Muurmuseum — Pagina 2

Vlisco

7 mei 2023 door Peter Zunneberg Reageer

Ga in een willekeurige stad op zoek naar een jongerencentrum en het zit er dik in dat je een kleurrijk pand met heel veel graffiti vindt. Maar wie vanuit de trein van Helmond naar Eindhoven (of omgekeerd) denkt een jongerencentrum te zien, vergist zich. De kleuren op de gevel kloppen wel, maar de schaal van het gebouw met minstens vier verdiepingen, niet. Nee, het betreft hier een hoofdkantoor van een textielfabriek. Enkele weken geleden schreef ik al over Vlisco en de grillige patronen van de Dutch wax, die de Brits-Nigeriaanse kunstenaar Yinka Shonibare gebruikt in zijn werk. En de patronen van die stoffen zijn rondom te zien op de gevel van het gebouw.

Reclame voor Vlisco. Voorstelling van vrouw op een schommel is een al dan niet bewuste verwijzing naar een werk van Yinka Shonibare

Dat een werk van Shonibare te vinden is in de collectie van Museum Helmond hoeft dan ook geen verrassing te zijn. In het werk met de titel Cannonball Heaven schieten twee marine-officieren, gekleed in uniformen met Vliscopatronen, kanonskogels eveneens van Vliscostof. Bij het kanon, een replica van een kanon zoals dat ooit op het oorlogsschip HMS Victory stond, ligt een stapeltje kogels. Veel groter is de stapel kogels die machteloos en krachteloos naar een hoek van de zaal is geschoten. Waar Shonibare eerder een link legde met de Westerse kunstgeschiedenis, is het wapentuig van een oorlogsschip een directere verwijzing naar het Westerse imperialisme.

Niet zo ver verwijderd van het hoofdkantoor staat een van de fabriekshallen van Vlisco. En op de gevel van die hal prijkt een grote reclamefoto van een donkere vrouw in een Vlsicojurk. En de manier waarop de vrouw is weergegeven is een fraaie knipoog: ze zit op een schommel en verwijst zo naar een werk van Yinka Shonibare uit 2001. Ook in The Swing (after Fragonard) zit een vrouw in een Vliscojurk op een schommel. De bedenker van de reclame verdient een pluim, omdat hij verwijst naar Shonibare zonder hem te kopiëren.

Warhol meets Beuys

3 mei 2023 door Peter Zunneberg Reageer

Een aap op een fiets, hoe vind je zoiets? Het was een gevleugelde uitspraak van mijn oma als ze ergens verbaasd over was. Dat het altijd gekker kan, zoals een banaan met een hoed op, is te zien op een zijgevel van een flat in Goch. Maar wie een beetje thuis is in de kunstgeschiedenis heeft hier, anders dan bij die fietsende aap, wel een logische verklaring voor.

In de beeldende kunst zijn er twee beroemde bananen. In 2019 wist Maurizio Cattelan de gemoederen danig te beroeren door op de jaarlijkse kunstbeurs Art Basel, dat jaar in Miami Beach, een banaan met duct tape op een muur te plakken. De waarde van het werk werd bepaald op 120.000 dollar. En van het werk, met de titel Comedian, werden daadwerkelijk twee exemplaren verkocht. De controverse werd nog eens extra gevoerd, toen de Georgische performance kunstenaar David Datuna, de banaan van de muur trok en hem smakelijk oppeuzelde. Hungry Artist noemde hij zijn actie.

In de kritieken werd al verwezen naar die andere banaan, die van Andy Warhol voor de albumhoes van The Velvet Underground & Nico. Bij de vroegste uitvoeringen van het album liet de banaan zich ook daadwerkelijk pellen. Daar was een speciale machine voor nodig, maar omdat het ontwerp van een beroemde kunstenaar was, wilde de platenmaatschappij daar wel voor betalen. Toen in 1996 het album op cd verscheen, stond de banaan op de voorkant en was de gepelde versie in het doosje zichtbaar onder de cd. Juist vanwege de beroemde ontwerper is de bannan inmiddels ook op posters een eigen leven gaan leiden.

Dan de hoed. Anders dan Nederland, dat is opgedeeld in twaalf provincies, die weer bestaan uit gemeenten, kent Duitsland een aantal Bundesländer. Die zijn opgedeeld in Regierungsbezirke, van een aantal Kreise, die weer zijn onder te verdelen in Gemeinde. In Bundesland Nordrhein-Westfalen ligt onder andere Kreis Goch, waarvan Goch de belangrijkste gemeente is. Direct grenzend aan Kreis Goch ligt Kreis Kleve. En hier, in Kleve en de directe omgeving stond de wieg van kunstenaar Joseph Beuys. Als radio-operateur bij de Luftwaffe raakte Beuys tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaargewond aan zijn hoofd. Tijdens zijn carrière als kunstenaar werd de hoed min of meer zijn handelsmerk. Wat de muurschildering in Goch dus doet, is een link leggen tussen Andy Warhol en Joseph Beuys.

