Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • School en kunst
  • Contact

Chronogram: Oorlogsschade

7 augustus 2023 door Peter Zunneberg Reageer

Chronogram, Stevenskerk, Eusebiuskerk, Nijmegen, Arnhem, oorlogsschade, restauratie


FVRORE ˑ DESTRVCTA
CONCORDIA
ˑ RENATA
AEDES
ˑ STEPHANO ˑ SACRA
VRBIS ˑ EST ˑ GLORIA ˑ PIA

Ontelbare keren ben ik langs de tekst op de zuidwand van de Stevenskerk in Nijmegen gelopen en nooit heb ik me afgevraagd wat hier nu eigenlijk stond. Maar de aandacht hier voor chronogrammen leidde me opnieuw naar de kerk en de tekst. Dat de tekst volledig in kapitalen is vormgegeven helpt niet. Het is het kleurverschil dat duidt op een chronogram. Maar het contrast tussen het groen van de tekst en het rood van de Romeinse cijfers is minimaal. En dus loop je er makkelijk aan voorbij.

Op 22 februari 1944 werd Nijmegen gebombardeerd. De Stevenskerk raakte zwaar beschadigd. Het duurde 25 jaar voor de kerk volledig hersteld was. Bij die gelegenheid schreef stadschroniqueur Dr. Jan Brinkhoff dit chronogram.

fVrore DestrVCta
ConCorDIa renata
aeDes stephano saCra
VrbIs est gLorIa pIa

Bovendien zorgde Brinkhoff zelf voor de vertaling:

Door oorlogsrazernij geveld,
door eensgezind beleid hersteld,
is het heiligdom eens Steven toegewijd
der stede vrome trots in deze tijd

Ook de Eusebiuskerk in Arnhem raakte zwaar beschadigd. En net als in Nijmegen wordt de voltooiing van de herstelwerkzaamheden in 1994 herdacht met een chronogram. Dat dit moment samenviel met de herdenking van de slag om Arnhem vijftig jaar eerder was mooi meegenomen.

Voor U staat hIer eUsebIUs reChtop en fIer Vaak besChoten en zo Lang gekWeLD gerestaUreerD en In praCht hersteLD

Ook hier is de maker van het chronogram bekend: Bernard Grothues. Deze Hoensbroekse schrijver heeft vele tientallen chronogrammen geschreven. Dat hij voor het Nederlands koos in plaats van, zoals Brinkhoff, voor het Latijn, doet een beetje afbreuk aan het chronogram. Maar dat compenseert hij weer door 1994 terug te laten komen in het aantal woorden (19) en het aantal letters (94).

Categorie: Chronogram, erfgoed Tags: Arnhem, Eusebiuskerk, Nijmegen, Stevenskerk

Achter de molens

2 juli 2023 door Peter Zunneberg Reageer

Chronogram in Maastricht

Achter de Molens heet een straatje in Maastricht. Maar waar je ook kijkt, er is geen molen te zien. Alleen een gevelsteen herinnert aan de tijd voor 1900, toen de laatste molen hier gesloopt werd.
MaChIna braXanDIs eXUrgo strUCta farInIs staat er te lezen op de gevelsteen, wat te vertalen valt als Ik verrijs, werktuig opgericht om meel te brouwen. Of die vertaling helemaal adequaat is valt te bezien. Je brouwt niet met meel, maar met mout, wat veel grover is dan meel. Nu weet ik niet of de Romeinen een apart woord voor mout kenden, maar misschien is er gekozen voor farInIs vanwege die twee I’s. Die waren nodig om te komen tot het jaartal 1734. Nu blijkt er al aan het eind van de 11e eeuw een molen te zijn gebouwd, die in 1734 grondig werd gerenoveerd. Dus welbeschouwd is structa in deze context niet juist. Maar als de bedenker van het chronogram renovata had gebruikt, omdat daar feitelijk sprake van was, was hij een C tekort gekomen. Kortom, dit chronogram laat zien dat het soms schipperen is tussen de feiten, in dit geval van het bouwjaar en het brouwproces, en de Latijnse woordenschat en grammatica om te komen tot het exacte jaartal dat uiteindelijk altijd leidend moet zijn.

Categorie: Chronogram, erfgoed Tags: Maastricht

Vade et dic

15 mei 2023 door Peter Zunneberg Reageer

Chronogram, Goch


Gaat heen en zeg of gaat heen en vertel, zo kun jet het Latijnse vade et dic vertalen. En vade et dic kom je in de in het Latijn vertaalde Bijbel op minstens vijf plekken tegen. VADE ET DIC is ook de tekst die te lezen is op een steen aan de voet van de toren van de Pfarrkirche St. Maria Magdalena in Goch. Die kerk werd in 1323 voor het eerst gewijd. Maar waarschijnlijk heeft er op de plek van de kerk al vanaf circa 1200 een parochiekerk gestaan. Onbevestigde bronnen beweren zelfs dat er al in de elfde eeuw hier een kerk gestaan heeft. Als we nu eens Vade et dic als chronogram beschouwen dan komen we uit op 1106 (DDCVI).

