Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • School en kunst
  • Contact

Dwarskijken: Dobbelstenen

8 januari 2023 door Peter Zunneberg 2 Reacties

Dwarskijken, Platonische lichamen, Sylvester Ii

In een reactie op ons jaaroverzicht schreef een oom van mij, oud-wiskundeleraar, dat hij zich in 2022 uitgebreid bezig had gehouden met Platonische lichamen. Het zijn schitterende voorbeelden van wiskundige schoonheid, die wel een plaatsje verdienen op Dorsoduro, zo schreef hij. Nu ben ik nooit een ster in wiskunde geweest en dus moest ik opzoeken wat Platonische lichamen überhaupt zijn. Bij regelmatige veelvlakken, waarvan de kubus ongetwijfeld het bekendste voorbeeld is, kon ik me iets meer voorstellen. En dodecaëder heb ik altijd een buitengewoon intrigerend woord gevonden. Het blijkt een regelmatig twaalfvlak dat bestaat uit twaalf vlakken met elk vijf hoekpunten. Maar een mogelijkheid om er in kunsthistorische context iets zinnigs over te zeggen, zag ik niet.

Paus
Dat veranderde toen ik een dag later op Historiek een stuk las over paus Sylvester II. Ergens halverwege werd in de Auvergne in Zuidwest Frankrijk een zekere Gerbert geboren. Rond 963 trad hij als lekenbroeder in in een klooster in Aurillac. Dat leverde hem zijn naam Gerbert van Aurillac op. In het klooster viel hij op door zijn intelligentie, waardoor hij monnik kon worden. Vooral de wiskunde had Gerberts belangstelling. Tijdens een reis naar Rome maakte Gerbert kennis met keizer Otto I. Die zocht een privéleraar voor zijn zoon die ook Otto heette en die vanaf 973 keizer Otto II zou worden. Ook van diens zoon, de later keizer Otto III is Gerbert enige tijd privéleraar geweest. Een neef van deze Otto was paus Gregorius V, die Gerbert in 998 benoemde tot aartsbisschop van Ravenna. Een jaar later volgde Gerbert Gregorius op als paus. Als naam koos hij Sylvester.

Fries met portretten van alle pausen in de basilica di San Paolo Fuori le Mura

Portret
In de basilica di San Paolo Fuori le Mura in Rome is een beeltenis van Sylvester II te zien. Heel vreemd is dat niet. Van alle pausen vormen de portretten een soort fries en er bestaat een vreemd soort bijgeloof dat als er geen plek meer is voor het portret van een nieuwgekozen paus, de wereld zal vergaan. In Aurillac wordt Sylvester II sinds 1851 geëerd met een groot bronzen beeld. Maker van dit beeld is David d’Angers, die eigenlijk Pierre-Jean David heette. Om verwarring met de beroemde schilder Jacques Louis David, bij wie D’Angers ook kort in de leer is geweest, te voorkomen koos hij voor een pseudoniem. Hij werd zeer succesvol als portretbeeldhouwer. Alleen al op begraafplaats Père Lachaise in Parijs zijn meer dan twintig portretbustes van hem te vinden.

Dobbelstenen zijn een praktische toepassing van Platonische lichamen

Nicolaaskapel
Terug naar de Otto’s. Met name Otto II in Nijmegen geen onbekende. Hij was gehuwd met de Byzantijnse prinses Theophanu aan wie in de stad een Waalpainting gewijd is. Ook is hij mogelijk initiatiefnemer geweest voor de bouw van de Nicolaaskapel op het Valkhof. Die kapel, met haar achthoekige plattegrond, wordt Ottoons genoemd. Het meest karakteristieke kenmerk van die stijl is het kapiteel, dat vanwege de afgeronde hoeken dobbelsteenkapiteel wordt genoemd.
Met wat fantasie kom je van de dobbelsteen met de waarden 1 tot en met 6 al snel weer bij de kubus uit. In moderne spellen worden ook dobbelstenen gebruikt met waarden tot en met 8, 12 en zelfs 20. En laten dat nu weer praktische toepassingen zijn van Platonische lichamen.