Nou is dat helemaal niet zo vreemd. Beide kunstenaars kenden elkaar en waren misschien zelfs wel bevriend. Warhol portretteerde Beuys, op dezelfde manier waarop hij Marilyn Monroe, Mao Zedong en regerende koninginnen vastlegde: als zeefdruk, meermalig en met verschillende achtergrondkleuren. Wie googelt op Andy Warhol en Joseph Beuys vindt talloze foto’s waarop beide kunstenaars vereeuwigd zijn.

Ik begon dit stuk met de stelling dat er in de kunstgeschiedenis twee beroemde bananen zijn. Maar als het aan Thomas Baumgärtel, de maker van de muurschildering in de Gocher Gärtnerweg ligt, gaat dat veranderen. Zijn hommage aan Beuys, zoals hij het zelf noemt is er maar een voorbeeld van. Maar zijn hele oeuvre is vol van bananen. Sterker nog, zijn artiestennaam is Bananensprayer. Toch is het wel apart dat hij alleen Beuys noemt. De manier waarop hij banaan op het flatgebouw heeft weergegeven is nagenoeg een kopie van de banaan van Warhol. Baumgärtel zegt zich verwant te voelen met Beuys als kind van het Rijnland. Maar zonder Warhol en zijn pop art is het de vraag of hij als Bananensprayer serieus zou zijn genomen.

Pipsqueak meets Rosie

20 april 2023 door Peter Zunneberg 1 Reactie

Afgelopen weekend was ik weer eens in Hengelo. Ik heb er de eerste 25 jaar van mijn leven gewoond en ben altijd nieuwsgierig wat er veranderd is. Ik werd een beetje verdrietig van. Het adres waar ik geboren ben, Olympiaplein 23, bestaat niet meer. Toen ik een jaar was, verhuisden we naar Achillesstraat 35. Bestaat ook niet meer. Niet alleen zijn de flats afgebroken, ook de straatnamen zijn opgeheven. Nu is het begrijpelijk dat de stad het verval wil keren, maar het opheffen van die straatnamen doet mij pijn.

Ook op veel andere plekken in de stad zag ik grote veranderingen. Fabrieken, scholen en kerken, mij uit mijn jeugd vertrouwd, hebben plaats moeten maken voor woningbouw. Verder viel me op dat er veel street art is. Zo ongeveer het eerste waar ik tegenaan liep, was een werk van Pipsqueak was here. Veel parallellen met een van hun werken in Nijmegen: een meisje en een beer, de roze achtergrond en de opvallende teksten. Maar wat ik nog niet eerder zag, was een verwijzing, in dit geval naar een beeld uit de populaire cultuur.

Nadat Japan met de aanval op Pearl Harbour de Verenigde Staten de Tweede Wereldoorlog in had getrokken, ontstond al snel het boodschap dat de mannen nodig waren aan het front en dat dus de vrouwen het land draaiende moesten houden én in de fabrieken de wapens moesten maken die nodig waren aan het front. Op allerlei manieren werd deze boodschap uitgedragen. Zo werd er in 1942 een lied gecomponeerd, Rosie the Riveter (wat je zou kunnen vertalen als Rosie de klinknagelschietster) dat door diverse artiesten op hun repertoire gezet werd en dat een grote hit werd.

Min of meer tegelijkertijd kwam grafisch ontwerper J. Howard Miller met een poster voor Westinghouse Electric Company. Op de poster zien we een vrouw in overall, een doek om haar hoofd gebonden en een vastberaden blik. Ze toont ons haar spierballen. Dit was het soort vrouw dat nodig was in de Amerikaanse fabrieken. En de boodschap: We Can Do It! Over wie de vrouw op de poster is, bestaat onenigheid, net als over de vraag welke Rose (of Rosina of Rosalind) model heeft gestaan voor Rosie the Riveter. Daarbij zijn lied en poster na de oorlog een eigen leven gaan leiden en wordt vaak ten onrechte aangenomen dat de vrouw op de poster Rosie the riveter is.

Het gebaar van de poster met de gebalde vuist zien we terug in het meisje van Pipsqueak was here. De blik is anders. De vastberadenheid van Miller is bij Pipsqueak ronduit provocerend geworden. Overigens is de voorstelling niet uniek. Op de Instagrampagina van Pipsqueak was here is te zien dat het meisje ook een plek heeft gekregen in het straatbeeld van Parijs en van Denver. Hoe het in die steden geduid moet worden, durf ik niet te zeggen. Maar voor Hengelo vind ik het wel toepasselijk: We Can Do It! We kunnen onze stad mooier en aantrekkelijker maken.

