Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • Op zoek naar Schwind
  • Contact

Dwarskijken: Sneuvelen

19 januari 2021 door Peter Zunneberg Leave a Comment

In de boeken van Jane Austen wordt niet gesneuveld. Hoewel, geregeld sneuvelen er reputaties, maar niemand gaat dood op het slagveld. Op Netflix is op dit moment de serie Bridgerton ongekend populair. Het is een soort 21st-century-Austen, gebaseerd op de boeken van Julia Quinn. Daarin sneuvelt wel iemand – ik verklap uiteraard niet wie -, maar er is bovendien een interessant detail dat mij op dit thema brengt.

Bridgerton, Stervende Galliër

Still uit Bridgerton, e. 7 met beeld van de Stervende Galliër

In episode 7 zien we Daphne Bridgerton en Simon, Duke of Hastings, in Hastings House, zijn huis in Londen. In de hal staat een beeld, dat in de kunstgeschiedenis bekendstaat als Stervende Galliër. Waar ik pas al schreef over Il Porcellino, het wilde zwijn bij Harry Potter, dateert ook het beeld van de stervende Galliër uit de hellenistische periode,, mogelijk gemaakt tussen 230 en 220 v. Chr.. Maker van het beeld zou Epigonus zijn, die door Plinius de Oudere is aangewezen als hofbeeldhouwer van Attalus I, heerser van Pergamon. Het zou gaan om een krijger die door het leger van Attalus is overwonnen. Daarbij is de term Galliër verwarrend. Je bent geneigd om aan Frankrijk te denken, maar ook de bewoners van Anatolië, Galaten, werden als Galliër beschouwd. Het beeld is erg realistisch, je ziet de krachten uit de krijger wegvloeien. Op zijn borst is duidelijk de wond waaraan hij zal bezwijken zichtbaar. Het beeld is als marmeren kopie te zien in de Capitolijnse musea in Rome. En ook van dit beeld zijn op talloze plekken wereldwijd kopieën te vinden.
Ik heb me altijd over het beeld verwonderd, omdat het maakproces zo haaks staat op wat is afgebeeld. Het moment van sterven duurt seconden of hooguit minuten. Maar het maken van dit beeld heeft misschien wel maanden gekost. Ik ken weinig andere beelden die zo nadrukkelijk een momentopname laten zien.
Ruim twintig eeuwen na het ontstaan van dit beeld werd de fotografie uitgevonden. En als er een medium geschikt is voor momentopamen, dan is het de fotografie wel. De meest iconische foto van een sneuvelende soldaat maakte Robert Capa in op 5 september 1936 tijdens de Spaanse burgeroorlog. Het is zelfs bekend hoe de soldaat heet: Federico Borrell Garcia. Mogelijk poseerde hij voor Capa, toen hij werd verrast en doodgeschoten door een Spaanse falangist. Zelf heeft Capa verklaard dat hij vanuit een loopgraaf fotografeerde met zijn camera boven zijn hoofd en dat hij op het moment zelf niet gezien heeft, wat hij vastlegde. Ook wordt er beweerd dat de foto in scène is gezet. Wat de waarheid is, zal wel nooit meer achterhaald worden.
Net als de stervende Galliër heeft ook Borrell zijn plek in de beeldhouwkunst gekregen. Op het huis in Benilloba waar hij werd is geboren, is een monument aangebracht, gebaseerd op Capa’s foto. Het is niet bekend wie het gemaakt heeft.

Dwarskijken, Stervende Galliër, Robert Capa

Foto links Antmoose; foto rechts Joanbanjo

Filed Under: beeldhouwkunst, Dwarskijken, fotografie Tagged With: Robert Capa, Stervende Galliër