Nu staat er nog iets op de steen, namelijk ASMM. Met de beste wil van de wereld is hier geen Latijns woord uit te halen. Maar … SMM is afgekort wel Sankt Maria Magdalena. En de A zou je dan kunnen duiden als ‘gewijd aan’. In het Latijn zou dit ad moeten zijn, maar dat levert een probleem op. Dat probleem is er al als je de tekst als een geheel ziet. Want de MM, dus nog eens 2000 bij de 1106, slaat nergens op. Maar de Maria Magdalena Kirche heeft een bijzondere geschiedenis.

Op 24 mei 1993 stortte ’s nachts om 2:27 spontaan de toren in. Hoe dat mogelijk is, daar lopen de meningen over uiteen. Er zou sprake zijn van instabiliteit die nog stamt uit de Tweede Wereldoorlog toen Goch gebombardeerd werd door de geallieerden. Maar er zou ook sprake kunnen zijn geweest van bouwkundige fouten. Ten slotte wordt er gewezen op recente aardschokken, maar misschien heeft ook de aardbeving van 13 april 1992 in de omgeving van Roermond al schade aangericht. Uiteindelijk duurde het zeven jaar voor de eerste steen werd gelegd voor de herbouw van de toren. En 2000, zo hebben we al gezien, is op de steen terug te vinden. Als het voluit geschreven zou zijn hebben we niet alleen de D van Ad, maar ook nog een I van Marie en een D van Magdalena.

Kortom, VADE ET DIC ASMM op de steen in de toren is een chronogram. Een chronogram dat misschien iets zegt over de oorspronkelijke bouw van de kerk of de toren, maar die als afkorting helder is over de herbouw. Daarbij is de grap dat ik met dit stukje aan de opdracht heb voldaan. Gaat heen en zegt het voort.   

Categorie: architectuur, Chronogram Tags: Goch

Aqua Viva

24 maart 2023 door Peter Zunneberg Reageer

Vier jaar geleden schreef ik over een muurkunstwerk van Marc Ruygrok bij Aqua Viva, een centrum voor wonen en zorg in Nijmegen. In drie zinnen maakte ik melding van het chronogram dat er te vinden is. Maar daar blijkt veel meer over te zeggen.

[Lees meer…] overAqua Viva

Categorie: Chronogram Tags: Jan Toorop, Joan Collette, Nijmegen

Brand in Ravenstein

8 december 2022 door Peter Zunneberg 1 Reactie

Chronogram, Ravenstein, stadsbrand

Ergens in Ravenstein staat een huis met een gevelsteen met het jaartal 1607. Naar verluidt is dit het eerste huis dat weer werd opgebouwd na een alles verwoestende stadsbrand. In de Nieuwstraat in Ravenstein is een gevelsteen met een chronogram die naar deze ramp verwijst. Op 10 juni ging de stad in vlammen op. Maar van welk jaar? In het gunstigste geval, als we de W helemaal niet meetellen, 1607. Maar de maker heeft in zijn tekst wel diverse onnauwkeurigheden. Die W zou te lezen kunnen zijn als V of VV, waardoor je op 1612 of 1617 uitkomt. Bovendien heeft hij in de derde regel een Y niet meegenomen als V waar hij dat in RaVesteYn en IUnY wel deed. Maar het opmerkelijkst is dat hij vier keer een D over het hoofd heeft gezien.    

O RaVesteVn herbergende de benoVde
soo VeeLe Is bekant
beCLaeCht Moet syn IVnV X de
VWen sCrICkLYke brant

Categorie: Chronogram Tags: Ravenstein

Volgende »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Chronogram
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Adolf Friedrich von Schack Amsterdam anoniem Arnhem Berlijn Den Bosch Den Haag Deventer Doetinchem Dordrecht Eindhoven Enschede Franz Schubert Gent Gorinchem H.H. ter Balkt haiku Harderwijk Hengelo Ida Gerhardt Ingmar Heytze Jaap Robben Jules Deelder Leeuwarden Leiden Maastricht Michelangelo Middelburg Moritz von Schwind München Naarden Nijmegen Nunspeet Rome Rotterdam sonnet stadsdichter Tilburg Utrecht Venetië Venlo Watou Wenen Willem Wilmink Zutphen

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2023 · Log in