Twee jaar geleden logeerde ik een week in Leiden, het Mekka van de muurgedichten. Ik zag, tussen tientallen andere, gedichten van Anna Achmatova, Aleksandr Blok, Velimir Chlebnikov, Osip Mandelstam en Marina Tsvetajeva. En die Russische dichters herinnerden mij weer aan een kunstwerk in Nijmegen.
[Lees meer…] overUtopieverlust – Waarschuwing van zeventien RussenDwarskijken: Kahlo’s kopje
Frida Kahlo is hot. Dat wil zeggen er is veel belangstelling voor haar en haar werk. In het Cobra-Museum in Amstelveen is haar werk te zien samen met dat van haar man Diego Rivera. En deze tentoonstelling is in oktober nog niet afgelopen of in het Drents Museum in Assen opent Viva la Frida. Op de website van het Cobra-Museum staat een passage te lezen, die mogelijk verklaart waarom Kahlo zo populair is.
“Soms wordt zij de selfie-queen van de twintigste eeuw genoemd, omdat ze vooral bekend is om haar zelfportretten. Kahlo was een radicale, getalenteerde, gehandicapte, bi-culturele en biseksuele vrouw wiens nalatenschap wereldwijd nog steeds velen inspireert.”
Pas kwam ik in een etalage een schilderij tegen van Frida Kahlo. Ten minste, ze stond erop afgebeeld, met een sigaret in de rechter hand en een kopje in de linker hand, voor een ontblote borst. Ik (her)kende het niet als een origineel werk van Kahlo, maar dat zegt niet alles. Toen ik een paar weken later echter, via social media, een foto tegenkwam van een vrouw met een sigaret in de hand en een kopje voor een ontblote borst, was dat aanleiding om verder te gaan zoeken. Het formaat was vierkant en het hoofd van de vrouw was afgesneden. Die bleek op internet op enkele tientallen sites te vinden te zijn. Ik ontdekte ook een staand portret, waarbij vermeld werd dat hier het Poolse fotomodel Olga Kaminska was geportretteerd. Van wanneer de foto dateert en wie hem heeft gemaakt, is nergens te vinden. Van de afgesneden, vierkante foto is de vroegste datering op social media 27 augustus 2013.
Onmiskenbaar is deze foto gebruikt voor het portret van Frida Kahlo. Dit portret kom je behalve op social media als pinterest ook tegen op verkoopsites Amazon en Ebay. Opvallend genoeg staat daarbij nergens de naam Frida Kahlo vermeld. Het is alsof de verkoopsites bang zijn voor claims als ze de poster als Frida Kahlo verkopen. Overigens verschilt de achtergrond van de posters van het schilderij dat ik ben tegengekomen. Daar zien we Frida voor een soort bloemetjesbehang, terwijl ze op de poster in een jungle-omgeving met papegaaien staat.
Het lijkt erop dat ‘mijn’ schilderij gebaseerd is op de geschilderde versie, die voor de poster gebruikt is, terwijl die weer een (spiegelbeeldige) bewerking is van de foto. Met kunst, laat staan met een schilderij van Frida Kahlo, heeft het allemaal niet zo heel veel te maken. Met een beetje creativiteit had de schilder de vrouw op de foto ook het uiterlijk van de Mona Lisa kunnen geven.
Dwarskijken: Bewening
In de Brusselse Begijnhofkerk hielden ‘ongedocumenteerde migranten’ een hongerstaking. Om een pardon af te dwingen hadden sommigen al 61 dagen niet gegeten. De actie legde een bom onder de wankele Belgische regering, nadat twee Franstalige linkse partijen gedreigd hadden zich terug te trekken, mocht er een van de hongerstakers overlijden.
Dit alles lees ik vanochtend in De Volkskrant. Maar wat vooral mijn aandacht trekt is de foto, gemaakt door Kristof Vadino. Een uitgemergelde met ontbloot bovenlijf wordt omgeven door vier anderen die hem elk op hun eigen manier aandacht geven. Het doet me denken aan een Bewening van Christus zoals de Vlaming Hugo van der Goes die in de vijftiende eeuw geschilderd heeft. Nicodemus en Jozef van Arimathea tillen Jezus van het kruis, Maria staat met haar handen bijeen en wordt getroost door Johannes en rechtsachter bevindt zich Maria Magdalena. Het zijn vooral de blikrichtingen die doen vermoeden dat er geen enkele relatie is tussen de afgebeelde personages. En dat is op een of andere manier ook het geval in de nieuwsfoto.
Wonderlijk genoeg heeft die foto wel de gedrukte versie van het artikel gehaald, maar is hij online vervangen. Naar het waarom is gissen. Misschien was de associatie tussen beide voorstellingen en de lijdende hongerstaker en de dode Christus wel te groot.
Op zoek naar Schwind (36): Hanfstaengl
Graf Litho werd hij genoemd. Franz Hanfstaengl maakte razendsnel naam als lithograaf. Later breidde hij zijn werkzaamheden uit door als fotograaf aan de slag te gaan. In beide hoedanigheden kruiste zijn pad geregeld dat van Moritz von Schwind.
[Lees meer…] overOp zoek naar Schwind (36): HanfstaenglDwarskijken: Dood en verderf
Het is een apocalyptisch beeld, de nieuwsfoto van het Canadese dorpje Lytton, die afgelopen dagen overal opdook. In een zee van stof en as rijzen de vlammen metershoog op. De foto laat zien wat ons te wachten zou kunnen staan als we niet snel de klimaatverandering trachten te beteugelen. Niet alleen de foto, maar zelfs de gedachte aan een temperatuur van 49,6 graden is allesverzengend.
In de foto zit een detail dat telkens weer mijn aandacht trekt: iets rechts van het midden zijn niet meer heel scherp de contouren zichtbaar van een groepje bomen. Het lijken cipressen, maar in Canada is het waarschijnlijker dat het daar verre familie van is. Ze torenen boven de vlammen uit en wonder boven wonder zijn ze nog niet door het vuur aangevreten. Door de wind neigen ze een beetje naar rechts, waardoor het nog moeilijker voor te stellen is dat ze (vooralsnog) aan de vlammen ontsnapt zijn. En juist dat geeft de bomen een symbolische lading die ik ken uit de schilderkunst.
Tussen 1880 en 1886 schilderde Arnold Böcklin vijf versies van zijn beroemde Toteninsel (ik schreef er al eens over). In een bootje nadert iemand een poort die toegang geeft tot een klein eiland. Dat eiland bestaat uit steile rotspartijen en hoge cipressen. Juist die cipressen bepalen het beeld, in alle vijf de voorstellingen vormen ze een duister vlak. Ze zorgen voor een unheimische sfeer: dit is een eiland waar je niet voor je plezier naar toe gaat. Vaak gaan cipressen en de dood hand in hand. Rijdend door idyllische Toscaanse landschappen met eindeloze vergezichten, zie je soms in een vierkant aangeplante cipressen. Grote kans dat zich daar een begraafplaats bevindt. Ook qua symbolische betekenis valt er wel iets over cipressen te zeggen. Ze worden oud en ze wijzen met hun ranke gestalte rechtstreeks naar de hemel. In de christelijke traditie werden ze daarmee symbool voor nieuw leven. Het kan dus zijn dat ze juist daarom rond begraafplaatsen werden aangeplant, maar dat kan ook puur praktisch uit beschutting zijn.
Bij Böcklin hebben de cipressen geen functie als beschutting, hier zijn ze een en al dreiging. Het zijn juist de gebogen toppen van de bomen die laten zien dat de elementen er wel vat op kunnen krijgen, terwijl de mens machteloos is.
