Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • Op zoek naar Schwind
  • Contact

Dwarskijken: Pietro Tacca en de art directors

4 januari 2021 door Peter Zunneberg

Pietro Tacca, Harry Potter, Florence
Zoals wel vaker keken we in de periode rond kerst en oud en nieuw weer eens alle Harry Potter-films. In Harry Potter and the Deathly Hallows part 2 viel me een detail op. Als Harry moet vluchten uit de Room of Requirement, omdat de boel in brand is gestoken door één van de vriendjes van Draco Malfoy, staat daar een beeld van een wild zwijn. Dat beeld is bekend uit de kunstgeschiedenis. Maker was Pietro Tacca, leerling van Giambologna in Florence. Oorspronkelijk was het beeld bedoeld voor de Boboli-tuinen, maar al snel kreeg het een plek op de Mercato Nuovo in Florence. Daar werd het beeld erg populair door een soort bijgeloof dat de Schotse schrijver Tobias Smollett al beschreef in zijn Travels through France and Italy uit 1766. Je legde een muntje in de bek van het zwijn en je wreef over zijn snuit voor geluk (een gebruik bij beelden waar ik al eens eerder over schreef). Inmiddels is het originele beeld van Tacca verhuisd naar Museo Bardini en is het beeld bij de Fontana del Porcellino vervangen door een replica.

Het is niet de enige replica. Tacca’s everzwijn is tientallen malen gekopieerd en staat wereldwijd op allerlei plekken. Alleen in de Verenigde Staten is il porcellino al zo’n twintig keer te vinden. Ook zijn er kopieën in België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk (twee keer), Groot-Brittannië (zeven stuks!), Italië, Noorwegen, Spanje en Zweden en in Australië, Canada en Japan.
Ook Tacca’s bronzen everzwijn is niet helemaal origineel. Tacca maakte het beeld naar een marmeren origineel dat in de zestiende eeuw in Rome is gevonden. Het origineel is hellenistisch, het is een voorbeeld van een beeld uit een periode waarin de beeldhouwkunst zich ontwikkelde richting naturalisme. Het was de bankiersfamilie van de Medici uit Florence die ervoor zorgde dat het beeld van Rome naar Florence kwam.

Eigenlijk is het wel grappig dat het beeld in de Harry Potter-film te vinden is in de Room of Requirement, de kamer van benodigdheden. De school van Harry Potter heet Hogwarts, Zweinstein in het Nederlands. Door die verwijzing naar een zwijn, is de art direction ongetwijfeld bij het beeld van Tacca terechtgekomen. Maar uiteindelijk hebben zij er niets mee gedaan en heeft het beeld geen speciale betekenis. Eigenlijk is het niet echt required.

Harry Potter, Pietro Tacca, Porcellino

Still uit Harry Potter and the Deathly Hallows, part 2

Filed Under: beeldhouwkunst, Dwarskijken, film Tagged With: Florence, Harry Potter, Pietro Tacca

Op zoek naar Schwind (33): Melusine

20 december 2020 door Peter Zunneberg Leave a Comment

Ergens in de Harry Potter-reeks komen we het boek Fantastic Beasts and where to Find Them geschreven door Newt Scamander tegen. Het boek werd verfilmd, met een tweede deel en een derde deel in de maak. Ergens in het tweede deel, The Crimes of Grindelwald, bezoekt Newt het Franse Ministry of Magic. Aan de balie wordt hij verwelkomd door een oudere dame die in de film niet bij naam genoemd wordt, maar die volgens de aftiteling Melusine heet. En dát is een naam die je in de kunst- en cultuurgeschiedenis talloze malen kunt tegenkomen, onder andere bij Moritz von Schwind. [Read more…]

Filed Under: beeldhouwkunst, Op zoek naar Schwind, schilderkunst Tagged With: Gebroeders van Lymborch, Julius Hübner, Ludwig Schwanthaler, Melusine, Moritz von Schwind

Een onbekende jezuïet

1 december 2020 door Peter Zunneberg 1 Comment

Bij Peter Faber moet ik altijd denken aan die eikel van een vader uit Schatjes. Maar sinds vorige week is dat voorbij. En dat komt door een huis. [Read more…]

