Cultuur ligt voor het oprapen
Regel uit songtekst Mia van Gorki, geschreven door Luc De Vos
Gevonden door Geert Geenen in een parkje aan het Sluizeken in Gent
Bij de tekst hoort een muurschildering met een portret van De Vos, uitgevoerd door Steppe & Letterknecht
In 2020 vierde Museum Arnhem haar eeuwfeest. Klein probleempje: het was vanwege een verbouwing gesloten. Al drie jaar en het einde was nog niet nabij. Om toch iets te doen voor de Arnhemmers bedacht het museum een list: als de stad niet naar het museum kan komen, breng het museum dan naar de stad. Dat heeft ertoe geleid dat er in Arnhem op drie plekken schilderijen uit het museum zijn uitgevoerd als muurschildering.
Een van de blikvangers van het museum is altijd het portret Wilma met kat van Carel Willink geweest. Willink, algemeen gezien als de grootste magisch-realistische schilder van Nederland, maakte het portret rond 1940. Hij was destijds getrouwd met Wilma Jeuken, die in tal van zijn schilderijen figureert. Het schilderij is in eerste instantie een portret, maar in het decor van een lange gang met zuilen laat het ook wat magisch-realistisch zien. De voorstelling is herkenbaar, maar heeft door de setting ook iets intrigerends. Overigens noemde Willink zelf zijn werk liever imaginair-realistisch.
Magisch-realisme is een zwaartepunt in de collectie van Museum Arnhem. Ook het werk van Raoul Hynckes wordt ertoe gerekend. Zijn Stilleven met cello toont een cello, een vel papier met een champagneflûte, een schaaltje met fruit en een blocnote. De voorwerpen zijn allemaal direct herkenbaar, maar wat ze met elkaar te maken hebben laat de schilder aan de fantasie van de toeschouwer.
Anders dan Willink en Hynckes is Henk Mual geen magisch-realist. Zijn werk is eerder expressionistisch te noemen, met geregeld raakvlakken met het abstract-expressionisme. Daarnaast maakt hij beelden en heeft hij voor kerken en scholen vensters ontworpen. Mual werd geboren in Nederlands-Indië, maar volgde zijn opleiding in Nederland, onder andere in Arnhem. Vandaar dat zijn Zelfportret een plek heeft gekregen in de collectie van het museum.
De uitvoering van de schilderijen als muurschildering is gedaan door De strakke hand, een collectief van negen kunstenaars die gespecialiseerd zijn in kolossale reproducties van bestaande schilderijen op muren in de stad. In Utrecht zorgde De strakke hand voor een aantal muurschilderingen van werken uit het Centraal Museum
De muurschildering Wilma met kat heeft in Arnhem een plek gekregen aan de Utrechtsestraat, niet ver verwijderd van het museum. Hynckes’ Stilleven met cello is te vinden op de Voetiuslaan, vlakbij het viaduct aan de rand van volkswijk Het Broek. En Muals Zelfprotret kreeg een plek op de gevel van een appartementencomplex aan de Huissensestraat, in een wijk waar relatief veel Molukkers wonen.
Sinds half mei is Museum Arnhem, na bijna vijf jaar gesloten te zijn geweest, heropend. Misschien is het nu nog te vroeg, mar op den duur zou het interessant zijn om te onderzoeken of de schilderijen in de stad meer of ander publiek naar het museum heeft weten te trekken.
De muren horen toe aan hen die vroeg opstaan is de vertaling van een tekst bij een portret van een schalks kijkende vrouw. Graffiti en street art kunnen van oorsprong het daglicht nauwelijks verdragen. Het spuiten van tags en voorstellingen is op veel plekken nog altijd niet toegestaan. En dus gebeurt het op tijden waarop anderen nog slapen. Overigens is graffiti van alle tijden. Zo zijn er bij opgravingen in het oude Pompeï, na de uitbarsting van de Vesuvius bedolven onder de lava en daardoor goed geconserveerd, talloze namen en scabreuze teksten gevonden.
De tekst en het portret zijn van een zekere “BAZ” en te vinden in de Rue Marechal Leclerc in Les Andelys. Je kunt het zien als een krachtig statement over de subcultuur van graffiti en street art. Tegelijkertijd is het een soort wens als vader van de gedachte als je bedenkt dat enkele straten verderop vier woonblokken staan waarvan bij elk in het kader van een cultureel festival een muur beschilderd is. De subcultuur is omarmd en tal van street artists hoeven allang niet meer vroeg op te staan.
Maye
Maye (Victorien Liria) schilderde een hommage aan het ballonvaardersechtpaar Jean-Pierre en Sophie Blanchard. Jean-Pierre Blanchard werd in 1753 geboren in Petit Andely en was dus een kind van de stad. Hij overleed in 1809 nadat hij boven Den Haag tijdens een ballonvaart een hartaanval kreeg. Zijn vrouw Sophie, 25 jaar jonger, overleefde haar man tien jaar. Zij kwam om het leven toen haar ballon vlam vatte door vuurwerk dat ze zelf had afgestoken. De voorstelling zoals Maye die schilderde is enigszins cartoonesk, maar ook poëtisch. We zien een tamelijk sprieterige man en vrouw in nette kleren en met ballonnetjes aan armen en benen die ze laten zweven.
