Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • School en kunst
  • Contact

School en kunst (13): Jonas

4 juni 2023 door Peter Zunneberg 1 Reactie

School en kunst, Heerlen, Nic Jonk, Jonas en de walvis

De nieuwe thermen is een school voor vmbo-t en onderbouw havo in de Heerlense wijk Bekkerveld. Ik kwam er voor een interview. Direct naast de school viel me een beeld op, dat ik direct herkende als Jonas en de walvis van Nic Jonk. Toen het interview was afgelopen, informeerde ik bij de beide docenten met wie ik had gesproken naar het beeld. Ze wisten me er niets over te vertellen, behalve dat het er altijd had gestaan.

Weer thuis zocht ik informatie over het beeld. Vreemd genoeg ontbreekt het op Wikipedia in de lijst van beelden in Heerlen. Op de website van Rijckheyt, het centrum voor regionale geschiedenis van onder andere Heerlen, wordt het beeld wel vermeld. Daar valt onder meer te lezen dat het in 1976 is ontworpen. Een andere site waar het beeld een vermelding krijgt, is Mens & Dier in Steen & Brons van René en Peter van der Krogt. Zij vermelden als jaartal 1967 met tussen haakjes 1976. We kunnen aannemen dat 1967 het jaar is waarin Jonk zijn eerste beeld maakte en dat in 1976 een afgietsel in Heerlen een plek gekregen heeft.

De website van de broers Van der Krogt is een nuttige bron als het gaat om kunst in de openbare ruimte. Niet alleen hebben zij heel veel verzameld, maar bovendien kun je op hun site zoeken op kunstenaar en op trefwoord. Zelf heb ik een database met daarin ruim 2500 vermeldingen van beelden in, aan of bij scholen, die na 1955 via de percentageregeling zijn gemaakt. Daarin ontbrak tot nu toe dít beeld van Jonk. Wel vind ik er drie andere Jonassen van Jonk: een in Amsterdam, een in Haarlem en een in Tilburg. Dit zou dus zijn vierde Jonas en de walvis bij een school kunnen zijn.

Om dat bevestigd te krijgen moet ik op zoek naar het bouwjaar van de school. Ik had al gehoord dat het gebouw oorspronkelijk een school voor speciaal onderwijs was. Via het kadaster kom ik erachter dat de school gebouwd is in 1962. Dat spoort niet helemaal met de jaartallen van het beeld van Jonk. Maar het kan zijn dat er in 1976 een verbouwing heeft plaatsgevonden, waardoor er alsnog aanleiding was om de percentageregeling toe te passen.

Waarom is Jonas en de walvis zo populair bij scholen? In het Bijbelboek Jona (Jona is de Hebreeuwse naam en Jonas de Griekse) wordt de profeet Jona naar de Assyrische stad Nineve gestuurd om daar te verkondigen dat hun goddeloosheid ernstige gevolgen zal hebben. Jona voelt daar niets voor, vlucht op een vissersboot, maar komt in een verschrikkelijke storm terecht. Hij laat de vissers weten dat de storm zijn schuld is en dat ze hem overboord moeten zetten. In zee gegooid wordt Jona gered door een walvis, die hem opslokt en drie dagen later aan land weer uitspuwt.

De geborgenheid en veiligheid die Jona in de buik van de walvis heeft ervaren, is te vertalen naar het geborgen en veilige gevoel dat kinderen io school moeten hebben. Behalve de vier Jonassen van Nic Jonk staat er een Jona in de walvis van Janny Brugman-de Vries in Groningen, van Maja van Hall-Blom was er in Emmen een Jonas in de Walvis (vermoedelijk gestolen in 2011), hangt van Hans Petri Jonas in de walvis aan de gevel van een school in Dordrecht, maakte Paul Kingma voor een school in Utrecht een Jonas en de walvis en ten slotte is er nog Jona en de vis van Harry Meek in Apeldoorn.