Categorie: architectuur, beeldhouwkunst, Dwarskijken Tags: Nicolaaskapel, Sylvester II

Dwarskijken: Daphne

5 januari 2023 door Peter Zunneberg Reageer

Dwarskijken, Muurmuseum, street art, Daphne, Davide Brioschi, Gian Lorenzo Bernini, Salerno

Afgelopen najaar bezocht Stijn Zunneberg Salerno. Naast veel straatpoëzie fotografeerde hij daar  diverse muurschilderingen, zoals deze van een vrouw die transformeert in plantaardige motieven. Het is het verhaal van de bosnimf Daphne, die tegen haar wil belaagd wordt door de god Apollo. Dat zou je nu grensoverschrijdend gedrag noemen, maar het slachtofferschap van Daphne is nog groter. Apollo’s onvermoeibare jacht is veroorzaakt door de god van de liefde Eros, over wiens boogschutterskwaliteiten Apollo zich nogal laatdunkend heeft uitgelaten. Dus Eros mikt op de onschuldige Daphne, Apollo wordt tot over zijn oren verliefd, maar Daphne wordt niets gevraagd. Op haar roep om hulp reageert Daphnes vader, de riviergod Peneus: hij verandert zijn dochter in een boom, een laurierboom om precies te zijn. En daar wordt het verwarrend want Daphne blijkt ook de naam van een plantengeslacht in de peperboompjesfamilie te zijn en niet, zo als voor de hand liggend zou zijn in de laurierfamilie.

Metamorfosen
Of het mis is gegaan bij de dichter die het verhaal van Apollo en Daphne optekende, is niet helemaal duidelijk. Zeker is wel dat Publius Ovidius Naso het verhaal heeft opgenomen in zijn Metamorfosen. Dat boek geldt als een van de belangrijkste werken uit de klassieke Romeinse literatuur. Tijdens de renaissance werd het, na de Bijbel, een enorme bron van inspiratie voor beeldend kunstenaars. Er is geen gedaanteverwisseling door Ovidius beschreven, die niet door een kunstenaar verbeeld is. Neem alleen al de avonturen van oppergod Zeus die als zwaan bij Leda de tweeling Castor en Pollux verwekte, als stier de Fenicische prinses Europa ontvoerde en als gouden regen Danaë bezwangerde, waarna Perseus geboren werd. Ook begrippen uit ons hedendaags taalgebruik, zoals echo en narcisme, zijn direct terug te leiden naar de verhalen van Ovidius.

Eremita
Maker van de muurschildering is Davide Brioschi, die zijn street art signeert als Eremita. We zien nog Daphnes gezicht, maar over haar wang en langs haar hals zien we een witte lijn, alsof er uit haar schedel een kap is weggenomen, waardoor we nu in haar binnenste kunnen kijken. Daar zien we delen van een wervelkolom, maar ook een celstructuur die aan blad doet denken. De transformatie van nimf naar boom is dus iets wat van binnen komt. Het is niet zoals Daphne vaak wordt verbeeld met huid die verandert in bast en ledenmaten die zich ontwikkelen tot takken. Ter hoogte van Daphnes borstkas zien we al blad en bloemen groeien.

Extase
Brioschi heeft zijn werk niet alleen rechtsboven gesigneerd, hij heeft ook linksboven de titel vermeld: Estasi di Dafne, de extase van Daphne. Nu is extase een toestand van verrukking. Letterlijk is het een soort buiten jezelf treden. De bekendste extase is die van de heilige Teresa van Avila, zoals die is vormgegeven door Gian Lorenzo Bernini. Iemand – ik noem geen namen – biechtte me pas op dat Bernini’s kwaliteiten verder moeten hebben gereikt dan het virtuoos bewerken van marmer. Om de toestand van Teresa in de Santa Maria della Vittoria of die van de zalige Ludovica Albertoni in de San Francesco a Ripa, beide in Rome, te kunnen grijpen, moet hij ook wel een fantastische minnaar zijn geweest. Iets van hun extatische toestand is ook zichtbaar in zijn Apollo en Daphne in de Galleria Borghese in Rome.

