Muurmuseum

School en Kunst (7): De Morée

9 oktober 2021 door Peter Zunneberg Reageer

Gerrit de Morée, Tessenderlandt, Breda, reliëf, Muurmuseum, School en kunst

Reliëf van Gerrit de Morée op het schoolgebouw van Tessenderlandt in Breda, ontworpen door architecten Cees Geenen en Leo Oskam

Tessenderlandt in Breda is zo’n typische jaren ’60-school voor voortgezet onderwijs (oorspronkelijk gebouwd als LTS), zoals er in Nederland zo veel staan: drie verdiepingen, waarbij de grote horizontale raampartijen duiden op grote transparantie. Je zou er bijna een werk van Jan Schoonhoven vertaald naar architectuur in kunnen zien. De ingangspartij, rechts in de gevel, is weinig opvallend, zeker ook omdat er een element is dat de horizontaliteit doorbreekt, namelijk het grote bakstenen reliëf dat zich over de drie verdiepingen verheft. Het reliëf is grotendeels opgebouwd uit verticale vlakken. Alleen bovenin net onder de daklijst is een ronde vorm te zien. Daardoor is de neiging groot er een menselijke figuur in te herkennen. Wat verder opvalt is dat de maker verschillende tinten baksteen heeft gebruikt, wat het reliëf enige dynamiek verleent.

Maker van het reliëf is Gerrit de Morée, in 1909 in Den Bosch geboren en hier werd hij ook opgeleid tot kunstenaar aan de Koninklijke Academie voor kunst en vormgeving. Later trok hij naar Parijs om aan de Académie de la Grande Chaumière zijn opleiding voort te zetten. De Morée was als kunstenaar buitengewoon veelzijdig: hij tekende, schilderde en maakte beelden en glasmozaïeken. Het meest bekend is hij waarschijnlijk als illustrator van tientallen boeken. Wanneer en hoe hij precies in Breda terecht is gekomen, is niet helemaal duidelijk. Zeker is in ieder geval dat hij hier samen met drie geestverwanten in 1933 de Bredasche Kunstkring oprichtte om hiermee het kunstleven in de stad te bevorderen. Twaalf jaar later was De Morée een van de initiatiefnemers voor de Vrije School voor Beeldende Kunsten, de latere Academie St. Joost, waar hij zelf ook les ging geven.

Reliëf en mozaïektableaus van Gerrit de Morée in vmbo-school Tessenderlandt in Breda

Niet alleen buiten aan de gevel van Tessenderlandt heeft De Morée gezorgd voor een beeldbepalend werk, ook binnen zijn nog diverse werken van hem te zien. Zo is er in de hal/aula op de begane grond een groot reliëf-mozaïek in verschillende tinten baksteen. Dat vormt de achtergrond voor een aantal mozaïektableaus, met fantasiefiguren die in de verte aan Cobra doen denken. Dat kan toeval zijn, want De Morée maakte ook veel traditioneler figuratief werk en maakte bijvoorbeeld ook geregeld decoraties met liturgische thema’s voor kerken.
Met het reliëf buiten sloot De Morée op monumentale wijze aan bij het ontwerp van architecten Cees Geenen en Leo Oskam. Het reliëf en de tableaus binnen, samen zo’n tien’meter lang, verbeelden het scheppingsverhaal, wat op zich voor een LTS wel weer toepasselijk is. Door de reliëfvorm vormt een verbinding met het gevelreliëf. Met de mozaïektableaus laat De Morée de diversiteit van de leerlingen zien, waarbij iedereen uniek en origineel is. Tegelijk wekken al die tableaus ook de indruk van een expositie, waarbij ieder als het ware laat zien wat hij of zij in huis heeft.

Muurmuseum: Hyuro

28 september 2021 door Peter Zunneberg Reageer

Wat hebben een collectief eetcafé in Nijmegen en een galerijflat van twaalf verdiepingen in Heerlen met elkaar gemeen? Het antwoord is een muurschildering van Hyuro.

Hyuro werd in 1974 als Tamara Djurovic geboren in Argentinië (op welke datum en in welke plaats blijken niet makkelijk terug te vinden). Vermoedelijk verhuisde ze in de jaren ’90 naar Valencia, waar ze aan de technische universiteit een opleiding volgde. Djurovic overleed op 19 november 2020 aan leukemie.
Tussen 2011en 2020 maakte ze naam met haar muurschilderingen, waarin vaak vrouwen een hoofdrol vertolkten. In iets meer dan acht jaar werkte ze veel in Spanje (vooral in haar woonplaats Valencia) en Italië, maar er zijn ook muurschilderingen van haar hand te vinden in Noorwegen, Denemarken, Polen, Rusland, de Verenigde Staten, Mexico, Brazilië, Argentinië, Tunesië, Australië en Nieuw-Zeeland. In totaal maakte Hyuro zo’n ruim honderd muurschilderingen, waarvan dus twee in Nederland.

