Ook is niet helemaal duidelijk met wie Otto in conflict was. Wel is zeker dat Roermond de meest zuidelijke van de vier hoofdsteden van het hertogdom Gelre was. En waarschijnlijk heeft dat een rol gespeeld bij Otto’s vernietigende plan. 1218 blijkt het stichtingsjaar van de Munsterabdij, een belangrijk feit voor de ontwikkeling van de stad.
Maker van het reliëf is Piet Schoenmakers, geboren in 1919 in Roermond en daar in 2009 overleden. Na zijn opleiding, eerst in Roermond en daarna in Amsterdam, kreeg Schoenmakers in 1941 de Prix de Rome. Na de oorlog ging hij werken voor Atelier St. Joris in Beesel, een kilometer of zes ten noorden van Roermond. Dit atelier, waar tal van kunstenaars werkten, was gespecialiseerd in keramische kunstvoorwerpen voor kerken en privégebruik. Maar er werden ook gebruiksvoorwerpen geproduceerd. Ik vind het mooi dat het reliëf iets vertelt over de geschiedenis van Roermond, dat het is gemaakt door een kunstenaar van de stad en ook iets laat zien van de kunstproductie in de directe omgeving van de stad.

Categorie: beeldhouwkunst, Muurmuseum Tags: Piet Schoenmakers, Roermond

Volgende »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Adolf Friedrich von Schack Amersfoort Amsterdam anoniem Arnhem Berlijn Den Bosch Den Haag Deventer Doetinchem Dordrecht Eindhoven Enschede Franz Schubert Gent Gorinchem H.H. ter Balkt haiku Hengelo Ida Gerhardt Ingmar Heytze Jaap Robben Jules Deelder Leeuwarden Leiden Maastricht Middelburg Moritz von Schwind München Naarden Nijmegen Nunspeet Oss Rome Rotterdam Rutger Kopland sonnet stadsdichter Tilburg Utrecht Venetië Watou Wenen Willem Wilmink Zutphen

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2022 · Ontwerp en realisatie: Bartswerk Grafisch, Interactief en Webdesign · Log in
[footer_backtotop]