Eenzaamheid was het thema van de derde aflevering van Kijken op gevoel, de prachtige serie van Wieteke van Zeil, waarin zij haar publiek laat zien hoe je ook naar kunst kunt kijken. Als voorbeeld liet ze onder meer Mönch am Meer van Caspar David Friedrich zien. Zelf zou ik eerder gekozen hebben voor Ludwig Richter en Moritz von Schwind.
[Lees meer…] overOp zoek naar Schwind (37): Genoveva, Einsiedler und WaldeinsamkeitOp zoek naar Schwind (36): Hanfstaengl
Graf Litho werd hij genoemd. Franz Hanfstaengl maakte razendsnel naam als lithograaf. Later breidde hij zijn werkzaamheden uit door als fotograaf aan de slag te gaan. In beide hoedanigheden kruiste zijn pad geregeld dat van Moritz von Schwind.
[Lees meer…] overOp zoek naar Schwind (36): HanfstaenglOp zoek naar Schwind (35): Franz Lachner
In deze reeks kwamen we in Moritz von Schwinds schilderij Die Hochzeitsreise al eens Franz Lachner tegen, terwijl hij na een hotelovernachting Moritz von Schwind en zijn kersverse bruid Luise uitgeleide doet. Maar Franz Lachner was helemaal geen hoteleigenaar, hij was componist. Moritz von Schwind wijdde één bijzonder werk, de zogeheten Lachner-Rolle, speciaal aan zijn vriend. Tijd om nader te kijken wie Franz Lachner en hoe zijn verhouding met Moritz von Schwind was.
Franz Lachner werd geboren op 2 april 1803 in Rain am Lech in Zuid-Duitsland. Hij had een oudere stiefbroer, Theodor, en twee jongere broers, Ignaz en Vinzenz. Alle vier werden ze componist. Hij had ook nog twee zussen, Thekla en Christina, die allebei enige bekendheid verwierven als organist. Ook vader Anton Lachner was organist en hij gaf zijn kinderen hun eerste muzieklessen. Toen Anton Lachner in 1822 overleed, verhuisde Franz naar München om daar zijn muzikale opleiding voort te zetten. Een jaar later ging hij naar Wenen, waar hij als organist van de Lutherse kerk aan de slag ging. Hij studeerde bij Simon Sechter en Maximilian Stadler, maar had ook geregeld contact met Ludwig van Beethoven. Lachner werkte als Vizekapellmeister en Erster Kapellmeister bij het Kärtnerhoftheater in Weenen, was van 1834 tot 1836 Hofkapellmeister in Mannheim en keerde in 1836 terug naar München om dirigent bij de Hofoper te worden. Als dirigent kreeg hij bekendheid door zijn Beethoven-uitvoeringen. Als componist werd hij beïnvloed door Beethoven, Giacomo Meyerbeer, Louis Spohr én Franz Schubert. Vanaf 1824 had Lachner deel uitgemaakt van de hechte vriendengroep rond Franz Schubert, waartoe ook Moritz von Schwind behoorde. En met Schwind bleef Lachner, zeker nadat zij elkaar zo’n tien jaar later in München weer troffen, zijn leven lang contact houden.
Composities
Niet alleen muzikaal lijkt Lachner door Schubert beïnvloed, ook zijn complete oeuvre vertoont opvallende parallellen. Acht symfonieën, vier concerten voor solo-instrument en orkest, acht suites, wat marsen en ouvertures, vier opera’s (waarvan Catharina Cornaro, Königin von Zypern de bekendste is), een oratorium en dertien andere koorwerken, dertig stukken voor strijk- of pianotrio, -kwartet of – quintet, vier stukken voor orgel, zeventien voor piano en vele tientallen liederen (waarvan het merendeel op teksten van Heinrich Heine). Het grote verschil met Schubert is dat Lachners carrière veel langer duurde. Hij ging rond zijn 65ste in Ruhestand en hij overleed op 20 januari 1890, ruim 86 jaar oud, waar Schubert maar 31 werd. En Schubert behoort nog altijd tot de buitencategorie, terwijl Lachner na zijn dood vrij vlot vergeten werd en zijn muziek nauwelijks nog gespeeld wordt.
Brieven
In Otto Stoessls Briefe van Moritz von Schwind ontbreekt Franz Lachner als geadresseerde. Dat kan komen doordat ze elkaar met grote regelmaat troffen, maar dan is het vreemd dat Schwind Lachner niet schreef tijdens zijn reizen. Een logischer verklaring is dat ze gewoon niet bewaard gebleven zijn. Wel figureert Lachner geregeld in Schwinds brieven aan anderen. Dat duidt erop dat Lachner een zekere bekendheid had, ook bij Schwinds vrienden buiten München. Ook Lachners broers Ignaz en Vinzenz worden enkele keren genoemd. En later in zijn leven vermeldt Schwind ook Lachners dochter Marie (“Mimi”) in een brief aan Eduard Mörike.
In een brief van 27 januari 1869 aan zijn eigen dochter schrijft Schwind het volgende: “Lachner behauptet, Du sähest aus, als wärest Du gerade aus dem Blasrohre herausgekommem. Er wird gar nicht fertig zu erzählen von Deinen frischen Augen, Deinen lustigen Bäckeln und wie ruhig und praktisch Du Dich benommen hast in allen Deinen Schwulitäten.” Dit alles laat zien hoe vertrouwelijk niet alleen de beide mannen met elkaar omgingen, maar ook met de rest van hun gezinnen.
