Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • School en kunst
  • Contact

Dwarskijken: Lucy

6 september 2022 door Peter Zunneberg 1 Reactie

Dwarskijken, Lucy, Luc Besson, Michelangelo, John Lennon en Paul McCartney

In 1974 ontdekte de Amerikaanse paleoantropoloog Donald Johanson in de deelstaat Afar in Ethiopië een skelet. Nader onderzoek leerde hem dat het de beenderen van een vrouw betrof en dat ze meer dan drie miljoen jaar oud moesten zijn. Ook concludeerde Johanson uit bepaalde kenmerken van het skelet dat hij te maken moest hebben met de vroegste mensachtige uit de geschiedenis. Hij gaf haar de wetenschappelijke naam Australopithecus Afarensis, Australopithecus naar het typesoort, zoals de Australische antropoloog in 1925 benoemd had, en Afarensis als verwijzing naar de vindplaats in Afar. Maar Johanson gaf zijn vondst ook een populaire naam: Lucy.

Dat Lucy Lucy ging heten, is te danken aan John Lennon en Paul MacCartney. Johns zoon Julian liet als drei-jarige op een dag een tekening aan zijn vader zien. “That’s Lucy in the sky with diamonds”, zei hij over een klasgenootje die hij had getekend. Lennon schreef er een song over die op het legendarische album Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band terechtkwam. Dat album werd zo legendarisch, niet alleen door de songs, maar ook door het gebruik van bijzondere instrumenten en de vernieuwende opnametechniek, en niet te vergeten door de albumhoes, ontworpen door Peter Blake. Blake wordt gezien als de belangrijkste vertegenwoordiger van de Popart in Groot-Brittannië.

In 2014 maakte de Franse cineast de film Lucy. Een jonge vrouw krijgt tegen haar zin een pakket synthetische drugs geïmplanteerd met de opdracht dit naar New York te smokkelen. Maar het pakket begint te lekken, waardoor ze in staat is om uiteindelijk 100 procent van haar hersencapaciteit te ontwikkelen in plaats van de gebruikelijke 10 procent, waartoe wetenschappers in de film de mens in staat achten. De film is een crossover tussen een razendsnelle actiefilm en science fiction, waarin een fascinerend spel gespeeld wordt met ruimte en tijd. In de apotheose, het moment dat Lucy daadwerkelijk haar hersencapaciteit kan benutten, reist ze in een mum van tijd miljoenen jaren terug en komt ze oog in oog te staan met Lucy, de Australopithecus Afarensis.

En om dat in beeld te brengen gaat Besson te leen bij Michelangelo. Het beroemde detail uit De Schepping van Adam, de twee vingers die elkaar bijna raken, markeert in de film ook min of meer het begin van de mensheid. De 21-eeuwse Lucy draagt met haar aanraking als het ware al haar kennis over aan de Lucy, die gezien wordt als de eerste mensachtige. Nou is het beeld bij Michelangelo en Besson nagenoeg hetzelfde, maar de betekenis is tegengesteld. Bij Michelangelo is de schepping misschien wel de belangrijkste daad van God ooit, terwijl het bij Besson het begin is van miljoenen jaren evolutie. Tenzij je vindt dat Lucy, als ultieme mens in haar ultieme moment de mensheid herschept. Dan is er geen sprake meer van een tegenstelling, maar juist van een herhaling.

Categorie: Dwarskijken, film, muziek, schilderkunst Tags: John Lennon en Paul McCartney, Luc Besson, Lucy, Michelangelo

Op zoek naar Schwind (44): Al Bano und Romina Power

11 juli 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Angeli senza paradiso is de titel van een film uit 1970 over een periode in het leven van Franz Schubert. Mogelijk komt Moritz von Schwind er ook in voor, echter zonder dat zijn naam genoemd wordt. Toch valt er nog wel iets over op te merken.