Extase of lijden?
Ik schreef al eens over pijn en extase en hoe vaag de grens is als je als kunstenaar deze emoties moet vormgeven. Bij Daphne heb ik niet het idee dat ze buiten zichzelf treedt en al helemaal niet van genot. Het lijkt me juist een pijnlijk proces als je van een mens in een boom verandert. Daarbij heeft Bernini niet alleen Daphne als slachtoffer verbeeld, maar ook Apollo als degene aan wie zij wil ontkomen. Daphne lijdt zichtbaar onder de ‘omhelzing’ van Apollo. Ik zou dat geen extase willen noemen. Dus om de manier van verbeelden geef ik Brioschi graag een plek in mijn Muurmuseum. Maar zijn titel stemt tot kritisch nadenken.

Foto links: Stijn Zunneberg; foto rechts: Wikimedia Commons

Categorie: beeldhouwkunst, Dwarskijken, Muurmuseum, schilderkunst, street art Tags: Daphne, Davide Brioschi, Gian Lorenzo Bernini, Salerno

Muurmuseum: Odalisk

22 december 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Zijn twee zusters van Napoleon verantwoordelijk voor street art in Nijmegen Oost? De vraag is even onzinnig als intrigerend. Natuurlijk zijn ze niet verantwoordelijk, ze zijn immers allebei al bijna tweehonderd jaar door. En toch zit er misschien wel een kern van waarheid in.

[Lees meer…] overMuurmuseum: Odalisk

Categorie: beeldhouwkunst, Dwarskijken, Muurmuseum, schilderkunst Tags: Antonio Canova, Henri Matisse, Jean-Auguste-Dominique Ingres, Nijmegen, odalisk, Pablo Picasso, Rome

Dwarskijken: Cecilia en de Sirenen

21 november 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Vijf jaar geleden schreef ik over de heilige Cecilia, over het beeld van Stefano Maderno in de Santa Cecilia in Trastevere en de gekleurde kopie in de Sainte Cécile, de kathedraal van Albi. Onlangs ontdekte ik dat er nog een kopie van Maderno’s beeld bestaat, en wel een geschilderde. De maker is de 19e-eeuwse schilder Adolphe Lalyre.

Adolphe Lalyre werd geboren in 1848, genoot zijn opleiding aan de École des Beaux Arts in Parijs en exposeerde vanaf 1876 gedurende 53 jaar op de Salon des artistes françaises. In het begin van zijn loopbaan schilderde hij nog wel religieuze voorstellingen en vrouwelijke heiligen, maar al snel legde hij zich toe op het schilderen van najaden, waternimfen uit de Griekse mythologie en vrouwelijke naakten. Het leverde hem de bijnaam ‘schilder van sirenen’ op.

Lalyre schilderde twee keer een voorstelling van de heilige Cecilia. Zijn schilderij uit 1883 toont Cecilia, naakt achterover leunend en omringd door andere heiligen en engelen. In haar linker hand houdt ze een kruis gemaakt van twijgen. Anatomisch is het lichaam van Cecilia niet bepaald overtuigend. In 1896 schilderde Lalyre Cecilia opnieuw en wederom is ze naakt. Maar dit keer is de heilige weergegeven in een houding die direct van het beeld van Maderno is afgeleid. Waarom Lalyre de heilige Cecilia twee keer naakt heeft geschilderd is zeer de vraag. Bij Maderno is de heilige immers wel gekleed.