Bode

28 maart 2023 door Peter Zunneberg

Dit weekend was ik in Rotterdam, bij galerie Untitled in de Koningsveldestraat. De galerie zit in een oud schoolgebouw en op de eerste verdieping schijnen kunstenaarsateliers te zijn. Maar daar kwam ik niet voor, dus daar ben ik ook niet gaan kijken. Waar ik ook niet voor kwam, maar wat ik wel mooi kon meepikken was een grote, abstracte muurschildering. Op internet lees ik dat de Koningsveldestraat is heringericht met groen, met speeltoestellen en met een trapveldje. De straat werd er levendiger door, maar een saaie blinde muur deed daar weer wat afbreuk aan. Een van de kunstenaars die hier zijn atelier heeft, Luuk Bode, kwam met het idee voor een muurschildering, die daadwerkelijk is uitgevoerd. En wat er bijzonder aan is: zijn werk, Stroke 3037, is abstract. Met heel veel fantasie zou je er een hurkende figuur in kunnen zien, maar hurken vraag beheersing, balans. En daarvoor is de voorstelling veel te dynamisch.

Bij het zien moest ik direct denken aan een kunststroming die een eeuw geleden in Engeland ontstond, het vorticisme. Elementen uit het kubisme en futurisme werden gecombineerd. In eerste instantie was het kunstcriticus Roger Fry, die zich sterk maakte voor de abstracte kunst in Engeland. Hij zette een workshop, waar onder andere schilder en schrijver Percy Wyndham Lewis actief was. Maar de twee kregen ruzie en Wyndham Lewis ging alleen verder. Hij verzamelde enkele geestverwanten om zich heen en het was dichter Ezra Pound, die de vortex, wat zoveel betekent als werveling, introduceerde als uitgangspunt voor de schilderkunst en de poëzie. Wyndham Lewis zag daar wel wat in en schreef een manifest BLAST!, waarin hij de ideeën van de nieuwe stroming uiteen zet. BLAST! Verscheen in juni 1914. Twee maanden later brak de Eerste Wereldoorlog uit, waardoor de stroming geruisloos ten onder ging.

Of Luuk Bode zijn inspiratie uit het vorticisme haalt, weet ik niet. Maar door het wervelende van zijn werk zorgt hij zeker voor leven in de straat, zelfs als er niemand is. Mocht hij nog op zoek zijn naar een passende term, dan zou ik zeker neo-vorticisme overwegen.

Caravaggio

3 maart 2023 door Peter Zunneberg Reageer

Afgelopen najaar was ik een paar dagen in Rome. Hoog op mijn lijstje om te bekijken stond het beeld dat Gian Lorenzo Bernini maakte van de zalige Ludovica Albertoni in de San Francesco a Ripa. Het was behoorlijk druk in de kerk. Later bedacht ik pas dat het dierendag was, de feestdag van de heilige Franciscus. Verderop in de straat zag ik street art met een hoofdrol voor een dier. En dat is plotseling actueel.

Guerny
C 215 noemt hij zich, de Franse street artist Christian Guerny. Hij schildert vooral portretten. Op zijn Instagrampagina komen we staatslieden tegen zoals Winston Churchill en Nelson Mandela, kunstenaars, onder wie Frida Kahlo, Salvador Dali en Pablo Picasso, maar ook fantasiefiguren als Yoda uit de Star Wars-saga. Guerny signeert zijn werk met een kubusachtig blokje met een C en de cijfers 2, 1, 5. In Rome zag ik op een geblindeerd raam achter tralies van zijn hand Caravaggio’s Jongen gebeten door een hagedis. Het was geen plek om lekker te schilderen, dus het moet een stencil geweest zijn. En zelfs dat zal nog een hele toer zijn geweest om die daar netjes aan te brengen.

Straatverkoop
Die plek, achter die zware tralies, heeft wel iets ironisch. Naar het schijnt verkocht Caravaggio in het begin van zijn schilderscarrière zijn werk op straat. En juist daar komen we nu deze zwaar beveiligde afbeelding tegen. Of C 215 hiervan op de hoogte is geweest en er bewust mee heeft gespeeld, durf ik niet te zeggen. Ik zou denken van niet, hij heeft meer werken gebaseerd op Caravaggio.

Kardinaal
De jongen in de voorstelling maakt met zijn dikke vlezige lippen en de roos in zijn haren een wat verwijfde indruk. Het zou kunnen gaan om een travestiet die een rol heeft gehad in een van de feesten van kardinaal Francesco Maria del Monte, die tevens Caravaggio’s mecenas was. Er doen ook allerlei theorieën de rondte over de symboliek van de hagedis, maar het zou te ver voeren daar hier op in te gaan.

Jongen gebeten door een garnaal van Sofonisba Anguissola

Garnaal
Wat wel interessant is, is de mogelijke inspiratiebron voor het schilderij. Het zou namelijk gebaseerd zijn op een voorstelling van een jongen die gebeten wordt door een garnaal. In een houtskooltekening van circa 1554 zien we een jochie met een van pijn doordrongen gezicht, met een wat ouder meisje dat hem probeert te troosten. Maakster van de tekening is Sofonisba Anguissola. En wie meer over haar wil weten en van haar wil zien: in Rijksmuseum Twenthe is nog tot en met 11 juni een tentoonstelling aan haar gewijd.

« Vorige