Cultuur ligt voor het oprapen
Langs de Moezel fietsten wij deze zomer terug van Trier naar onze camping in Igel. Onderweg zag ik op een pijler van een brug een portret van een man die zijn gezicht wegdraait om te kunnen kijken naar de kat die op zijn schouder zit. Ik maakte snel een foto in de verwachting er veel over te kunnen vinden. Dat bleek tegen te vallen. Maar wat ik vond is wel speciaal.
[Lees meer…] overTribute
Wie bouwt er nooit eens luchtkastelen.
Al zolang als ik in Nijmegen woon, sinds 1987, ken ik die tekst. Hij is van kunstenaar Bart Drost, die hem in 1986 schilderde op een zijgevel bij de doorgang van de Eerste Walstraat naar de In de Betouwstraat. Het is een stukje erfgoed dat wat mij betreft niet verloren mag gaan. Temeer omdat Nijmegen kan bogen op diverse luchtkastelen. De Zeigelhofgarage, Flash Gordon en de Donjon. Stuk voor stuk bouwplannen die niet gerealiseerd zijnen die we dus als luchtkasteel mogen betitelen. En misschien kunnen we binnenkort het hoogste gebouw van Nijmegen, tegenover het station, aan het lijstje toevoegen.
Van een heel andere orde luchtkasteel is het pand op de hoek van de Tweede Walstraat en de Mariënburg. Op blinde muurdelen schilderde street artist Leon Keer een gigantische reset-knop en een alarmlicht. Nou is die great reset, waar sommige mensen zo bang voor zijn, ook een soort luchtkasteel, maar in die discussie wil ik me hier liever verder niet mengen. Interessanter vind ik de trompe l’oeils van Keer. Zo is er de blik naar een stralend blauwe lucht. Nog spannender vind ik de hoek in het gebouw, compleet met rolluiken aan de zijkant van een raam. De saaie vlakke gevel heeft plotseling karakter. Met het doorkijkje en de nieuwe vorm heeft Keer wat mij betreft een saai kantoorpand verrijkt en is het nu een soort lucht-kasteel.
WOMENSART is een van mijn favoriete social media-accounts. Kunsthistorica P.L. Henderson post dagelijks handenvol kunstwerken, die een ding gemeenschappelijk hebben: ze zijn gemaakt door vrouwen. Bekende vrouwelijke kunstenaars, maar vooral onbekende, waar ik dagelijks kennis mee maak. Zoals met Lizzie Magie.
[Lees meer…] overMonopoly
Dat Nijmegen-Oost een Romeins verleden heeft, mag genoegzaam bekend zijn. Vermoedelijk rond 19 voor het begin van onze jaartelling arriveerden hier de eerste Romeinse soldaten. Ze bouwden een legerkamp op de Hunnerberg en het Kops Plateau, waarvandaan ze mijlenver uitzicht hadden over het gebied aan de overkant van de Waal. Nadat het kamp bij de Bataafse opstand van 69-70 was platgebrand, kwam er een nieuw legerkamp, iets dichter richting het centrum van de huidige stad. Dat er van dat Romeinse verleden weinig tot niets bewaard is gebleven, is helaas ook bekend. Hier geen bouwwerken zoals in Trier of in Nimes.
Nee, in Nijmegen moeten we het doen met voorwerpen die zijn opgegraven en sporen van fundamenten van bouwwerken, bijvoorbeeld van een grote markthal en een amfitheater. Daarnaast zijn er de visualisaties, zoals de Neptunusring op de plek waar zeer waarschijnlijk een aquaduct water aanvoerde naar het kamp of een goedkoop ogende zuil, midden in een woonwijk. De meest indrukwekkende visualisatie vond plaats in 2005, toen Nijmegen haar 2000-jarig bestaan vierde. Scholieren van drie basisscholen in de buurt en van het Canisius College vormden samen met buurtbewoners hand in hand een langgerekt lint om zo de omtrek van het legerkamp zichtbaar te maken.
Sinds kort is er een nieuwe visualisatie. Onder het kantoorgebouw dat architect Sandor Bodon in 1976 bouwde voor het Nederlands-Duitse concern Estel en dat enkele jaren geleden werd verbouwd tot appartementencomplex, schilderde Sander Dolstra een Waalpainting. Te zien zijn een schreeuwende legerofficier, twee elkaar bevechtende gladiatoren en een vrouw. De legerofficier verwijst naar het kamp op die plek. De gladiatoren bevochten elkaar in het naburige amfitheater. Maar wat is de betekenis van de vrouw? In De Gelderlander van 23 mei jl. verklaart Dolstra haar rol als volgt: “Als het over Romeinen gaat, zie je meestal soldaten, keizers of gladiatoren. Maar er woonden hier natuurlijk ook vrouwen, niet in het legerkamp want daar mochten ze niet komen, maar wel in de nederzettingen rondom het kamp. Ik vind het belangrijk om daar de aandacht op te vestigen.”