Drie keer Cecilia, van Stefano Maderno, van een onbekende kunstenaar in Albi en van Adolphe Lalyre

Dit gegeven plus Lalyres bijnaam deden me denken aan een film die ik eens zag, Sirens. In opdracht van een bisschop reizen een anglicaanse priester (Hugh Grant) en zijn preutse vrouw (Tara Fitzgerald) naar Australië om daar de vrijgevochten schilder Norman Lindsay (Sam Neill) te overreden om zijn heiligschennende schilderij van een gekruisigde Venus terug te trekken. Lindsay is dat geenszins van plan en gaat door met het produceren van frivole en zinnenprikkelende schilderijen, waarbij de priester en zijn vrouw voortdurend geconfronteerd worden met de naakte modellen die Lindsay inspireren.

Zo ongeveer stel ik me Lalyre ook voor, als schilder van erotische voorstellingen, die hij trachtte te verantwoorden door er via de titel  en symboliek als stralenkransen een religieus tintje aan te geven. In 1910 publiceerde Lalyre een boek, Le Nu féminin à tavers des l’âges, Het vrouwelijk naakt door de eeuwen heen. Dat wijst er hoogstwaarschijnlijk op waar Adolphe Lalyres werkelijke interesse lag.  





Categorie: beeldhouwkunst, Dwarskijken, schilderkunst Tags: Adolphe Lalyre, Albi, Cecilia, Stefano Maderno

Dwarskijken: Punta del Este

9 november 2022 door Peter Zunneberg

Punta del Este staat er op de gevel van een huis in Nijmegen-Oost. En elke keer als ik er langs loop moet ik aan Venetië denken. Op de splitsing van het Canal Grande en het Giudeccakanaal vind je de Punta della Dogana, de spitse punt naast de basiliek van Santa Maria della Salute. Deze kerk werd in 1630-1631 naar een ontwerp van architect Baldassare Longhena gebouwd als votiefkerk, nadat de pest was verdwenen uit de stad. Toen een halve eeuw later het stadsbestuur vroeg om een nieuw douanekantoor op de punt diende Longhena ook hiervoor een ontwerp in. Maar men koos voor het ontwerp van de Dogana da Mar van architect en ingenieur Giuseppe Benoni, dat half zo duur was. Sinds 2009 is het gebouw ingericht als museum.

Punta del Este staat op de hoek van de Ubbergseveldweg en de Sterreschansweg. Via het digitaal bouwarchief van de gemeente Nijmegen kom ik erachter dat het gebouwd is in 1948 als woonhuis voor J.P. Broekhoven. Of meneer Broekhoven de naam van zijn huis bedacht heeft is niet te achterhalen. Wel wordt snel duidelijk dat de naam wellicht een tikje pretentieus is. Van een echt iconisch punt van oost is nauwelijks sprake. Links naast het pand is een jaar eerder al een huis gebouwd en rechts is in 1955 een vergunning afgegeven voor de herbouw van een huis. En de school iets verderop dateert al van 1928.

Toch wil ik meer weten. Punta del Este blijkt te zijn gebouwd door Bernard Koldewey, die vooral bekend werd als architect van rooms katholieke kerken, kloosters en scholen. Koldewey wordt gezien als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Delftse School, die een wat traditionele architectuur voorstond, waarin eenvoud en harmonie tussen massa en ruimte en lichtval centraal stond. Toen hij het huis voor J.P. Broekhoven ontwierp was hij al 53 jaar oud, maar pas daarna beleefde hij een zeer vruchtbare periode met tientallen opdrachten.

