Ik heb nooit veel met carnaval gehad. De laatste jaren neemt mijn belangstelling voor het feest wel wat toe, maar ik kan me niet voorstellen dat ik me er ooit echt aan zou kunnen overgeven. Als kind vond ik het nog wel grappig. Op de vrije maandag stond altijd de tv aan op een Duitse zender, met optochten in Düsseldorf, Keulen of Mainz. Kleve kwam in het rijtje nooit voor. Maar pas ontdekte ik dat het carnaval ook daar een grootse geschiedenis heeft. [Lees meer…]
Muurmuseum: Tordoir
Het is geen muur, want je kunt er doorheen kijken. Het is ook geen hek, want hekken houden mensen buiten (of binnen). Hier kun je onderdoor lopen. Het is ook niet echt een poort, want hij kan niet open of dicht. En toch vervult de metalen constructie tussen twee bouwdelen op het KNSM-eiland in Amsterdam alle drie de rollen. Het is heel duidelijk de afscheiding tussen de Levantkade en het cirkelvormige Barcelonaplein. De bebouwing is perfect cirkelvormig. Alleen een segment ontbreekt. Daar volgt de constructie, die bestaat uit een groot aantal vierkanten wel de lijn, die de cirkel helemaal rond maakt.
Binnen de vierkanten zijnonder meer gezichten en bloemmotieven te herkennen. Maker is de Vlaamse kunstenaar Narcisse Tordoir. Van Tordoir staat in Nijmegen op het plein voor het Valkhof Museum een vergelijkbare ‘wand’. Hierin zijn allerlei elementen verwerkt die te maken hebben met kijken. In het Amsterdamse werk valt, zeker van deze foto, niet zo makkelijk een thema te herkennen.
Een lama in Jeruzalem
Westelijk van de Wolfskuilseweg in Nijmegen ligt een na-oorlogs wijkje met Airey-woningen. De geprefabriceerde woningen zijn genoemd naar de ontwerper, Sir Edwin Airey. Doordat de huizen licht van kleur zijn en platte daken hebben, kreeg de wijk al snel de bijnaam Jeruzalem.
Aan de rand van die wijk, op de Boksdoornstraat 22, stond lang de Sint Josephschool voor Bijzonder Lager Onderwijs, in ieder geval tot 1969, toen schoolhoofd Ad van de Vlasakker er zijn 40-jarig jubileum in het onderwijs vierde. Foto’s in het Regionaal Archief Nijmegen getuigen daarvan. Inmiddels is de school gesloopt.
Het beeld dat destijds zeer waarschijnlijk bij de school stond en dat vermoedelijk een lama voorstelt, staat nu in een tuin in de directe omgeving. Bij de sloop van de school werd het beeld geschonken aan de buren. Volgens de nieuwe bewoners, die de lama ondanks beschadigingen hebben laten staan, zou het beeld zijn van de kunstenaar van wie langs de Graafseweg ook een beeld staat.
De maker van dat beeld (Ruth aren lezend) is Theo Mulder. Maar in een monografie uit 2008 over deze beeldhouwer komt de lama niet voor. Grote vraag is dus: wie maakte de lama dan wel? Mijn gok zou zijn Bart Welten, een beeldhouwer die vaker beelden voor scholen maakte. Van hem stond ooit de beeldengroep Giraffe, zwaan, eekhoorn en pauw op de Constantijn de Groteschool. Een kunstenaar bovendien van wie vaker een beeld beschadigd is geraakt. Maar helaas is er nergens iets te vinden om de lama met zekerheid aan hem toe te wijzen.
Vandaar mijn vraag: wie kan mij meer vertellen over de lama in de Boksdoornstraat, aan de rand van de wijk Jeruzalem?
De Habsburgse kin en het Nijmeegse straatbeeld
Aan het eind van de wandeling met ons zondagochtendwandelclubje liepen we door de Roukensstraat. Het was stralend weer en we genoten van de zon. Hoog in een gevel viel me een medaillon op. Ik maakte er een foto van en dacht er niet meer aan. Maar pas kwam ik de foto weer tegen en het medaillon intrigeerde me. Wie was daar afgebeeld en waarom? Ik postte de foto op social media en stelde mijn vraag.
Een van de antwoorden luidde Karel V. Toen ik zelf uitgebreider ging zoeken kwam ik die naam ook tegen. Ik las bovendien dat er nog een tweede medaillon is, in de Dominicanenstraat en voor zover vanaf de straat te zien, identiek. Het huis in de Roukensstraat dateert van 1905, in de Dominicanenstraat van 1903. Dat komt qua tijd redelijk overeen. Maar verder leidde het spoor niet.
