In de Archipelstraat in Nijmegen staat een beeld van Pieter d’Hont. Het gesprek heet het. Omdat ik het zo’n charmant beeld vind, heb ik er al vaak bij stilgestaan. Twee mannen op leeftijd staan met elkaar te smoezen. Het is eerder roddel die ze uitwisselen dan hoogstaande gedachten. Hoe ik dat weet? Door goed naar ze te kijken. Ze staan wat gebogen, misschien wel net te dicht bij elkaar en, niet onbelangrijk, ze hebben hun hoofddeksel in hun hand. Die hoofddeksels zijn belangrijk, want die verlenen hen doorgaans waardigheid. De man links heeft een vierkante bonnet in zijn handen, die verraadt dat hij priester is. De man rechts draagt een galero, een grote ronde hoed, die vooral door kardinalen gedragen werd. Niets menselijks is ons vreemd, drukt het beeld uit. Ook personen in een voorname functie hebben niet altijd voorname gesprekken.
In 1528-29 schilderde Jacopo Pontormo (geboren als Jacopo de’ Carucci, maar genoemd naar zijn geboorteplaats nabij Empoli) zijn Visitatie, die te zien is in het naburige Carmignano. In het schilderij ontmoet Maria, terwijl zij in verwachting is van Jezus, haar nicht Elisabeth, die in verwachting is van Johannes de Doper. Wat welbeschouwd niet meer is dan een toevallige ontmoeting van familieleden, is door de symboliek zwaar beladen. Je zou kunnen stellen dat deze ontmoeting aan de bakermat lag van twintig eeuwen westerse beschaving. Videokunstenaar Bill Viola baseerde in 1995 zijn The Greeting op Pontormo’s Visitatie. Het werk was bedoeld voor de Biennale in Venetië, maar is nog altijd in tal van musea te zien, zoals in De Pont in Tilburg. De ontmoeting is in extreme slow-motion gefilmd, waardoor de emotie van de beide vrouwen, het geluk over hun zwangerschap, wordt benadrukt en onherroepelijk iets sacraals krijgt.
Nooit eerder heb ik een verband gelegd tussen Het gesprek van d’Hont en de Visitatie van Pontormo. Maar pas viel me een tegeltableau op op de muur van een huis, nota bene een paar honderd meter verwijderd van Het gesprek. We herkennen duidelijk een man en een vrouw. Het zijn de naar elkaar gebogen hoofden van Het gesprek en de kleur die terug te zien is in Pontormo’s Visitatie, die me aan beide werken deed denken. Wie de maker is van het tegeltableau is onduidelijk. Het woonhuis is in 1950 ontworpen door Emile Estourgie (zoon van de bekende Nijmeegse architect Charles Estourgie), om er zelf te gaan wonen, maar ook kantoor te houden. Acht jaar later breidde Estourgie zijn huis uit met onder meer een garage. Uit die tijd dateert waarschijnlijk het tegeltableau, dat zich op de aanbouw bevindt. Het is mogelijk dat Estourgie het zelf ontwierp.
Dit tableau zal er in ieder geval voor zorgen dat ik voortaan op de Archipelstraat even aan Pontormo denk. Maar je kunt het ook zien als een schakel tussen Het gesprek en de Visitatie, drie kunstwerken die je laten nadenken over de betekenis van ontmoetingen. De handeling is in feite altijd hetzelfde, maar de ene ontmoeting is een dagelijkse, terwijl de andere een goddelijke blijkt.