Filed Under: beeldhouwkunst, Kunstcolumn Tagged With: Nijmegen, Pierre Favre

Kaaisjouwers

24 november 2020 door Peter Zunneberg

Op de Waalkade in Nijmegen is een muurschildering te zien. Over een dunne lijn loopt een man omhoog. Aan het rechter uiteinde de voet van de lijn zijn drie vaten te zien. De lijn moet een loopplank voorstellen. Dat weten we omdat Street art, Nijmegen, Kaaisjouwerelders op de Waalkade een beeld staat getiteld De Kaaisjouwer. Over dit beeld, gemaakt door Margriet Hovens en bedoeld als eerbetoon aan de mannen die enkele eeuwen lang zware lasten sjouwden van de haven van Nijmegen naar het centrum van de stad, is sinds de onthulling, begin september, al pittig gediscussieerd.

Margriet Hovens, Kaaisjouwer, NijmegenNiet alle Nijmegenaren zijn even blij met Hovens’ Kaaisjouwer. Dat blijkt onder meer uit een peiling van De Gelderlander. Belangrijkste punt van kritiek zijn de verhoudingen, het hoofd is te klein in vergelijking met de rest van het lichaam. In een reactie in De Gelderlander verdedigde Hovens zich door erop te wijzen dat ze de verhouding “precies in de canon 1 : 9” heeft aangehouden. Van een bevriende kunstenaar hoorde ik dat in haar tijd op de academie 1 : 8 werd aangehouden. Uit mijn studietijd herinner ik me uit de colleges klassieke archeologie dat de Griekse beeldhouwer Polykleitos voor zijn Doryphoros (Speerdrager) 1 : 6 hanteerde. Zo’n twee eeuwen na Polykleitos hield bijvoorbeeld Lysippos de verhouding 1 : 7 aan, wat natuurlijker en daardoor ook levendiger oogde. Welke de juiste verhouding is? Geen idee, misschien is het wel een kwestie van smaak.

Perspectief
Hoe komt het dan dat zoveel van Hovens’ criticasters het hoofd van haar beeld te klein vinden? Dat kan te maken hebben met perspectief. Het beeld is meer dan levensgroot, zo’n tweeëneenhalve meter. Dat betekent dat je als toeschouwer de gestalte niet recht in de ogen kijkt, maar je blik omhoog moet richten. Die vertekening moet je op een of andere manier compenseren. Michelangelo, van wie Hovens zegt dat de handen van de Kaaisjouwer afkomstig zijn, wist dat al. Welbeschouwd zijn de verhoudingen in zijn beroemde David volledig zoek. Maar omdat het beeld zo hoog boven zijn beschouwers uittorent, wordt dat door het perspectief als het ware gecorrigeerd.

Santa Maria del Mar, bastaixos

Santa Maria del Mar met een detail van de deur waarop een van de bastaixos is vereeuwigd

Uitstraling
Een ander punt van kritiek is het gebrek aan uitstraling. Hier verdedigt Hovens zich door te verklaren dat het beeld volledig naar een foto is gemaakt. Maar een foto is een momentopname, een handeling die kunstmatig bevroren is. De foto die Hovens gebruikte laat een kaaisjouwer aan het werk zien. Maar dat vertaald in een beeld vraagt meer, het uitstralen van kracht of onverzettelijkheid. Het bekendste beeld van een arbeider in Nederland is waarschijnlijk Mari Andriessens De Dokwerker, dat symbool is geworden van verzet. De Kaaisjouwer heeft niets symbolisch. Het enige wat je uit de blik van de man zou kunnen afleiden is berusting. Maar dat lijkt me niet iets om via een monument te moeten uitdragen. Wat ook niet meehelpt is de uitvoering in aluminium. Het oogt goedkoper en minder levens dan brons.