Over J.P. Broekhoven blijkt ook nog wel het nodige te vertellen. Johannes Petrus Broekhoven werd geboren op 17 juni 1863 als zesde van in totaal vijftien kinderen, waarvan er vijf al zeer jong overleden. Op 25-jarige leeftijd vertrok hij naar Antwerpen en vandaar bezocht hij de Wereldtentoonstelling in Parijs. Jan ging als aannemer aan de slag en breidde zijn bedrijf uit met een baggerbedrijf. Hij was betrokken bij grote infrastructurele opdrachten, zoals het Maas-Waalkanaal tussen Heumen en Nijmegen, de voltooiing van het Wilhelminakanaal bij Tilburg en de Noordersluis bij IJmuiden. In 1936 was hij verantwoordelijk voor de bouw van de Waalbrug in Nijmegen. Ook legde zijn bedrijf grote stukken van de A12 tussen Bodegraven en Zevenaar aan. Broekhoven verhuisde vele malen. De laatste verhuizing was in 1948 naar het al genoemde huis in Nijmegen, waar hij op 11 november 1949 overleed.

Behalve het huis dat ooit van Jan Broekhoven was, is er nog een Punta del Este. Het is een mondaine badplaats, merkwaardig genoeg aan de zuidkust van Uruguay. Dit Punta del Este, hoewel met circa 10000 inwoners niet heel erg groot, had vleiende bijnamen als het Monaco van het zuiden of het Saint-Tropez of de Hamptons van Zuid-Amerika. Een klein schiereiland markeert de plek waar de Rio de la Plata in de Atlantische Oceaan stroomt. Van het aannemers- en baggerbedrijf van Jan Broekhoven kan ik vooralsnog geen buitenlandse opdrachten vinden. Wel wordt er bij een nieuwe inschrijving in het handelsregister melding gemaakt van deelnemingen in soortgelijke bedrijven in binnen- en buitenland. Maar zou het geen romantisch idee zijn dat Broekhoven hier in Punta del Este, net als in Nederland een grote infrastructurele klus heeft geklaard? En dat hij de plaats voor altijd in zijn hart sloot en zijn laatste huis zo noemde? In antwoord op mijn vraag laat de huidige eigenaar me weten dat niet Broekhoven, maar hij de naamgever van het huis is. Maar ook dat hij voor zaken geregeld in de kuststad in Uruguay geweest is en dat hij er zeer gecharmeerd van is. 

In 1982 heeft Punta del Este een iconisch kunstwerk gekregen. Er werd een soort festival georganiseerd, waarbij negen kunstenaars gevraagd werd om op het strand een kunstwerk te realiseren. Een van hen was de Chileense beeldhouwer Mario Irarrázabal. Hij verbeelde de niet van gevaar ontblote relatie van de mens met de zee door op het strand vijf kolossale vingers te plaatsen, als was het het laatste teken van iemand die verdrinkt, La Mano. Het is als het ware het ultieme vragen om hulp. Het werk maakte enorme indruk. Van de negen is La Mano het enige dat mocht blijven. En nadien heeft Irarrázabal het werk in wat afwijkende vorm uitgevoerd in Madrid, in de Atacama woestijn in Chili en in … Venetië. Hier stond het op de Riva Ca’ di Dio, maar inmiddels is het verwijderd.

Een link tussen Broekhoven en Punta del Este is er dus nooit geweest. Wat op zich wel weer jammer is: hij als eigenaar van een baggerbedrijf en de stad met een kunstwerk dat overspoeld raakt met zand.

Categorie: architectuur, beeldhouwkunst, Dwarskijken Tags: Bernard Koldewey, Mario Irarrázabal, Nijmegen, Punta del Este

Volgende »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Chronogram
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Adolf Friedrich von Schack Amersfoort Amsterdam anoniem Arnhem Berlijn Den Bosch Den Haag Deventer Doetinchem Dordrecht Eindhoven Enschede Franz Schubert Gent Gorinchem H.H. ter Balkt haiku Harderwijk Hengelo Ida Gerhardt Ingmar Heytze Jaap Robben Jules Deelder Leeuwarden Leiden Maastricht Michelangelo Middelburg Moritz von Schwind München Naarden Nijmegen Nunspeet Rome Rotterdam sonnet stadsdichter Tilburg Utrecht Venetië Watou Wenen Willem Wilmink Zutphen

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2023 · Log in