Lachner-Rolle
In 1862 legde Moritz von Schwind het leven van zijn vriend vast in de zogeheten Lachner-Rolle. Er zijn bronnen die stellen dat het werk bedoeld was als geschenk voor Lachners zestigste verjaardag in 1863. Maar andere bronnen stellen dat het gaat om een cadeau bij Lachners 25-jarig jubileum als dirigent in München. Al eerder zagen we dat Schwind een verteller is, bijvoorbeeld in Eine Symphonie, waarin hij in vier scènes vertelt, hoe een ontmoeting tot een huwelijk leidt. In de Lachner-Rolle vertelt Schwind het levensverhaal van Franz Lachner en het is niet voor niets dat dit werk als Rolle wordt aangeduid. Het heeft een lengte van 12,5 meter en moet dus wel opgerold bewaard worden. In het hele verhaal staat uiteraard Franz Lachner centraal, maar Moritz von Schwind komt er zelf ook zeven keer in voor. In de Lachner-Rolle zit een scène die bijna iconisch is geworden. Aan een tafeltje zitten Franz Lachner, links half op de rug te zien, Franz Schubert in het midden en frontaal zichtbaar en rechts en profil Eduard von Bauernfeld. Dat deze tekening uit een eerbetoon aan Franz Lachner juist gebruikt wordt als illustratie bij verhalen over Franz Schubert zou je ironisch mogen noemen en tekenend voor de bekendheid die Franz Lachner nu nog heeft.
Op zoek naar Schwind (34): Schwinds Tod
Op 8 februari 1871 overleed Moritz von Schwind in zijn huis in Niederpöcking aan de Starnberger See, ten zuidwesten van München. Wat precies de oorzaak van zijn overlijden was, heb ik (nog) niet kunnen achterhalen. Dat het al langere tijd niet goed met hem ging, staat vast. [Lees meer…] overOp zoek naar Schwind (34): Schwinds Tod
Dwarskijken: Van Neuschwanstein naar New Jersey
In 1869 werd in de buurt van Füssen in Zuid-Duitsland een begin gemaakt met de bouw van Neuschwanstein, het sprookjeskasteel van koning Ludwig II van Beieren. In 1884 was het klaar. Ludwig zou er uiteindelijk 172 nachten doorbrengen, voordat hij op 11 juni 1886 in de directe omgeving een einde aan zijn leven maakte. Koning was hij toen al niet meer. Vijf dagen eerder werd de macht hem ontnomen, nadat een ongeneeslijke psychische stoornis bij hem werd vastgesteld. Het zou misschien wat ver voeren om het kasteel als een gevolg van die stoornis te zien, hoewel de bouw ervan, samen met die van Schloss Linderhof en Schloss Herrenchiemsee, die vlot zouden volgen, ook niet echt duiden op een groot gevoel voor realiteitszin. Ludwig plande Neuschwanstein als een nieuw Hohenschwangau, het kasteel waar hij een groot deel van zijn jeugd doorbracht en waarvoor Moritz von Schwind in 1835-1836 al plannen had gemaakt voor een aantal muurschilderingen, plannen die hij niet zelf heeft mogen uitvoeren.
In een doos met oude ansichtkaarten kwam ik de foto rechts tegen, waarop het kasteel in al zijn grootsheid zichtbaar is. Maar tegelijk zag ik ook dat er iets niet klopte. Bomen hoger dan het kasteel? Dat spoorde niet met de situatie zoals op de foto rechts. Nog vreemder was dat de foto niet uit Zuid-Duitsland kwam, maar uit Valkenburg in Zuid-Limburg. Na een zoektocht kwam ik uit op een website, gewijd aan architect Arthur A.M. Thuijs. In 1965 nam Thuijs, die eerder modellen leverde aan Madurodam en Minimundus, een miniatuurstadje in Klagenfurt in Oostenrijk, het initiatief voor zijn eigen Ministadt Dreiländerblick, in het Vaalserquartier bij Aken. Idee was een soort Madurodam met 52 kopieën op schaal van beroemde bouwwerken in Nederland, België en Duitsland. Drie jaar later verhuisde het park naar een terrein op de top van de Cauberg bij Valkenburg met plannen voor uitbreiding met gebouwen uit de hele wereld. Thuijs kocht een huis in Valkenburg voor zijn gezin met zes kinderen, die allen meewerkten aan het bouwen van de schaalmodellen. Vanuit de tuin liet hij een trap aanleggen die direct toegang bood tot Cosmorama Miniatura zoals het park inmiddels was gaan heten.
Een kleine vijf jaar later kwam er al weer een einde aan het park. De huur bleek een struikelblok. Bovendien was Thuijs gescheiden van zijn vrouw Maria Louisa Driessen en hertrouwd met de Duits-Amerikaanse Trudy Baumann. Cosmorama Miniatura verhuisde naar Washington, New Jersey, waar het aanvankelijk als Great Adventure te zien was en uiteindelijk als Miniature Kingdom. Nadat Thuijs in 1984 als drijvende kracht was overleden en omdat de miniatuurgebouwen te weinig belangstelling trokken, werd het park gesloten. Of Neuschwanstein nog bestaat en zo ja waar, is onduidelijk.