Categorie: beeldhouwkunst, School en kunst Tags: Heerlen, Nic Jonk

School en kunst (12): Willem Lodewijck

4 december 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Reliëf van Klaas van Dijk op obs Willem Lodewijck in Bourtange

Willem Lodewijk van Nassau-Dillenburg was van 1584 tot zijn dood in 1620 stadhouder van Friesland. Vanaf 1594 viel ook Groningen onder zijn gezag en twee jaar later kwam Drenthe erbij. Zijn vader was Jan VI, beter bekend als Jan van Nassau en zijn grootmoeder was Juliana van Stolberg, die ook de moeder was van Willem van Oranje. Samen met zijn neef Maurits, stadhouder van Holland en Zeeland, speelde Willem Lodewijk een vooraanstaande rol tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Zo voerden beiden hervormingen door in het leger, wat leidde tot successen tijdens de Tachtigjarige Oorlog.

Vesting
Een andere maatregel die Willem Lodewijk nam, was het afsluiten van de heerwegen naar Groningen. Een belangrijke schakel daarin was de oprichting van de vesting Bourtange. Hier, in een moerassig gebied tegen de Duitse grens, liet Willem Lodewijk in 1593 een al eerder begonnen vestingwerk voltooien. Later werd de vesting nog uitgebreid en versterkt en zo speelde zij een rol in de verdediging tijdens de twee Münsterse Oorlogen (1665 en 1672), toen de bisschop van Münster Bernard van Galen, bijgenaamd Bommen Berend, Groningen belegerde. Ook daarna volgde nog uitbreiding en versterking van de vesting, die volgens bronnen in 1742 op zijn grootst en sterkst was.

Willem Lodewijck
In Bourtange wordt Willem Lodewijk nog altijd geëerd. Hij heeft er een straat naar zich genoemd gekregen en de enige basisschool die het dorp rijk is. Ooit was er nog de christelijke basisschool De Poort, maar of die is opgeheven of is gefuseerd met de openbare school is niet makkelijk terug te vinden. Ook is onduidelijk van wanneer obs Willem Lodewijck dateert. Wel valt op dat er een oud gebouw is, met twee naast elkaar gelegen delen met elk een zadeldak, en dat daarachter nieuwere aanbouw is met een plat dak. En dan is er nog een lage aanbouw voor de twee oude delen, waar de ingang van de school is. Op de gevel van een van de oude delen, waarvan het de vraag is of daar vensters zijn dichtgemetseld, bevindt zich een driedelig reliëf.

Reliëf
In drie tinten, wit, zandkleurig en terracottakleurig, die overeenkomen met het metselwerk van het gebouw, zijn kinderen weergegeven. Links twee meisjes hand in hand, in het midden twee meisjes en een jongen plus een leerkracht en rechts een meisje en een jongen die fruit van een boom plukken, waarbij de associatie met Adam en Eva voor de hand ligt. Dit is meteen ook het meest levendige beeld. De andere twee scènes zijn erg statisch.

Klaas van Dijk
Maker van de reliëfs is Klaas van Dijk (1913-1990). Van Dijk werd geboren in de stad Groningen, hij bezocht er Academie Minerva en zijn werk is vooral in de stad en de provincie Groningen te vinden. Van Dijk werkte als beeldhouwer in brons, steen en koper en daarnaast maakte hij mozaïeken. Zijn bekendste werk is waarschijnlijk de grote trotse haan, die eerder op de Praediniussingel in Groningen stond en inmiddels vlakbij het Groninger Museum.

Detail van het reliëf van Klaas van Dijk op obs Willem Lodewijck in Bourtange

Detail
In Van Dijks reliëf op de gevel van de Willem Lodewijck is één detail dat het direct koppelt aan Bourtange. In het middelste deel staan links onder in de hoek vijf letters, ABDEC. Ten minste, zo laten ze zich logischerwijs lezen. Naar de betekenis is het gissen. Je zou het kunnen duiden als het maken van fouten tijdens het leerproces. Wat wel eenduidig is, zijn de cijfers 1742, een directe verwijzing naar de glorietijd van Bourtange.

