Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

Muurmuseum: David

door Reageer

Muurmuseum, David, Michelangelo, Nevers

Op een soort eilandje tussen de Rue François Mitterand, de Rue Courte, de Rue Hippolyte Taine en de Rue de Remigny in Nevers zit Pharmacie Bernamont. Door de ligging van de straten is de apotheek smal en diep. Verder is het een apotheek zoals er in Frankrijk heel veel zijn, met grote groene kruisen oplichtend aan de gevel. Toch beschikt Pharmacie Bernamont over iets, waardoor je hem niet snel vergeet: een muurschildering boven de ingang. We zien frontaal het ontblote bovenlijf van een man met zijn hoofd naar links gedraaid. Alleen zijn linker onderarm is zichtbaar, met de hand ter hoogte van de schouder. In zijn hand houdt hij een tak met bladeren, mogelijk een lauwertak. De hele voorstelling is in grijs en wittinten. Alleen het blad is groen.

David van Michelangelo stond model voor een reclameschildering in Nevers

Wie een beetje thuis is in de kunstgeschiedenis, ziet direct de gelijkenis. Onmiskenbaar is deze voorstelling gebaseerd op de David van Michelangelo, die in Florence voor het Piazza della Signoria voor het Palazzo Vecchio staat. Michelangelo kreeg in 1501 de opdracht om het beeld te maken van Piero Soderini, een Florentijnse koopman, die gekozen was tot kanselier van de nieuw gestichte republiek Florence. De stad had net een beroerde periode achter de rug. De geestelijke Girolamo Savonarola, wars van weelde en rijkdom, had zich een groot aantal aanhangers in de stad weten te verwerven en hij voerde gedurende enkele jaren een waar schrikbewind. Dat de stad deze dwingeland had weten te overleven, was voor Soderini reden om een beeld te bestellen dat kracht en moed zou uitdrukken. Michelangelo, die eerder vanwege Savonarola zijn vaderstad had verlaten, keerde terug en voldeed met zijn David prima aan de opdracht.

Kracht en moed kun je David, die volgens de verhalen uit het Oude Testament met zijn slinger de reus Goliath had verslagen, niet ontzeggen. Michelangelo verrichte ook een krachttoer. Inclusief voetstuk schiep hij een beeld van ruim vijf meter hoog. Anatomisch deugde het beeld volledig, maar perspectivisch moest het ook kloppen. Want als je als gewone sterveling naast een beeld dat drie keer zo hoog is staat en naar boven kijkt, dan oogt het hoofd als snel te klein. Dat begreep Michelangelo en hij loste het uitstekend op. Ook het feit dat er voor het eerst een groot beeld van een naakte man in het straatbeeld kwam te staan, kun je zien als een teken van overwinning op de ideeën van Savonarola, die het beeld om deze onzedelijkheid gegarandeerd aan diggelen zou hebben geslagen.

Pharmacie Bernamont in Nevers met een reclameschildering die gebaseerd is op de David van Michelangelo

David werd wereldberoemd en op diverse plekken in de wereld zijn er replica’s van het beeld geplaatst, in Marseille en Nice, in het Victoria and Albert Museum in Londen en in Recife (Brazilië) en Montevideo (Uruguay) in Zuid-Amerika. De beroemdste replica staat in Florence. Daar werd het origineel in 1873 naar binnen gehaald om het te beschermen tegen weersinvloeden. En sinds 1910 staat er een replica op de oorspronkelijke plek.

En in Nevers drukt dus een geschilderde David zijn stempel op het straatbeeld. Hoe die daar gekomen is, weet ik niet. In de geschiedenis van Pharmacie Bernamont heb ik me niet verdiept. De tak die David hier in zijn hand houdt, duid ik als geneeskrachtig.
Wat ik nog wel een prettige bijkomstigheid vind is dat David zijn blik gericht heeft richting de Rue Hippolyte Taine. Taine werd in 1866 aan de École nationale supérieure des beaux-arts en vijf jaar later aan de Universiteit van Oxford benoemd tot hoogleraar Kunstgeschiedenis.



Muurmuseum: Pirke Verschiet

door

Pirke Verschiet van Eelco van den Berg op een muur in Uden

Voor de Cultuurkrant schreef ik pas een stuk over het uitgebreide netwerk van brass bands in Noorwegen. Dat blijkt een erfenis te zijn van de Eerste Wereldoorlog. Na 1918 was er behoefte aan een positief elan en dat werd extra leven ingeblazen door onder meer deze brass bands en school bands, muziekgroepen die niet van de school zijn, maar wel in de school repeteren en waar veel Noorse kinderen hun muzikale vorming krijgen. Ik vond het wel bijzonder. De wereldgeschiedenis speelt dus na ruim een eeuw nog altijd een rol kan spelen in het dagelijks leven.

