Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • Op zoek naar Schwind
  • Contact

Dwarskijken: Heliogabalus

28 september 2020 door Peter Zunneberg Reageer

Dwarskijken, Heliogabalus

Marcus Aurelius Antoninus was Keizer van Rome van 2018 tot 222. Verwar hem niet met Marcus Aurelius Antoninus Augustus, die van 161 tot 180 keizer was en van wie op het Romeinse Capitool een ruiterstandbeeld staat. Deze Marcus Aurelius wordt gezien als de laatste goede keizer. Na hem kwamen de waanzinnigen. Van wie Marcus Aurelius Antoninus hoog scoort.
De geschiedenis herinnert hem beter als Heliogabalus of Elagabalus. Zijn familie zou de erfelijke rechten hebben bezeten van het hogepriesterschap van zonnegod El Gebal. Dankzij inspanningen van zijn moeder, een nicht van keizer Caracalla, kon hij aanspraken maken op het keizerschap. Die aanspraken vergrootte hij door de naam Marcus Aurelius Antoninus aan te nemen, want eigenlijk heette hij Varius Avitus Bassianus.
Heliogabalus, want zo zullen we hem maar even blijven noemen, werd geboren rond 204. Hij was dus een jaar of 14 toen hij keizer werd. De invloed van zijn moeder en grootmoeder was erg groot en werd nog groter ten hij hen als eerste vrouwen ooit tot senator benoemde. Tijdens zijn korte leven –  hij werd in 222 vermoord – hield hij er relaties op na met vrouwen en met mannen. Ook zou hij zich als prostitué hebben aangeboden in kroegen en bordelen, maar ook in het keizerlijk paleis.
In de kunst heeft Heliogabalus zeer tot de verbeelding gesproken. Zo schreef Louis Couperus over de jonge keizer Een berg van licht, wijdde de Venetiaanse componist Francesco Cavalli aan hem de opera Eliogabalo en vereeuwigde de Fries-Engelse schilder Lawrence Alma-Tadema hem in The Roses of Heliogabalus. De jonge keizer is in het schilderij de tweede van links van het rijtje mensen die wat verder naar achteren het tafereel aanschouwen.
De hele dynamiek van het schilderij van Alma-Tadema ontbreekt in de foto die de Belgische fotografe Régine Mahaux maakte van Donald en Melania Trump en hun zoon Barron. En toch zijn er tal van elementen in de foto die een vergelijking met Alma-Tadema rechtvaardigen. De historiserende elementen zoals de plafondschildering, de zuilen met vergulde kapitelen, maar ook de opgezette leeuw, roepen de sfeer van tal van schilderijen van Alma-Tadema op. En dat gaat ook op voor de blauwe luchten die we in de achtergrond zien.
De tijd zal ons leren of Donald Trump gaat worden gezien als de 21-eeuwse Heliogabalus. Of er sprake is van wangedrag zullen we misschien nooit weten. Maar deze foto is inmiddels op duizenden websites te zien als illustratie van wansmaak.

Categorie: Dwarskijken, fotografie, schilderkunst Tags: Heliogabalus, Lawrence Alma-Tadema, Régine Mahaux

Dwarskijken: Drie dansende vrouwen

10 augustus 2020 door Peter Zunneberg 1 Reactie

Ernst Ludwig Kirchner, Tony Vaccaro, drie dansende vouwen
Drie vrouwen dansen in een straatje. Vanochtend kwam ik een foto tegen van Tony Vaccaro. Ik had nog nooit van hem gehoord. Hij werd als zoon van Italiaanse immigranten geboren in 1926 in het Amerikaanse stadje Greensburg. Toen hij vier jaar oud was gingen zijn ouders terug naar Italië. Maar toen de jonge Antonio daar aan het begin van de Tweede Wereldoorlog zijn dienstplicht moest vervullen, ontliep hij die door opnieuw naar de Verenigde Staten te gaan. Ook daar werd hij ingelijfd om in Europa te gaan vechten. Dat deed hij in Normandië, Luxemburg, België en Duitsland. Omdat hij veel had gefotografeerd, werd hij ingezet als spion. De foto’s die hij maakte aan het eind van de oorlog en die periode kort daarna, bezorgden hem grote faam. In de jaren ’50 begon hij voor het tijdschrift Life te werken en fotografeerde hij vooral beroemdheden en maakte hij mode reportages. Eerlijk gezegd had ik tot vandaag nog nooit van hem gehoord.
Zijn foto van de dansende vrouwen zou me waarschijnlijk ook niet zijn opgevallen als ik gisteren in het Rijksmuseum Twenthe niet een werk van Ernst Ludwig Kirchner had gezien. Drie gestalten dansen in wat het licht van een schijnwerper lijkt te zijn, waarbij er één rood is uitgelicht, één geel en de derde blauw. Het werk dateert uit 1933, dus Piet Mondriaan was al ruim vijftien jaar bezig met zijn strakke werk van lijnen en vlakken in deze drie primaire kleuren. Dat Mondriaan een fervent danser was (waarvan zijn Boogiewoogie-schilderijen getuigen) maakt het plaatje compleet. Of Kirchner bewust naar Mondriaan verwees en of zij elkaar ooit hebben ontmoet, heb ik niet kunnen achterhalen. Maar het was de Mondriaan-associatie waardoor ik langer stil stond bij Kirchner.
Wat is de link met Vaccaro’s foto? Ik vind het geen goede foto. Vaccaro maakte hem in 1963 tijdens een modereportage in Marrimekko in Finland. Ik vind dat er iets te veel voorgrond is, het stoort mij dat de vrouwen in de rode en de groene jurk nagenoeg dezelfde houding hebben en dat de vrouw in de gele jurk er te veel van afwijkt, maar vooral irriteert de vrouw in de oranje jurk, die met haar boodschappenmand op de achtergrond staat, mij mateloos.
Toch is er iets dat Kirchner en Vaccaro verbindt. Dat het drie vrouwen zijn, is het niet. Die kom je als drie gratiën al tegen sinds de klassieke oudheid. Het fletse rood, groen en geel staat ook te ver weg van de primaire kleuren rood, geel en blauw. Nee, het is de houding van enkele hoofden: de middelste vrouw bij Kirchner (die overigens ook associaties oproept met figuren van Pablo Picasso) en de vrouwen in de rode en de gele jurk bij Vaccaro hebben alle drie hun hoofd in de nek. En dat geeft hun dans iets ongeremds, iets extatisch. Bij Vaccaro misschien nog wat meer dan bij Kirchner spat het plezier van de dans.