Courdavault
Claire Courdavault koos op een andere manier voor een kind van de stad. Clothilde was de tweede vrouw van koning Clovis. Door haar bekeerde de koning zich rond 500 tot het christendom. Na zijn dood stichtte Clothilde kloosters op diverse plekken in Clovis’ rijk. Zo ook op de plek waar zij een bron vond en die later is uitgegroeid tot Grand Andely.
Vanuit een feministisch engagement wil Courdavault de historische betekenis van vrouwen en speciaal die van Clothilde in de geschiedenis van de stad laten zien. We zien Clothilde met in haar linker hand een schaal met een kerk. Uit de schaal stroomt water naar een andere schaal die ze in haar rechter hand houdt. Dit moet wel de Seine verbeelden, de rivier waar Les Andelys aan ligt. De titel S’élever kan duiden op het zich verheffen van vrouwen, het kan ook het oprijzen van de stad zijn.
Hammadi
Nos amants is de titel van de schildering van Lotfi Hammadi. Hij baseerde zich op het schilderij Le Temps soustrait la Vérité aux atteintes de l’Envie et de la Discorde van Nicolas Poussin, die in 1594 in de buurt van Les Andelys geboren werd. In de schildering van Hammadi zien we een oude man met zijn armen om een jonge naakte vrouw. Door de nadrukkelijke aanwezigheid van de letters die samen de titel Nos amants vormen, is de voorstelling niet al te expliciet. En hoewel de titel dat doet vermoeden betreft het hier ook geen liefdeskoppel. De beide figuren zijn, naar Poussins voorbeeld, personificaties. De oude man staat voor de Tijd, terwijl de vrouw de Waarheid vertegenwoordigt.
Liard
De laatste muurschildering heet Soyons curieux! en is van Arnaud Liard. Hier geen link naar Les Andelys. We zien het onderlichaam van een man met twee verschillende kleuren schoenen en sokken. Met zijn bekken leunt hij op een schutting en met zijn benen lijkt hij zijn evenwicht te willen bewaren. Zijn rechter onderbeen heeft hij geheven en daarop balanceert een olifant. En die olifant draagt op zijn slurf een flamingo.
Het meeste muurschilderingen van Liard zijn abstracte voorstellingen van felle kleurvlakken. Dit is een van zijn weinige figuratieve schilderingen. De titel, te vertalen als ‘laten we we nieuwsgierig zijn’, kan specifiek doelen op dit werk: wat gebeurt hier, wat is de relatie tussen de man, de olifant en de flamingo? Maar je kunt hem ook opvatten als een meer universele oproep: laten we allemaal en altijd nieuwsgierig zijn
Tussen 1786 en 1788 reisde Johann Wolfgang Goethe door Italië. Hij schreef erover in zijn Italienische Reise, dat wonderlijk genoeg pas ruim 25 jaar later, in twee delen tussen 1813 en 1817, verscheen. Wat hier van belang is, is het motto, Et in Arcadia ego, Auch ich (war) in Arkadien. Erg origineel was dat niet, de schilder Giovanni Francesco Barbieri, beter bekend als Guercino, schilderde al in het begin van de 17e eeuw een doek met deze titel. Maar het zegt veel over hoe Goethe Italië zag. Arcadië is al sinds de klassieke oudheid een ideaal-landschap, dat bijvoorbeeld door de Romeinse dichter Vergilius werd bezongen in de vorm van idyllen, korte gedichten met beschrijvingen van landschappen in een lieflijke en vredige stijl. Bij Thomas Eakins zien we iets we iets van die idylle in zijn schilderij Arcadia, waar een naakte jongeman op een fluit speelt, twee andere aan zijn voeten liggen, waarbij een van hen een panfluit bespeelt.
Morgen
In 1808 schilderde Philipp Otto Runge Der Morgen. Enkele jaren daarvoor had Runge kennis gemaakt met Goethe. Ze troffen elkaar af en toe, maar onderhielden een zeer frequente briefwisseling. Bij een ontmoeting, maar misschien ook per post heeft Runge Goethe vier etsen cadeau gedaan met het thema Tageszeiten. Die Morgen is daar ongetwijfeld de eerste van die Runge schilderde. Aan de andere drie is hij waarschijnlijk niet toegekomen, Runge overleed in 1810 aan tbc.