Op de gevel van eetcafë De Plak in de Bloemerstraat in Nijmegen schilderde ze in 2019 acht vrouwen die met allerlei keukengerei (pannen, deksels, houtenlepels) muziek maken. Het is een bonte voorstelling van een groep mensen met een directe link naar de gebruiker van het pand. Perspectief is er niet, alle figuren zijn even groot en ze verschillen hooguit doordat we sommige frontaal zien, anderen en profil en een zelfs voor driekwart op de rug. Samen vullen ze het vlak van naar schatting acht bij tien meter, waarbij opvalt dat vier figuren zijn afgesneden omdat de muur niet groter is en een doordat er een raam in de wand zit.

Een dergelijke afsnijding is het enige overeenkomst van de schildering in Nijmegen met die in Heerlen. Daar, op één van de galerijflats aan de Peter Schunckstraat aan de rand van de wijk Heerlerbaan, schilderde Hyuro een vrouw van wie het gezicht ontbreekt. In haar armen koestert ze een gebroken en weer in elkaar gelijmde vaas. Ook hier is dus de voorstelling groter dan het beschikbare vlak, dat hier, anders dan in Nijmegen al kolossaal is. De wand van de flat is naar schatting acht meter breed en een kleine veertig meter hoog. Om de voorstelling in volle glorie te kunnen aanschouwen, moet je eigenlijk flink afstand nemen. Fraai zicht zou je hebben vanaf de Euregioweg tussen Heerlen en Kerkrade, ware het niet dat hier bomen het zicht belemmeren. Ook dichterbij de schildering was er een obstakel. Op een meter of tien van de wand staat een soort ketelhuis, waardoor van afstand het zicht op de voeten van de vrouw geblokkeerd wordt. Dat loste Hyuro op door op de zijmuur van het gebouwtje de voeten nogmaals te schilderen.

Wat ik mooi vind aan het werk in Nijmegen is het plezier dat ervan af straalt. Heb lol in koken lijkt het te willen zeggen. Maar in Heerlen gaat de boodschap nog een stuk verder. Door de gigantische afmetingen is het werk enorm krachtig, maar de voorstelling toont juist kwetsbaarheid. Het laat zien dat iets wat kapot is geweest, toch nog waarde kan hebben. In feite gaat dat ook op voor Heerlen, dat na de hoogtijdagen van de mijnindustrie een lange periode van neergang heeft gekend. Eigenlijk zegt Hyuro met haar schildering dat we zuinig moeten zijn op Heerlen. Ik vind dat wel mooi. Maar ik hoop vooral dat we ook nog heel lang heel zuinig zullen zijn op het werk van Hyuro.

Muurmuseum: Lezeres

3 september 2021 door Peter Zunneberg 1 Reactie

Ergens halverwege de 19^e eeuw werd, waarschijnlijk in Engeland, een slijtvaste vloerbedekking uitgevonden. Als je lijnzaadolie bloot stelt aan lucht, vormt zich een vel. En als je die lijnzaadolie giet over een drager, zoals een lap jute, kun je dat uitgeharde vel oppakken en oprollen.
Zoals dat vaker gaat met uitvindingen, komt van het een het ander. Kunstenaars zagen in linoleum een alternatief voor de houtsnede. De manier van werken is min of meer hetzelfde: je maakt een tekening, met een guts steek je weg wat je niet wilt zien. Met een roller breng je inkt aan en je drukt die op papier.

De lezeres, een lino van Octavie Wolters, uitgevoerd als muurschildering op de gevel van een boekhandel in Maasniel

De Duitse schilder Erich Heckel (1883 – 1970), wordt gezien als de eerste kunstenaar die linoleum ging gebruiken om mee te drukken. Ook andere kunstenaars van de mede door Heckel opgerichte kunstenaarsgroep Die Brücke maakten linosnedes, net als beroemde kunstenaars als Henri Matisse, Wassily Kandinsky, Gabriele Münter en Maurice de Vlaminck. Later experimenteerde bijvoorbeeld Pablo Picasso met linosnedes in meerdere kleuren.
In Nederland maakt Octavie Wolters momenteel furore met linosnedes. Ze maakte al een boekomslag, ze schreef en maakte lino’s voor een prentenboek, dat binnenkort verschijnt, en drie van haar drukken zijn aangekocht door het prentenkabinet van de Universiteit Leiden. Een van haar lino’s, De lezeres, is onlangs als muurschildering uitgevoerd. De schildering op de zijgevel van boekhandel De kleine tovenaar in Maasniel (een stadsdeel van Roermond) is al van veraf te zien. Dat het oorspronkelijk een lino is, is goed te zien in het haar van de lezeres, waarbij de losse lokken zorgen voor dynamiek in de voorstelling. Bijzonder is dat de voorstelling ook in een metershoge uitvoering niet aan kracht inboet. Het subtiele gebaar van de hand op de borst, die het lezen als iets intiems voorstelt, gaat ook in dit grote formaat niet verloren. Een mooier beeld kun je je als boekhandel nauwelijks wensen.