Dwarskijken: Pietro Tacca en de art directors

4 januari 2021 door Peter Zunneberg

Pietro Tacca, Harry Potter, Florence
Zoals wel vaker keken we in de periode rond kerst en oud en nieuw weer eens alle Harry Potter-films. In Harry Potter and the Deathly Hallows part 2 viel me een detail op. Als Harry moet vluchten uit de Room of Requirement, omdat de boel in brand is gestoken door één van de vriendjes van Draco Malfoy, staat daar een beeld van een wild zwijn. Dat beeld is bekend uit de kunstgeschiedenis. Maker was Pietro Tacca, leerling van Giambologna in Florence. Oorspronkelijk was het beeld bedoeld voor de Boboli-tuinen, maar al snel kreeg het een plek op de Mercato Nuovo in Florence. Daar werd het beeld erg populair door een soort bijgeloof dat de Schotse schrijver Tobias Smollett al beschreef in zijn Travels through France and Italy uit 1766. Je legde een muntje in de bek van het zwijn en je wreef over zijn snuit voor geluk (een gebruik bij beelden waar ik al eens eerder over schreef). Inmiddels is het originele beeld van Tacca verhuisd naar Museo Bardini en is het beeld bij de Fontana del Porcellino vervangen door een replica.

Het is niet de enige replica. Tacca’s everzwijn is tientallen malen gekopieerd en staat wereldwijd op allerlei plekken. Alleen in de Verenigde Staten is il porcellino al zo’n twintig keer te vinden. Ook zijn er kopieën in België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk (twee keer), Groot-Brittannië (zeven stuks!), Italië, Noorwegen, Spanje en Zweden en in Australië, Canada en Japan.
Ook Tacca’s bronzen everzwijn is niet helemaal origineel. Tacca maakte het beeld naar een marmeren origineel dat in de zestiende eeuw in Rome is gevonden. Het origineel is hellenistisch, het is een voorbeeld van een beeld uit een periode waarin de beeldhouwkunst zich ontwikkelde richting naturalisme. Het was de bankiersfamilie van de Medici uit Florence die ervoor zorgde dat het beeld van Rome naar Florence kwam.

Eigenlijk is het wel grappig dat het beeld in de Harry Potter-film te vinden is in de Room of Requirement, de kamer van benodigdheden. De school van Harry Potter heet Hogwarts, Zweinstein in het Nederlands. Door die verwijzing naar een zwijn, is de art direction ongetwijfeld bij het beeld van Tacca terechtgekomen. Maar uiteindelijk hebben zij er niets mee gedaan en heeft het beeld geen speciale betekenis. Eigenlijk is het niet echt required.

Harry Potter, Pietro Tacca, Porcellino

Still uit Harry Potter and the Deathly Hallows, part 2

Filed Under: beeldhouwkunst, Dwarskijken, film Tagged With: Florence, Harry Potter, Pietro Tacca

Dwarskijken: Van Neuschwanstein naar New Jersey

30 december 2020 door Peter Zunneberg 3 Comments

Neuschwanstein

In 1869 werd in de buurt van Füssen in Zuid-Duitsland een begin gemaakt met de bouw van Neuschwanstein, het sprookjeskasteel van koning Ludwig II van Beieren. In 1884 was het klaar. Ludwig zou er uiteindelijk 172 nachten doorbrengen, voordat hij op 11 juni 1886 in de directe omgeving een einde aan zijn leven maakte. Koning was hij toen al niet meer. Vijf dagen eerder werd de macht hem ontnomen, nadat een ongeneeslijke psychische stoornis bij hem werd vastgesteld. Het zou misschien wat ver voeren om het kasteel als een gevolg van die stoornis te zien, hoewel de bouw ervan, samen met die van Schloss Linderhof en Schloss Herrenchiemsee, die vlot zouden volgen, ook niet echt duiden op een groot gevoel voor realiteitszin. Ludwig plande Neuschwanstein als een nieuw Hohenschwangau, het kasteel waar hij een groot deel van zijn jeugd doorbracht en waarvoor Moritz von Schwind in 1835-1836 al plannen had gemaakt voor een aantal muurschilderingen, plannen die hij niet zelf heeft mogen uitvoeren.
In een doos met oude ansichtkaarten kwam ik de foto rechts tegen, waarop het kasteel in al zijn grootsheid zichtbaar is. Maar tegelijk zag ik ook dat er iets niet klopte. Bomen hoger dan het kasteel? Dat spoorde niet met de situatie zoals op de foto rechts. Nog vreemder was dat de foto niet uit Zuid-Duitsland kwam, maar uit Valkenburg in Zuid-Limburg. Na een zoektocht kwam ik uit op een website, gewijd aan architect Arthur A.M. Thuijs. In 1965 nam Thuijs, die eerder modellen leverde aan Madurodam en Minimundus, een miniatuurstadje in Klagenfurt in Oostenrijk, het initiatief voor zijn eigen Ministadt Dreiländerblick, in het Vaalserquartier bij Aken. Idee was een soort Madurodam met 52 kopieën op schaal van beroemde bouwwerken in Nederland, België en Duitsland. Drie jaar later verhuisde het park naar een terrein op de top van de Cauberg bij Valkenburg met plannen voor uitbreiding met gebouwen uit de hele wereld. Thuijs kocht een huis in Valkenburg voor zijn gezin met zes kinderen, die allen meewerkten aan het bouwen van de schaalmodellen. Vanuit de tuin liet hij een trap aanleggen die direct toegang bood tot Cosmorama Miniatura zoals het park inmiddels was gaan heten.
Een kleine vijf jaar later kwam er al weer een einde aan het park. De huur bleek een struikelblok. Bovendien was Thuijs gescheiden van zijn vrouw Maria Louisa Driessen en hertrouwd met de Duits-Amerikaanse Trudy Baumann. Cosmorama Miniatura verhuisde naar Washington, New Jersey, waar het aanvankelijk als Great Adventure te zien was en uiteindelijk als Miniature Kingdom. Nadat Thuijs in 1984 als drijvende kracht was overleden en omdat de miniatuurgebouwen te weinig belangstelling trokken, werd het park gesloten. Of Neuschwanstein nog bestaat en zo ja waar, is onduidelijk.