Is er dan wellicht een afbeelding te vinden van het medaillon met aanvullende informatie? Nee, maar met dat ik zocht op portretten van Karel V schoot me weer iets te binnen. Karel V was een Habsburger en één van de machtigste heersers die Europa ooit gezien heeft. Om de macht vast te houden huwden Habsburgse neven en nichten geregeld, daarmee erfelijke eigenschappen, zoals een vooruit stekende kin, uitvergrotend. Met een baard wisten de mannen dit gebrek enigszins te maskeren. Kon ik hiermee de geportretteerde indentificeren?
Probleem met de medaillons is dat ze zo hoog hangen dat het lastig is om ze kritisch te bekijken. In ieder geval heeft de afgebeelde man een baard. Dan maar eens kijken langs een andere route. Is er überhaupt aanleiding om Karel V in Nijmegen af te beelden? Daarover kun je aan het begin van de twintigste eeuw twisten. Maar zeker is dat Karel ooit Nijmegen bezocht, in 1546. Het is om die reden dat Karel is terug te vinden aan de gevel van het stadhuis. In 1953 beeldhouwde Albert Termote acht vorsten die ooit de scepter zwaaiden over Nijmegen en de rest van het land. Een van hen is Karel V en we kunnen gerust stellen dat Termote mild is geweest. Maar ook is duidelijk dat er nog geen enkel bewijs is voor de identificatie van Karel V op de beide medaillons.
Vanochtend stond ik in de Dominicanenstraat nog eens naar de gevel te kijken toen net een bewoner naar buiten kwam. ‘Keizer Karel’, zei hij. Welke vroeg ik, om verwarring te voorkomen. ‘Zijn er meer dan?’ Plots drong tot me door dat het misschien wel gewoon Karel de Grote is. Dus nu maar eens kijken of ik daar bevestiging voor kan vinden.
Mama Bourgeois
Maman van Louise Bourgeois in Bilbao, Buenos Aires, Hamburg, Ottawa, Stockholm en Zürich.
(Alle foto’s Wikipedia)
48 jaar zijn we op dezelfde dag jarig geweest, ontdekte ik op eerste kerstdag. Louise Bourgeois was precies vijftig jaar ouder dan ik. Al langere tijd ben ik gefascineerd door de Frans-Amerikaanse kunstenaar. Ik denk dat het een foto is geweest van haar kolossale Maman in Ottawa waardoor ik voor het eerst zag wat een krachtig en prachtig kunstwerk dat is.
Natuurlijk, size matters, weten we in Nijmegen. Ooit hadden we tijdelijk een gigantisch uitkijkkonijn van Florentijn Hofman. Dat was vooral leuk en tegendraads. Afgelopen najaar stond er een paar weken lang een enorme dartele big van Jantien Mook op Plein ’44. Ode aan het varken wilde aandacht vragen voor misstanden in de vleesindustrie. Vrolijkheid als tegenhanger van dierenleed, dat werkt wel.
Maar Maman gaat verder, is symbool voor veel meer. Het appelleert bijvoorbeeld aan gevoelens van (irrationele) angst. Spinnen spinnen een web en vangen daarin andere insecten, die dan weer steeds verder verstrikt raken in dat web. Door de omvang en de plek in openbare ruimte doet Maman je ook denken aan science fiction, invaders from Mars, genetische manipulatie, oncontroleerbare wetenschap, kortom angst voor het onbekende.
Maar de spin als symbool zegt misschien ook wel iets over onszelf. Zijn wij in overdrachtelijke zin niet allemaal spinnen, voortdurend bezig met het maken van een web, een netwerk waarin we zelf het middelpunt zijn en waarin we anderen soms vangen?
En dan is er nog een betekenislaag: de titel, Maman, moeder. Iedereen heeft een moeder, waarmee de band soms uitstekend is, soms juist problematisch. De ouders van Louise Bourgeois werkten beiden als restaurateur van versleten tapijten. Bourgeois’ moeder overleed toen ze 21 was. Het werken met draden, misschien wel een eerbetoon aan haar moeder, is een telkens terugkerend thema in Bourgeois’ werk. Maman, gemaakt toen Bourgeois tegen de tachtig liep, gaat ook over positieve, vooral moederlijke eigenschappen, als voeden en beschermen.
Mijn moeder is inmiddels 86. Een groot deel van haar tijd brengt ze door met borduren. Naast onze verjaardag heb ik dus nog iets gemeenschappelijk met Louise Bourgeois. Daarom heb ik voor 2019 een wens: Maman in het echt zien, liefst samen met mijn moeder. Daarvoor kan ik inmiddels op allerlei plaatsen terecht. Maman staat permanent in Londen, Bilbao, Ottawa, Doha, Tokio en diverse andere plaatsen in de wereld. Bovendien is het werk vaak tijdelijk ergens te zien. Mijn moeder is nog helder van geest en zal het een bijzonder avontuur vinden. Tegelijkertijd is ze steeds minder mobiel. Dus de tijd begint te dringen.