Muurmuseum: Spuiten of Hakken

2 juli 2021 door Peter Zunneberg

Muurmuseum, Pink Pony Express, street art

‘Je gaat het pas zien als je het doorhebt.’ Deze woorden van Johan Cruyff waren jarenlang het motto van Wieteke van Zeils rubriek Oog voor detail in het Volkskrant Magazine. Het gaat zeker op voor graffiti en street art. Nu is graffiti al zo oud als de weg naar Rome, letterlijk, want de oude Romeinen schreven van alles en nog wat op muren. Bewijzen daarvoor zijn door archeologen gevonden tijdens opgravingen in Pompeï. Nou heeft graffiti iets heel terloops. Je bent nauwelijks geneigd er heel bewust op te letten. Als je eenmaal de opvallende tekst ‘Bejaarden tegen racisme’ hebt gezien, valt hij daarna amper nog op. En dat hij dan op een dag in de wand gegrift blijkt in plaats van erop gespoten? Het zal wel. Toen Combolution in de Scheidemakershof zijn Waalpainting over het bombardement maakte, schilderde hij er gewoon overheen.

Maar pas stelde er iemand een vraag over deze graffiti op social media. Er werden wat plekken genoemd en plots blijkt er tussen die plekken die je allemaal onbewust wel eens gezien hebt een verband te zijn. Op een aantal muren in de stad beitelden een of meer kunstenaars van een collectief dat zich Pink Pony Express noemt, teksten die aanvankelijk gespoten waren. Het idee achter het project Spuiten of hakken was om een brug te slaan tussen hedendaagse graffiti en het Romeinse verleden van Nijmegen, door voor de graffiti een Romeins aandoende vorm te kiezen. Behalve Bejaarden tegen racisme heb ik Rust, Rotkop en Call me … anytime gevonden. Die laatste is opmerkelijk omdat de hele wand, met alle aanwezige tags is witgekalkt, maar er is voor Call me een uitzondering gemaakt.
Ik vind Spuiten of hakken, hoewel het een paar jaar oud is, erg origineel en geef het project graag alsnog een plek in mijn Muurmuseum. En mocht ik wat gemist hebben? Mail me … anytime.

Rust, graffiti in Nijmegen van Pink Pony Express in het kader van hun project Spuiten of Hakken — Nieuwe Marktstraat

Rotkop, graffiti in Nijmegen van Pink Pony Express in het kader van hun project Spuiten of Hakken — Karrengas, hoek Eerste Walstraat

Waalkade, graffiti in Nijmegen van Pink Pony Express in het kader van hun project Spuiten of Hakken — Waalkade

Muurmuseum: Borren

22 juni 2021 door Peter Zunneberg Reageer

Vroeger had je La Linea, animatiefilmpjes over een vaak zeer opgewonden figuurtje. Het bijzondere van de filmpjes was, zoals de naam ook al zegt, dat het één horizontale lijn was, waaruit het figuurtje als het ware opstond. Het waren uitsluitend contouren waarmee het figuurtje zichtbaar was en voortdurend communiceerde met eenhand met een tekenstift die welwillend details toevoegde. Het enige wat verder varieerde was de achtergrondkleur. Maker van La Linea was de Italiaan Osvaldo Cavandoli, die zijn idee uitwerkte voor reclamefilmpjes van het pannenmerk Lagostina. Al snel werden de filmpjes zo populair dat Cavandoli ze als zelfstandige animaties ging maken.

There were Kings and Queens Followed by Princes and Princesses van Claartje Borren in Cuijk — Claartje Borren, There were Kings and Queens Followed by Princes and Princesses, Beeldentuin, Cuijk

Ik moest aan La Linea denken toen ik in een beeldentuin in Cuijk een werk zag van Claartje Borren. There were Kings and Queens Followed by Princes and Princesses heet haar werk dat in feite niet meer is dat een zeventig meter lange lijn, waarin talloze figuren in een optocht voortbewegen. Daarbij zijn er zo veel figuren te zien dat je al snel concludeert dat dit niet over koninklijke hoogheden gaat, maar gewoon over onszelf.
Op internet zijn foto’s te vinden waarop de lijn, geplaatst op ijzeren staken, door het groen voortmeandert. In Cuijk bevindt zich tussen de beeldentuin en het aangrenzende oude kerkhof een muur van ruim een meter hoog. En Borrens werk is in Cuijk tegen die muur geplaatst. Daardoor lijken de koningen en koninginnen en hun kroost nu vaste grond onder de voeten te hebben, wat voor mij het werk sterker maakt. Tegelijk geeft het kunstwerk een extra lading aan het kerkhof, waar de hoogwaardigheidsbekleders zich in een plechtige stoet langs de graven bewegen.
Het muurtje vormde ooit de afscheiding tussen het kerkhof en de beeldentuin. Door There were Kings and Queens Followed by Princes and Princesses er tegenaan te plaatsen zorgt het nu juist voor de verbinding.