Twee jaar geleden las ik Moby Dick van Herman Melville en schreef ik over de kunsthistorische verwijzingen in het boek. Een naam die ik toen niet ben tegengekomen, is die van Oswald Brierly. Deze Engelse schilder, die leefde van 1817 tot 1894, specialiseerde zich in zeegezichten en -scènes. Toen Brierly in 1841 zijn eerste zeereis maakte, had Melville zijn zeemanscarriëre al weer opgegeven. Brierly zal toen Melville Moby Dick schreef zeker ook nog niet de faam hebben gehad die hij nu heeft, als je daar überhaupt al van mag spreken. Toen zou Brierly prima in Melvilles verhaal hebben gepast.
Whalers
Neem Brierly’s schilderij The Whalers off Twofold Bay, New South Wales. Dat laat zeker wat zien van wat Melville in zijn boek ook beschrijft. Hoe het gevecht met de onmetelijke zeezoogdieren gevoerd werd van uit een licht roeibootje, met voorin staand een harpoenier. De walvis in Brierly’s schilderij moet al gewond zijn, uit het spuitgat van het beest komt water vermengd met bloed. Brierly schilderde vaker scènes over de walvisjacht in de zeeën rond Australië.
Foto
Pas zag ik een nieuwsfoto van Associated Press die me direct deed denken aan Moby Dick. We zien een man vastberaden in de weer met een lange stok. Ook zien we iets ronds, wat geduid zou kunnen worden als een oog. Verder is er weinig herkenbaar. We zien vooral chaos. En dat klopt ook. Het gaat om een zoekactie naar overlevenden, na het neerstorten van een vliegtuig in Pakistan. Het oog blijkt een van de motoren te zijn.
Het is vreemd dat een foto gemaakt in 2020 van een gebeurtenis die niet op zee plaatsvond en helemaal niets te maken heeft met walvisjacht, dramatischer en chaotischer is, dan ooit geschilderd of gefilmd en daarmee treffender dan ooit tevoren illustreert wat Melville heeft beschreven. In ieder geval voor mij.
Don’t judge a book by the cover, luidt een Engels gezegde. In Enschede staat een gebouw waarvan je zou kunnen zeggen Don’t judge a building by the cover of a book. Beetje cryptisch misschien, maar het komt erop neer dat er een gebouw staat waarvan de muren zijn vormgegeven met een boekcover.
In 2000 verwoestte de vuurwerkramp een groot deel van de wijk Roombeek. Na de wederopbouw ontstond het idee om in het Balengebouw een museum te vestigen gewijd aan de in Enschede geboren schrijver-kunstenaar Jan Cremer. Het is dan ook zijn portret dat enkele tientallen keren zichtbaar is op de muren van het voormalige Balengebouw, zittend op zijn motor, uitdagend in de camera kijkend. Precies zoals hij in 1964 op zijn boek Ik, Jan Cremer staat afgebeeld. Het omslagontwerp was van Cremer zelf, met de beroemde foto gemaakt door de Amsterdamse fotograaf Wim van der Linden. Misschien is Cremer ook wel betrokken geweest bij de vormgeving van zijn museum.