Categorie: Muurmuseum, School en kunst Tags: Bourtange, Klaas van Dijk

School en kunst (11): Otto Dicke

10 september 2022 door Peter Zunneberg Reageer

School en kunst, Otto Dicke, Dordrecht

De lesstof op de HBS kon Otto Dicke (1918-1984) maar matig boeien, liever tekende hij karikaturen van zijn leraren. Na drie jaar stuurden zijn ouders Otto naar de ambachtsschool, waar hij tot reclameschilder werd opgeleid, een vak waarin hij zich bekwaamde bij reclamebureau De la Mar in Amsterdam. De sfeer daar, met bijvoorbeeld collega-tekenaar Eppo Doeve, stond Dicke wel aan, maar het werk trok hem minder. In het najaar van 1939 werd Dicke gemobiliseerd. In de begindagen van de Tweede Wereldoorlog was hij betrokken van de verdediging van vliegveld Ockenburg, werd krijgsgevangen gemaakt, maar ook al snel weer vrijgelaten. Samen met zijn zuster Lenie raakte hij betrokken bij het verzet en lange tijd heeft hij ondergedoken gezeten.

Na de oorlog begon Dicke voor zichzelf. Hij bleef reclametekeningen maken, tekende in opdracht en maakte vrij werk. Daarnaast werd hij in 1960 tekendocent op de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam. Dickes grote inspiratiebron was altijd al Rembrandt geweest, maar ook Hokusai, bekend van De grote golf, wordt her en der genoemd. Dat heeft ertoe geleid dat Dicke, toen hij in 1957 door de KLM gevraagd werd om mee te werken aan de jaarlijkse kalender, die de luchtvaartmaatschappij uitbracht, ervoor koos om naar Japan te reizen. Bij thuiskomst had Dicke meer dan 150 reisschetsen bij zich. Met mede-Dordtenaar C. Buddingh verzorgde Dicke een krantenstrip over Spekkie en Blekkie.

In 1968 werd aan de S.M. Hugo van Gijnweg in Dordrecht een nieuwe school gebouwd. Volgens de destijds geldende percentageregeling moest 1 procent van de totale bouwsom besteed worden aan beeldende kunst. Rechts naast de ingang kwam een mozaïek van gekleurde baksteen, dat volgens informatie van het Regionaal Archief Dordrecht ontworpen werd door Otto Dicke. De voorstelling, met een hoge mate van abstractie, zou een bloemknop voorstellen die zich tot bloem ontwikkelt. Thematisch past een dergelijke voorstelling uitstekend bij een schoolgebouw. Stilistisch is er wel een erg groot verschil met de tekeningen van Otto Dicke, van wie ik slechts één ander monumentaal werk heb kunnen vinden, aan weerszijden van de ingang van de Stefanuskerk op de Talmaweg.  

Tegenwoordig huist in het schoolgebouw het Park College, dat onderwijs biedt aan jongeren tussen de twaalf en achttien met complexe leer- en gedragsproblemen. De uitstroomrichtingen zijn Horeca, Bakkerij en Recreatie. Eigenlijk is het wel jammer dat daar niet ook een creatieve richting bij zit. Dit werk van Otto Dicke zou daar, gezien zijn problematische schoolloopbaan, mooi op zijn plek zijn geweest.

Categorie: School en kunst, tekenkunst Tags: Dordrecht, Otto Dicke

School en kunst (10): Bruning

23 juli 2022 door Peter Zunneberg

Muursculptuur van Gerard Bruning op de gevel van het voormalige Geert Groote College in Deventer

Slechte foto zegt u? Helemaal eens! Het is een foto van een foto en wat u niet ziet is het lerarencorps van het Geert Groote College in Deventer van de jaargang 1996-1997. Waarom dan toch een slechte foto? Omdat u in de huidige situatie de gevelsculptuur niet ziet.

[Lees meer…] overSchool en kunst (10): Bruning

Categorie: beeldhouwkunst, School en kunst Tags: Deventer, Gerard Bruning, Jan van Dongen jr., Teresa van Avila, Titus Brandsma

School en kunst (9): Paalklimmende jongens en spelende kinderen

23 november 2021 door Peter Zunneberg Reageer

Paalklimmende jongens van Jan van Eyl in Deventer en Spelende kinderen van Sef Moonen in Siebengewald laten zien dat beelden niet altijd in de meest passende context worden geplaatst.

“Mooi beeld hè?”
Een man met een hond ziet dat ik belangstelling heb voor een beeld in een plantsoen in Deventer. Mijn eerste indruk was typisch een beeld dat ooit bij een school heeft gestaan. Twee kinderen die klimmen langs een paal of een gestileerde boomstam. Hoe symbolisch wil je het hebben? Onderwijs is dé manier om in het leven hogerop te komen.