[Lees meer…] overOp zoek naar Schwind (44): Al Bano und Romina Power

Categorie: film, Op zoek naar Schwind, schilderkunst Tags: Al Bano en Romina Power, Franz Schubert, Moritz von Schwind

Dwarskijken: Parallelisme

9 maart 2022 door Peter Zunneberg Reageer

Fort William is een stadje met nog geen 10000 inwoners in het westen van Schotland. Het is 1996 en de vriendinnen Orla, Manda, Finnoula, Kylah en Chell gaan er naar school bij de nonnen. Drank en seks lijken hun enige uitlaatklep. De vijf zingen in het schoolkoor onder leiding van Sister Condron, die zij onderling condom noemen. Daarmee houdt het gebruik van voorbehoedsmiddelen wel op. Twee van hun klasgenoten zijn ongewenst zwanger. Als het koor voor een competitie naar Edinburgh reist, gaan de vijf helemaal los.
Dit is in het kort de inhoud van de speelfilm Our Ladies. Gaandeweg krijgt de kijker inzicht in hun dromen en blijkt hun grote bek in sommige gevallen gepaard te gaan met een klein hartje. Interessant zijn het openingsshot en het slotbeeld. De vijf vriendinnen staan naast elkaar aan de rand van een meer met op de achtergrond bergen. Alle vijf dragen ze een lang wit gewaad en we zien hen op de rug. Alleen Orla heeft haar hoofd een kwartslag gedraaid. Haar zien we en profil. De voorstelling heeft iets mystieks, alsof er sprake is van een ritueel. Het doet een beetje denken aan schilderijen van het eind van 19e en het begin van de 20e eeuw.

Maurice Denis, Avril, 1892 (boven);
Ferdinand Hodler, Maggiadelta vor Sonnenaufgang, 1893 (onder)

In Frankrijk was Maurice Denis in 1890 een van de oprichters van de schildersgroep Les Nabis. De naam was afkomstig uit het Hebreeuws/Arabisch waar het zoveel betekent als de intellectuelen of de profeten. De groep had belangstelling voor mysticisme en esoterie. Het werk van Denis had bovendien vaak een religieuze inslag. Overigens was de groep geen lang leven beschoren. In Denis’ schilderij Avril, dat bedoeld was voor een meisjeskamer, lopen zes jonge vrouwen, net als bij het beeld van Our Ladies, geheel in het wit gekleed door een landschap.  
Heel anders is het werk van de Zwitser Ferdinand Hodler. Hodler, geboren in 1854, schilderde aan het begin van zijn carrière vooral landschappen. Later ontwikkelde hij zich richting symbolisme en jugendstil. Kenmerkend voor veel van zijn schilderijen is een compositie die hij zelf parallelisme noemde. Een soort symmetrie geeft de voorstelling extra lading. Zijn schilderijen dragen titels als Tag, Nacht, Blick in die Unendlichkeit of zoals hier Der Auserwählte. Compositorisch is er weinig overeenkomst met het filmbeeld. Maar in de scène uit Our Ladies en Der Auserwählte is het parallelisme duidelijk herkenbaar. Daarbij staan de vijf vriendinnen uit de film in een landschap met water en bergen. Ook dat is bij Hodler geregeld heel sterk terug te zien, bijvoorbeeld in Maggiadelta vor Sonnenaufgang. Je zou kunnen stellen dat Hodler zijn parallelisme zelfs heeft toegepast in zijn landschappen.

Categorie: Dwarskijken, film, schilderkunst Tags: Ferdinand Hodler, Maurice Denis, Our ladies

Op zoek naar Schwind (38): Wald

22 oktober 2021 door Peter Zunneberg 1 Reactie

Rettet den Wald! Met die leus verzette kunstenaar Joseph Beuys zich in 1971 tegen het rooien van het Grafenberger Wald bij Düsseldorf. Nu, het jaar waarin stilgestaan wordt bij Beuys’ geboorte, precies een eeuw geleden, organiseert Museum Het Valkhof een tentoonstelling, waarin getoond wordt hoe andere kunstenaars het stokje van Beuys hebben overgenomen en aandacht vragen voor het bos. Toevallig is het in 2021 ook honderdvijftig jaar geleden dat Moritz von Schwind overleed. En in zijn werk speelt het bos een prominente rol.