In Der Morgen staat de geboorte centraal. We zien een jong kind in het gras liggen, geflankeerd door twee putti. Over wie de vrouwenfiguur in het midden moet voorstellen, lopen de meningen uiteen. Het zou Aurora kunnen zijn, de Romeinse godin van de dageraad. Maar er is ook gesteld dat het de maagd Maria is, wat maakt dat het kind Jezus is. De hele voorstelling baadt in een hemels licht, waarin een koor van engelen dartelt.
Of de voorstelling al dan niet allegorisch of religieus geïnterpreteerd moet worden, doet er eigenlijk niet zo veel toe. Waar het om draait is de puurheid, de onschuld, het onbedorvene van en pasgeborene. En dat sluit aan bij de ideeën van de idylle en Arcadië. Bij Eakins zien we daarvan een idealisering, waar de jongelingen dat hebben vast weten te houden.
De Lindenberg
En dat brengt ons bij Krijn Giezen. In 1972 werd in Nijmegen cultureel centrum De Lindenberg gebouwd, naar een ontwerp van architect Wout Eijkelenboom. Bij het bouwen had men rekening te houden met een hoogteverschil van zeven meter, wat terug te zien is in de vele trappen in het gebouw. Lang was in De Lindenberg de muziekschool, de bibliotheek en de vrije academie gevestigd. De bibliotheek is inmiddels verhuisd, maar De Lindenberg is nog altijd centrum voor de kunsten, met tal van lokalen voor muziekles, diverse ruimtes voor theater en een restaurant.
Bij de bouw werd Giezen, mogelijk in het kader van de percentageregeling gevraagd om een kunstwerk te maken. Giezen wordt gezien als een van de wegbereiders van de land art en de ecologische kunst in Nederland. Hij kwam met acht bronzen platen, die tussen twee uitstekende delen van het gebouw op een muur werden gemonteerd. Het heeft iets weg van een lambrisering. Op de platen zijn vooral bloemmotieven te zien. Maar ergens daartussen zien we twee kinderen. Een speelt er fluit, de ander leest een boek. Het is het idyllische beeld van het kind dat hier, op deze plek, het schone en het mooie kan leren. Misschien misschien leverde Giezen met zijn werk met florale motieven ook kritiek op de strakke bakstenen omgeving waarin alles betegeld was. Het zou hem waarschijnlijk deugd hebben gedaan – Giezen overleed in 2011 – dat zijn werk inmiddels hoger op de wand is aangebracht en dat direct ervoor een bak met weelderig groen is ingericht.
Bedreigd
Nu zijn er plannen om De Lindenberg ingrijpend te renoveren dan wel te slopen en er een nieuw gebouw neer te zetten. Op internet vond ik een overzicht van wandgebonden kunst, waartoe ook Giezens kunstwerk behoort. Opmerkelijk is de laatste kolom waarin de waardering vermeld staat door een expertteam. ‘Laag’ staat er achter het werk van Krijn Giezen. Het is te hopen dat het werk, ook gezien Giezens aandacht voor duurzaamheid, in de plannen opnieuw een plek krijgt.
Millions are waiting to be thrilled, staat er met grote letters bij de muurschildering van een meisje en een beer. Het meisje en de beer kennen we. In eerder werk van Pipsqueak was here komen we ze geregeld tegen. Sinds kort is Nijmegen een werk van het Amsterdamse street art-duo rijker. Aan het begin van het Kerkegasje in de Broerstraat zijn twee muren beschilderd plus het ‘plafond’ dat de beide muren met elkaar verbindt. Waar de kolossale schildering bij de Honig langzaam vervaagt en graffiti steeds meer van de voorstelling wegvreet, komt het nieuwe werk over als een snap shot jaren later. En hoewel de muren een stuk kleiner, zijn lijken het meisje en de beer ouder en groter te zijn geworden. Sowieso is de kijkervaring heel anders, omdat je er met je neus bovenop staat. Of dat een overweging is geweest bij de makers om teksten toe te voegen, is mij onbekend. Maar het werkt wel, je blijft kijken en lezen. E127 Erytrosine synthetic pink (r) is zo’n tekst. Het betreft een kunstmatige kleurstof, die voor voedingsmiddelen wordt gebruikt. Het is kersroze en staat ook bekend als tetrajodofluoresceïne. Bij wat ik in de supermarkt koop om te eten, let ik nooit op E-nummers. Nu verdiep ik me er ineens wel in.
Er zijn meer terugkerende teksten in de muurschildering als Do not eat en A feeling ,,, hard to ignore, waarbij je je afvraagt waar ze naar verwijzen en die je na laten denken over de betekenis binnen deze street art-context. Het meest bijzonder is in dit opzicht de tekst waarmee ik begon. Het onbezorgd omgaan met een beer zou zo’n reden tot opwinding kunnen zijn. Tegelijk is de letterlijke zin al bijna honderd jaar oud en afkomstig uit de trailer van de speelfilm Frankenstein uit 1931. Ik houd wel van dergelijke citaten en ga volgende keer dat ik in de buurt ben zeker opnieuw kijken en lezen.