Constantin Meunier, sjouwers

Twee sjouwers van Constantin Meunier

Waarom?
In alle beschouwingen over de Kaaisjouwer wordt gewezen op het initiatief van schrijver Frank Antonie van Alphen. In 2012 publiceerde hij een boek over de kaaisjouwers, die hun zware werk voor een habbekrats verrichtten en vaak in erbarmelijke omstandigheden woonden in de benedenstad. Het optekenen van die verhalen, voor ze helemaal waren verdwenen, is absoluut waardevol. Maar is een beeld niet te veel eer?
Een kleine zoektocht levert op dat sjouwen op allerlei uiteenlopende plekken een dagelijkse praktijk was. Zo moest ik direct denken aan de roman Kathedraal van de zee van Ildefonso Falcones. Tussen 1329 en 1383 werd in Barcelona de kerk van Santa Maria del Mar gebouwd. Tientallen mannen, zogenoemde bastaixos, verenigd in het gilde van zakkendragers, sjouwden jarenlang de stenen voor die bouw van de groeven op Montjuic naar de bouwplaats.

Gerard Brouwer, Sjouwer

Sjouwer van Gerard Brouwer (foto via Google Maps)

In een verhaal over de herkomst van de biersoort porter kwam ik tegen dat dit bier al vroeg in de 18e eeuw populair was bij de dragers die vrachten uit de Londense haven moesten vervoeren. In het Engels heetten die dragers porters. In de 19e eeuw legde de Belgische beeldhouwer Constantin Meunier zich toe op het verbeelden van arbeiders, waarbij hij diverse beelden maakte van dragers uit de Antwerpse haven. En dan is er nog het beeld in Wassenaar. Daar staat sinds 1990 aan de rand van de Haven het beeld Sjouwer van Gerard Brouwer. Waarom dit beeld uitgerekend in Wassenaar staat en niet in een stad waar de handel over zee meer betekenis had, heb ik vooralsnog nergens kunnen vinden.

Hoe het ook zij, met het beeld De Kaaisjouwer is in Nijmegen een historisch beroep in het zonnetje gezet, dat veel minder exclusief was voor de stad dan gesuggereerd. Je kunt je afvragen of met dit beeld deze geschiedenis niet groter is gemaakt dan hij daadwerkelijk was. En of de anonieme muurschildering juist daardoor niet meer recht doet aan de kaaisjouwers dan het beeld.

Filed Under: beeldhouwkunst, schilderkunst, street art Tagged With: Barcelona, Constantin Meunier, Gerard Brouwer, Margriet Hovens, Nijmegen, Wassenaar

Dwarskijken: Maman

26 oktober 2020 door Peter Zunneberg

Billie Eilish, Louise Bourgeois, Maman

“Billie Eilish zit de tijdgeest op de hielen” kopte de Volkskrant op maandag 26 oktober. Een dag eerder was de Amerikaanse singer-songwriter in een livestream te zien geweest. Corona maakt touren en grote uitverkochte concerten onmogelijk en dus lijkt dit de oplossing te zijn. Als we journalist Robert van Gijssel mogen geloven, slaagde Eilish met sublieme gebruikmaking van de techniek erin visueel te overtuigen, waarbij uiteraard het allerbelangrijkste haar zang was. Bij elk nummer werd de hele setting waarin Eilish optrad aangepast, misschien wel beter dan het ooit tijdens een concert mogelijk zou zijn.
Uiteraard weet ik wie Eilish is en heb ik wel eens wat van haar gehoord, maar om de livestream te kunnen bekijken moet je 25 euro neertellen. En dat vind ik te veel om de vraag beantwoord te krijgen die mij na het lezen van het artikel bezighoudt: wat is de rol of de betekenis van Maman, het enorme beeld van een spin van Louise Bourgeois, waar Eilish in een van de foto’s onderdoor lijkt te lopen. Met opzet schrijf ik lijkt, want er is meer symmetrie in dit beeld dan in Maman en in de vage vorm die op de foto zichtbaar is, ontbreekt de buik van de spin waarin zij haar eieren bewaart.
De moeder van een hardcore fan meldt me dat Eilish een spin als huisdier heeft en dat in de clip van Takashi Murakami bij het nummer you should see me in a crown een prominente rol is weggelegd voor spinnen.

 

Filed Under: beeldhouwkunst, Dwarskijken, muziek Tagged With: Billie Eilish, Louise Bourgeois

Next Page »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Amsterdam anoniem Arnhem Gent Hengelo Leiden Moritz von Schwind Nijmegen stadsdichter Utrecht

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2021 · Ontwerp en realisatie: Bartswerk Grafisch, Interactief en Webdesign · Log in
[footer_backtotop]