Ik vraag de man of hij meer weet over het beeld. Hij vertelt dat er op deze plek in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog – op 15 maart 1945 om precies te zijn – een Duitse V2 raket is ingeslagen en dat daarbij twee jongetjes om het leven zijn gekomen. Het beeld van Jan van Eyl kwam er pas later, eigenlijk toen de grote hausse aan herinneringsbeelden al voorbij was. Volgens het bordje bij het beeld dateert het uit 1958. Thuis zoek ik nog wat verder. Ik kom een krantenartikel tegen uit de Stentor van 16 augustus 2020. Het beeld lijkt nooit als monument te zijn gemaakt, maar te zijn geplaatst in het Deventer streven om meer kunst in de openbare ruimte te krijgen. Mede door inspanningen van iemand die als verpleegkundige direct betrokken was bij de zorg voor de slachtoffers en vele jaren later opnieuw in Deventer ging wonen in de directe omgeving van het beeld, is er 75 jaar na het ongeluk en ruim zestig jaar na plaatsing alsnog een link gelegd tussen de rampzalige gebeurtenis en het kunstwerk op dezelfde plek. Het is zelfs de vraag of Jan van Eyl ooit geweten heeft wat er op de plek waar zijn Paalklimmende jongens kwam te staan is voorgevallen.

In Siebengewald, tegen de Duitse grens in Noord-Limburg, staat basisschool ’t Kendelke. Bij de school staat een beeld van Sef Moonen, getiteld Spelende kinderen. Het spel heeft aanvankelijk een grimmig kantje. De twee jongens zijn overduidelijk met elkaar in gevecht. Maar loop je het plein op en bekijk je het beeld van de andere kant, dan blijkt het schijn. Het is meer stoeien dan vechten. Tussen de jongens staat heel onbezorgd een vogel, vermoedelijk een gans. Het thema spelende kinderen kom je met grote regelmaat tegen bij scholen. Vaak is het spel herkenbaar, ofwel door de uitgebeelde handeling ofwel door vormgegeven attributen. Het probleem met het beeld van Moonen is dat het door de plaatsing tussen een bord met de aanduiding basisschool en een bord met de naam van de school niet langer uitnodigt om van alle kanten te bekijken. Door de tekst wordt het beeld in feite gereduceerd tot ‘de voorkant’.

Toen ik aan dit verhaal begon, was mijn idee dat de beelden eigenlijk veel beter omgewisseld hadden kunnen worden. De paalklimmende jongens bij de school en de jongens in gevecht in het Deventer plantsoen. De oorlog als gevecht, de twee jongens beide als verliezer. Maar het krantenartikel over de latere toewijzing en de aanwezigheid van de gans tussen de vechtende jongens halen dat idee onderuit. De beelden laten zien dat het idee van de kunstenaar leidend is en dat de context wel eens later komt en zelfs wel eens minder gelukkig is. Zo blijf ik van mening dat Jan van Eyls beeld uitstekend bij een school had gepast.

Spelende kinderen van Sef Moonen in Siebengewald
Sef Moonen, Spelende kinderen, Siebengewald
links ‘voorkant’ zonder gans, rechts áchterkant’ met gans

Categorie: beeldhouwkunst, Dwarskijken, School en kunst Tags: Deventer, Jan van Eyl, Sef Moonen, Siebengewald

Volgende »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Chronogram
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Adolf Friedrich von Schack Amsterdam anoniem Arnhem Berlijn Den Bosch Den Haag Deventer Doetinchem Dordrecht Eindhoven Enschede Franz Schubert Gent Gorinchem H.H. ter Balkt haiku Harderwijk Hengelo Ida Gerhardt Ingmar Heytze Jaap Robben Jules Deelder Leeuwarden Leiden Maastricht Michelangelo Middelburg Moritz von Schwind München Naarden Nijmegen Nunspeet Rome Rotterdam sonnet stadsdichter Tilburg Utrecht Venetië Venlo Watou Wenen Willem Wilmink Zutphen

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2023 · Log in