Ik moest er aan terug denken toen ik pas in Uden op de zijkant van een flat al van grote afstand een vrolijke figuur zag. Uiteraard ben ik dichterbij gaan kijken. Het was een beetje een houterige mansfiguur met blauw jasje en een zwart-geel gestreepte broek die beide wat gerafeld waren, Verder had hij een rond wit en gestileerd gezicht. En heel opvallend, geen handen of voeten, maar bruine stompjes. Ook zijn nek had die vorm. En onder de voorstelling stond een tekst: “’t is hier goed kerse ete!”

Ik had een afspraak en weinig tijd om me er op dat moment verder in te verdiepen. Dat deed ik thuis wel. Al snel kwam ik erachter dat Uden tegen het eind van de 19e eeuw uitgroeide tot een vooraanstaand kersendorp. Kersenrassen als de Udense Zwarte, de Udense Spaanse en later ook de Bastaard Dikke waren geliefd in Nederland en zelfs daarbuiten. Aan het begin van de 20e eeuw stonden er alleen in Uden ruim 8500 kersenbomen, ongeveer tweederde van heel Noord-Brabant. De veiling, aanvankelijk nog particulier initiatief, is sinds 1920 eigendom van de boerenbond N.C.B.

In 1946 organiseert men in Uden voor het eerst Kersenfeesten, die drie jaar later door de burgemeester en enkele geestelijken een officieel karakter krijgen. Daarbij draaide het vooral om de presentatie van Uden en haar kersen. De hele Udense bevolking deed mee en de kersenfeesten werden steeds groter. Symbool van de feesten werd Peerke of Pirke Verschiet, een grote vogelverschrikker die hoog boven het feestterrein uitstak. Jaarlijks koos men een kersenkoningin, de plaatselijke wandelclub begon met het organiseren van de Kersentocht. Maar de na-oorlogse tijd eiste haar tol. Er was dringend behoefte aan woningen, waarvoor kersengaarden werden gerooid. In 1964 was het afgelopen met de Kersenfeesten. Alleen de Kersentocht gaat nog even door. In de jaren ’90 wordt nog kortstondig een poging gedaan de feesten nieuw leven in te blazen, bijvoorbeeld met een opblaasbare Pirke Verschiet

Helemaal vergeten is de kersencultuur in Uden niet. Een van de tastbare herinneringen is de muurschildering van street artist Eelco van den Berg. Zijn stijl kenmerkt zich door een sterk gebruik van kleuren en lijnen, met veel decoratieve elementen en roept associaties op met moderne strips.
Van den Berg woont en werkt in Rotterdam, maar is geboren in Uden. Voor zijn muurschildering koos hij voor Pirke Verschiet, in heldere kleuren en zonder enige nuance. Ik vind het mooi dat erfgoed via nieuwe kunstvormen behouden blijft. Maar wat me vooral trof was het jaar waarin de feesten van start gingen. Kennelijk was er in Uden na de Tweede Wereldoorlog, net als in Noorwegen na de Eerste, behoefte aan een nieuw elan. Het is spijtig dat dat nog geen twintig jaar heeft mogen bestaan.

Muurmuseum: Hanzestad Harderwijk

door Reageer

Klooster staat er op het straatnaambordje op de zijkant van een monumentaal gebouw in Harderwijk. Het is de meest heldere aanduiding voor wat het gebouw ooit geweest is.
Al sinds de reformatie is het Sint-Catharinaklooster geen klooster meer. Achtereenvolgens was het pand in gebruik als woonruimte voor Engelse wevers die als balling uit Norwich en Colchester naar Harderwijk waren gekomen. Vanaf 1648 vestigde de Gelderse Academie, na Leiden, Franeker, Groningen en Utrecht, de vijfde universiteit van Nederland zich hier. Toen die in 1811 werd opgeheven, deed het gebouw jarenlang dienst als magazijn voor militaire goederen en ook enige tijd als militaire bakkerij. Tegenwoordig biedt het oude klooster onderdak aan ’t Klooster – Centrum voor de kunsten.

Sinds het voorjaar van 2022 zijn er twee kunstwerken die herinneren aan de tijd dat hier een klooster gevestigd was. Uit een wand steken twee handen met een rozenkrans, een kunstwerk van Natasja Bennink, van wie, verdeeld over de stad twaalf beeldhouwwerken het verhaal van Harderwijk vertellen. Op de kopse kant van het gebouw realiseerde schilders-collectief De strakke hand een muurschildering met een prominente plek voor een non. Schuin achter haar zien we een visser, eeuwenlang de nelangrijkste bron van inkomsten voor de stad. Maar het echt typisch Harderwijkse in de voorstelling zit hem in enkele details. Zo zien we een paardje dat in 1999 in Harderwijk gevonden werd en dat rond 1300 in Noorwegen is gemaakt als gewichtje om de waarde van gouden en zilveren munten vast te stellen. Het paardje werd door Natasja Bennink uitvergroot en kreeg een plek langs het Zeepad.