Filed Under: architectuur, Dwarskijken Tagged With: Arthur A.M. Thuijs, Moritz von Schwind, Neuschwanstein, Valkenburg

Dwarskijken: Het CDA van Raveel

16 december 2020 door Peter Zunneberg

Dwarskijken, Roger Raveel, Freek van den Bergh

In 1978 organiseerde schilder Roger Raveel in zijn geboortedorp Machelen-aan-de-Leie een schilderijenoptocht. Voor de deelnemers beschilderde hij kostuums en hij zorgde voor reproducties van schilderijen van inspiratiebronnen als Giotto en Piet Mondriaan, maar ook van hemzelf. En van die optocht maakte hij weer een schilderij, dat in 1980 werd aangekocht door Pierre Janssen, directeur van wat toen nog Gemeentemuseum Arnhem heette. In 2011 werd Raveel negentig en organiseerde het museum in Arnhem een overzichtstentoonstelling van zijn werk. Bij de opening werd de schilderijenoptocht opnieuw georganiseerd, met veel van de oorspronkelijke attributen. Het moet beide keren een vrolijke puinhoop zijn geweest.
Afgelopen zomer organiseerde het CDA een verkiezing om te beslissen wie bij de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart 2021 lijsttrekker van de partij zou zijn. Er waren drie kandidaten: Mona Keijzer, Hugo de Jonge en Pieter Omtzigt. In Utrecht werd in de Jaarbeurs zelfs een heus debat georganiseerd met de drie. Fotograaf Freek van den Bergh was aanwezig en hij maakte er diverse foto’s. Op deze foto staan Keijzer, De Jonge en Omtzigt vermoedelijk voorafgaand aan het debat. De vierde persoon, de vrouw in het geel is, zo blijkt uit een andere foto van Van den Bergh, een visagiste.
Wat direct opvalt zijn de primaire kleuren rood, geel en blauw in een verder vooral witte omgeving. Mondriaan zeg je dan direct. De man rechts op Raveels schilderij laat ze ook zien. Maar met de handen in het haar en het jasje half aan overvalt Van den Bergh de drie misschien ook een beetje en laat zijn foto net als Raveel een vrolijke puinhoop zien. Grote vraag is of Van den Bergh bij het maken van zijn foto alleen Mondriaan voor ogen had of ook al Roger Raveel.