[Lees meer…] overOp zoek naar Schwind (38): Wald

Categorie: film, Op zoek naar Schwind, schilderkunst Tags: Adolf Friedrich von Schack, Arnold Böcklin, Joseph Beuys, Margit Lukász en Persijn Broersen, Moritz von Schwind

Dwarskijken: Ontmoetingen

13 juli 2021 door Peter Zunneberg Reageer

Dwarskijken, ontmoetingen, Pieter d'Hont, Jacopo Pontormo, Bill Viola, Emile Estourgie

In de Archipelstraat in Nijmegen staat een beeld van Pieter d’Hont. Het gesprek heet het. Omdat ik het zo’n charmant beeld vind, heb ik er al vaak bij stilgestaan. Twee mannen op leeftijd staan met elkaar te smoezen. Het is eerder roddel die ze uitwisselen dan hoogstaande gedachten. Hoe ik dat weet? Door goed naar ze te kijken. Ze staan wat gebogen, misschien wel net te dicht bij elkaar en, niet onbelangrijk, ze hebben hun hoofddeksel in hun hand. Die hoofddeksels zijn belangrijk, want die verlenen hen doorgaans waardigheid. De man links heeft een vierkante bonnet in zijn handen, die verraadt dat hij priester is. De man rechts draagt een galero, een grote ronde hoed, die vooral door kardinalen gedragen werd. Niets menselijks is ons vreemd, drukt het beeld uit. Ook personen in een voorname functie hebben niet altijd voorname gesprekken.

In 1528-29 schilderde Jacopo Pontormo (geboren als Jacopo de’ Carucci, maar genoemd naar zijn geboorteplaats nabij Empoli) zijn Visitatie, die te zien is in het naburige Carmignano. In het schilderij ontmoet Maria, terwijl zij in verwachting is van Jezus, haar nicht Elisabeth, die in verwachting is van Johannes de Doper. Wat welbeschouwd niet meer is dan een toevallige ontmoeting van familieleden, is door de symboliek zwaar beladen. Je zou kunnen stellen dat deze ontmoeting aan de bakermat lag van twintig eeuwen westerse beschaving. Videokunstenaar Bill Viola baseerde in 1995 zijn The Greeting op Pontormo’s Visitatie. Het werk was bedoeld voor de Biennale in Venetië, maar is nog altijd in tal van musea te zien, zoals in De Pont in Tilburg. De ontmoeting is in extreme slow-motion gefilmd, waardoor de emotie van de beide vrouwen, het geluk over hun zwangerschap, wordt benadrukt en onherroepelijk iets sacraals krijgt.

Nooit eerder heb ik een verband gelegd tussen Het gesprek van d’Hont en de Visitatie van Pontormo. Maar pas viel me een tegeltableau op op de muur van een huis, nota bene een paar honderd meter verwijderd van Het gesprek. We herkennen duidelijk een man en een vrouw. Het zijn de naar elkaar gebogen hoofden van Het gesprek en de kleur die terug te zien is in Pontormo’s Visitatie, die me aan beide werken deed denken. Wie de maker is van het tegeltableau is onduidelijk. Het woonhuis is in 1950 ontworpen door Emile Estourgie (zoon van de bekende Nijmeegse architect Charles Estourgie), om er zelf te gaan wonen, maar ook kantoor te houden. Acht jaar later breidde Estourgie zijn huis uit met onder meer een garage. Uit die tijd dateert waarschijnlijk het tegeltableau, dat zich op de aanbouw bevindt. Het is mogelijk dat Estourgie het zelf ontwierp.
Dit tableau zal er in ieder geval voor zorgen dat ik voortaan op de Archipelstraat even aan Pontormo denk. Maar je kunt het ook zien als een schakel tussen Het gesprek en de Visitatie, drie kunstwerken die je laten nadenken over de betekenis van ontmoetingen. De handeling is in feite altijd hetzelfde, maar de ene ontmoeting is een dagelijkse, terwijl de andere een goddelijke blijkt.

De Visitatie van Jacopo Pontormo en The Greeting van Bill Viola
De Visitatie van Jacopo Pontormo en The Greeting van Bill Viola

Categorie: beeldhouwkunst, Dwarskijken, film, schilderkunst Tags: Bill Viola, Jacopo Pontormo, Nijmegen, Pieter d'Hont

Volgende »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Chronogram
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Adolf Friedrich von Schack Amersfoort Amsterdam anoniem Arnhem Berlijn Den Bosch Den Haag Deventer Doetinchem Dordrecht Eindhoven Enschede Franz Schubert Gent Gorinchem H.H. ter Balkt Harderwijk Hengelo Ida Gerhardt Ingmar Heytze Jaap Robben Jules Deelder Leeuwarden Leiden Maastricht Michelangelo Middelburg Moritz von Schwind München Naarden Nijmegen Nunspeet Rome Rotterdam sonnet stadsdichter Tilburg Utrecht Venetië Venlo Watou Wenen Willem Wilmink Zutphen

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2023 · Log in