Zeker is dat belangrijk, maar de manier waarop Dolstra het doet, had beter gekund. Nu is ze alleen afgebeeld omdat ze vrouw is, niet omdat ze een essentiële rol speelde in die samenleving. De officier gaf leiding in het kamp, de gladiatoren zorgden voor vertier voor de soldaten. Misschien geldt dat ook wel voor de vrouw, maar ze kan ook de echtgenote van de officier zijn geweest. Wat was precies de positie van deze vrouw, haar functie, haar betekenis? Dat is wat je in zo’n verhalende voorstelling zou moeten laten zien. En dat gebeurt nu niet. Ze lijkt er een beetje met de haren bijgesleept, zo van, o ja, er waren ook nog vrouwen. Uiteindelijk bewijs je daarmee de (Romeinse ) vrouwen van toen geen dienst, maar de bewoners van nu, aan wie je het verhaal van toen wilt vertellen, evenmin.
‘Pand met insteekverdieping, twee verdieping en dwars zadeldak. Voorgevel met puntgevel, voorzien van vlechtingen, ontlastingsbogen en muurankers, omstreeks 1600’ staat er als omschrijving in het Rijksmonumentenregister over Lange Hezelstraat 12 in Nijmegen. Vooral die insteekverdieping is interessant. Want laat dat nou de plek zijn waar ik in 1983 voor de eerste keer in Nijmegen overnachtte. Twee vrienden van mij studeerden aan de Katholieke Universiteit en zij bewoonden de twee kamers van de insteekverdieping. Ik was me destijds van die bijzondere woonsituatie niet bewust en zij waarschijnlijk ook niet. Wat ik me vooral herinner is dat je heerlijk in het open raam kon zitten kijken naar het winkelend publiek.
Recht tegenover het pand zat De Gelderlander, met een soort glazen kasten waar je dagelijks de krant kon komen lezen. Erboven zat een groene wand waarin in gouden letters vier keer De Gelderlander gegraveerd was. Dat het de stottergevel werd genoemd en dat hij verdween toen de redactie verhuisde en later weer terugkwam op zijn oude plek, heeft me nooit zo bezig gehouden. Totdat ik pas een stadswandeling maakte, niet door mijn eigen Waalstad, maar door Dordrecht.
In de Voorstraat en om de hoek in de Nieuwstraat stonden we vertelde de gids over de Berckepoort, met 2900 vierkante meter het grootste woonhuis van de stad. Rond 1570 vestigde zich hier een zekere Mathijs Berck, die het huis ook zijn naam gaf. Berck was wijnhandelaar en afkomstig uit Emmerich. Hij moet zeer succesvol zijn geweest, anders slaag je er niet in zo’n enorm pand aan te kopen. Nog een bewijs daarvoor is dat een van zijn geregeld terugkerende gasten niemand minder was dan Willem van Oranje, onze Vader des Vaderlands. Er schijnt zelfs een dochter van Willem in de Berckepoort geboren te zijn. Dit moet dan een van de zes dochters zijn geweest uit Willems derde huwelijk met Charlotte de Bourbon.
Maar in de Voorstraat was hij me even kwijt, want er viel me iets op: op een gevel stond ‘theater ateliers studio’s’, niet één keer, maar meerdere keren en ongebruikelijk afgebroken. Eigenlijk precies zoals op de Nijmeegse stottergevel. Na enig zoeken kwam ik erachter dat het ontwerp in Nijmegen afkomstig is van typograaf Dick Dooijes (en niet van Dirk Dooijers of Dick Dooijers of Dirk Dooijes, zoals her en der te lezen valt). Dooijes ontwierp diverse lettertypes, zoals de Mercator. Maar zijn bekendste font is de Lectura, waaraan hij zeven jaar heeft gewerkt. Ergens in de jaren ’60 kwam Dooijes, nadat het redactiegebouw uit 1924 grondig was gerenoveerd, met zijn ontwerp voor de gevel van De Gelderlander.
Grote vraag is nu of Dooijes ook op een of andere manier de hand heeft gehad in de gevel in Dordrecht. Daarvoor zijn vooralsnog online geen bronnen te vinden. Maar een vergelijking van het lettertype op de Dordtse gevel met de Lectura doet vermoeden dat Dooijes hier wel degelijk bij betrokken is geweest.