Een ander detail is het opengescheurde zakje met pepernoten. Zonder al te veel moeite is de naam Van Delft te herkennen op de verpakking. In 1958 verhuisde Van Delft Biscuits, na jarenlang in Zaandam buurman te zijn geweest van Albert Heijn en Verkade, het bedrijf naar Harderwijk. Pepernoten in vijftig verschillende smaken nemen een belangrijke plek in in het assortiment van Van Delft.

Het bijzondere van de muurschildering is dat het niet alleen het verhaal vertelt van het gebouw waarop het te zien is, maar ook een groter verhaal, namelijk van de Hanzesteden in Nederland en een deel van Duitsland. In totaal gaan veertien grote schilderingen dat verhaal vertellen, tien in Nederland en vier in Duitsland. Langs de steden en de schilderingen wordt een fietsroute ingericht. En voor wie niet het gehele traject wil afleggen, komen er kortere routes.

Waar street art steeds vaker wordt ingezet om een verhaal te vertellen en toeristen te trekken (denk aan de Waalpaintings in Nijmegen), is het opmerkelijk dat het in Harderwijk niet het grote plaatje is, dat gaat over de Hanze, maar juist de details. Het paardje kwam naar hier als een soort gereedschap van de Hanze en het succes van de pepernoten van Van Delft laat zien hoe de handel nog steeds kan bloeien.

Muurmuseum: Museummuren

door Reageer

Muurmuseum, Carel Willink, Raoul Hynckes, Henk Mual, Arnhem, De strakke hand

In 2020 vierde Museum Arnhem haar eeuwfeest. Klein probleempje: het was vanwege een verbouwing gesloten. Al drie jaar en het einde was nog niet nabij. Om toch iets te doen voor de Arnhemmers bedacht het museum een list: als de stad niet naar het museum kan komen, breng het museum dan naar de stad. Dat heeft ertoe geleid dat er in Arnhem op drie plekken schilderijen uit het museum zijn uitgevoerd als muurschildering.
Een van de blikvangers van het museum is altijd het portret Wilma met kat van Carel Willink geweest. Willink, algemeen gezien als de grootste magisch-realistische schilder van Nederland, maakte het portret rond 1940. Hij was destijds getrouwd met Wilma Jeuken, die in tal van zijn schilderijen figureert. Het schilderij is in eerste instantie een portret, maar in het decor van een lange gang met zuilen laat het ook wat magisch-realistisch zien. De voorstelling is herkenbaar, maar heeft door de setting ook iets intrigerends. Overigens noemde Willink zelf zijn werk liever imaginair-realistisch.
Magisch-realisme is een zwaartepunt in de collectie van Museum Arnhem. Ook het werk van Raoul Hynckes wordt ertoe gerekend. Zijn Stilleven met cello toont een cello, een vel papier met een champagneflûte, een schaaltje met fruit en een blocnote. De voorwerpen zijn allemaal direct herkenbaar, maar wat ze met elkaar te maken hebben laat de schilder aan de fantasie van de toeschouwer.
Anders dan Willink en Hynckes is Henk Mual geen magisch-realist. Zijn werk is eerder expressionistisch te noemen, met geregeld raakvlakken met het abstract-expressionisme. Daarnaast maakt hij beelden en heeft hij voor kerken en scholen vensters ontworpen. Mual werd geboren in Nederlands-Indië, maar volgde zijn opleiding in Nederland, onder andere in Arnhem. Vandaar dat zijn Zelfportret een plek heeft gekregen in de collectie van het museum.
De uitvoering van de schilderijen als muurschildering is gedaan door De strakke hand, een collectief van negen kunstenaars die gespecialiseerd zijn in kolossale reproducties van bestaande schilderijen op muren in de stad. In Utrecht zorgde De strakke hand voor een aantal muurschilderingen van werken uit het Centraal Museum
De muurschildering Wilma met kat heeft in Arnhem een plek gekregen aan de Utrechtsestraat, niet ver verwijderd van het museum. Hynckes’ Stilleven met cello is te vinden op de Voetiuslaan, vlakbij het viaduct aan de rand van volkswijk Het Broek. En Muals Zelfprotret kreeg een plek op de gevel van een appartementencomplex aan de Huissensestraat, in een wijk waar relatief veel Molukkers wonen.
Sinds half mei is Museum Arnhem, na bijna vijf jaar gesloten te zijn geweest, heropend. Misschien is het nu nog te vroeg, mar op den duur zou het interessant zijn om te onderzoeken of de schilderijen in de stad meer of ander publiek naar het museum heeft weten te trekken.