Filed Under: Dwarskijken, fotografie, schilderkunst Tagged With: Roger Raveel; Freek van den Bergh

Muurmuseum: Waalpaintings

13 november 2020 door Peter Zunneberg Leave a Comment

Terwijl ik dit schrijf heeft Studio Hartebeest net op de zijgevel van het casino op de Waalkade een muurschildering voltooid. Een muurschildering die gewijd is aan Theophanu, de Byzantijnse prinses die in 972 huwde met Otto II, keizer van het Heilige Roomse Rijk. Het maakte haar op 12-jarige leeftijd al keizerin. Studio Hartebeest, Waalpaintings, Theophanu, NijmegenHeel veel is er over Theophanu verder niet bekend. Wel weten we dat ze tijdens haar leven acht keer in Nijmegen is geweest. Verder is er een verband te leggen tussen de Nicolaaskapel op het Valkhof en Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse Rijk. Het maakt Theophanu tot een belangrijke figuur in de Nijmeegse geschiedenis. Het was voor Studio Hartebeest niet eenvoudig om Theophanu in een muurschildering te vereeuwigen. Er zijn maar weinig afbeeldingen van haar. Uiteindelijk kozen Maaike van den Heuvel en Gerco Hiddink voor een wat statische weergave van de keizerin, gebaseerd op een eigentijdse bron. Om haar heen zijn passages uit haar leven te zien.

Waalpaintings
De muurschildering is de eerste in een reeks van vijftien. Twee historici, Erika Manders en Dennis Jussen, namen het initiatief voor wat zij Waalpaintings noemen (afgeleid van wallpaintings), die de geschiedenis van Nijmegen zichtbaar moeten maken. Vijftien scènes uit de Nijmeegse geschiedenis, gebaseerd op de in 2009 opgestelde canon van de Nijmeegse geschiedenis. Strikt genomen is dat eerste niet helemaal juist. Twee bestaande muurschilderingen zijn door Manders en Jussen min of meer ‘geannexeerd’. Bij de doorgang van Plein 1944 naar de Scheidemakershof schilderde Combolution begin 2019 een herinnering aan het bombardement op Nijmegen van 22 februari 1944. Remco Visser en Naamloozz, Nijmegen, WaalpaintingIn de doorgang van het Kelfkensbos naar de Sint Thomashof schilderden Remco Visser en Naamloozz (Kenneth Letsoin) eerder dit jaar een Romeinse soldaat. In zijn linker hand houdt hij een zwaard dat dreigend naar de toeschouwer wijst. Zijn blik is minder vastberaden. Rechts naast de soldaat is een vrije interpretatie van een aquila te zien, het veldteken waarmee elk Romeins legioen met zich meedroeg. Deze muurschildering zou herinneren aan de Bataafse opstand in 69-70.

Dwarskijken
Maar er is iets met de schildering aan de hand. Op de tegenoverliggende muur is ook een muurschildering te zien, net als de Romein staan hier ook mannen in uniform, met helmen, grimmig kijken, niet met zwaarden maar met gummiknuppels en schilden. Voor wie het nog niet herkent, is er een begeleidende tekst: Pierson auto’s in de woonkamer mensen op straat 1981.
Alsof het allemaal al niet duidelijk was dat er een verband wordt gelegd tussen twee episodes uit de Nijmeegse geschiedenis, hebben de makers dat nog eens extra benadrukt door een slimme truc: de ME-ers zijn geschilderd op een rode ondergrond en dat blijkt een vaandel te zijn dat wordt vastgehouden door een Bataaf.

Remco Visser en Naamloozz, Waalpaintings, Nijmegen
Op deze website leg ik in de rubriek Dwarskijken geregeld verband tussen kunstwerken, foto’s, cartoons, bouwwerken etc. Met hun schildering in de Sint Thomashof hebben Remco Visser en Naamloozz laten zien dat je ook kunt dwarskijken in de geschiedenis. Geschiedenis is niet alleen feiten op een rijtje zetten, geschiedenis is ook feiten duiden en interpreteren. Dat gebeurt op de Sint Thomashof. Het zou mooi zijn als de makers van toekomstige Waalpaintings ook die artistieke vrijheid krijgen of zich toe-eigenen.

Filed Under: Dwarskijken, erfgoed, Muurmuseum, schilderkunst Tagged With: Nijmegen, Remco Visser en Naamloozz, Studio Hartebeest, Theophanu, Waalpaintings

Next Page »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Amsterdam anoniem Arnhem Gent Hengelo Leiden Moritz von Schwind Nijmegen stadsdichter Utrecht

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2021 · Ontwerp en realisatie: Bartswerk Grafisch, Interactief en Webdesign · Log in
[footer_backtotop]