Categorie: Dwarskijken, fotografie, schilderkunst Tags: Ernst Ludwig Kirchner, Pablo Picasso, Piet Mondriaan, Tony Vaccaro

Dwarskijken: Moby Dick

1 juli 2020 door Peter Zunneberg Reageer

Herman Melville, Moby Dick, Oswald Brierly

Twee jaar geleden las ik Moby Dick van Herman Melville en schreef ik over de kunsthistorische verwijzingen in het boek. Een naam die ik toen niet ben tegengekomen, is die van Oswald Brierly. Deze Engelse schilder, die leefde van 1817 tot 1894, specialiseerde zich in zeegezichten en -scènes. Toen Brierly in 1841 zijn eerste zeereis maakte, had Melville zijn zeemanscarriëre al weer opgegeven. Brierly zal toen Melville Moby Dick schreef zeker ook nog niet de faam hebben gehad die hij nu heeft, als je daar überhaupt al van mag spreken. Toen zou Brierly prima in Melvilles verhaal hebben gepast.

Whalers
Neem Brierly’s schilderij The Whalers off Twofold Bay, New South Wales. Dat laat zeker wat zien van wat Melville in zijn boek ook beschrijft. Hoe het gevecht met de onmetelijke zeezoogdieren gevoerd werd van uit een licht roeibootje, met voorin staand een harpoenier. De walvis in Brierly’s schilderij moet al gewond zijn, uit het spuitgat van het beest komt water vermengd met bloed. Brierly schilderde vaker scènes over de walvisjacht in de zeeën rond Australië.

Foto
Pas zag ik een nieuwsfoto van Associated Press die me direct deed denken aan Moby Dick. We zien een man vastberaden in de weer met een lange stok. Ook zien we iets ronds, wat geduid zou kunnen worden als een oog. Verder is er weinig herkenbaar. We zien vooral chaos. En dat klopt ook. Het gaat om een zoekactie naar overlevenden, na het neerstorten van een vliegtuig in Pakistan. Het oog blijkt een van de motoren te zijn.
Het is vreemd dat een foto gemaakt in 2020 van een gebeurtenis die niet op zee plaatsvond en helemaal niets te maken heeft met walvisjacht, dramatischer en chaotischer is, dan ooit geschilderd of gefilmd en daarmee treffender dan ooit tevoren illustreert wat Melville heeft beschreven. In ieder geval voor mij.

Categorie: Dwarskijken, fotografie, schilderkunst Tags: Herman Melville, Moby Dick, Oswald Brierly

Muurmuseum: Jan Cremer

30 juni 2020 door Peter Zunneberg

Jan Cremer, EnschedeDon’t judge a book by the cover, luidt een Engels gezegde. In Enschede staat een gebouw waarvan je zou kunnen zeggen Don’t judge a building by the cover of a book. Beetje cryptisch misschien, maar het komt erop neer dat er een gebouw staat waarvan de muren zijn vormgegeven met een boekcover.
Op zich viel daar wel iets voor te zeggen. In 1907 werd het gebouw opgetrokken langs de spoorlijn van Enschede naar Lonneker, als onderdeel van textielspinnerij de Bamshoeve. Die sloot in 1973 haar deuren en het gebouw, dat vanwege de opslag Balengebouw werd genoemd, raakte in verval.

Enschede, Jan CremerIn 2000 verwoestte de vuurwerkramp een groot deel van de wijk Roombeek. Na de wederopbouw ontstond het idee om in het Balengebouw een museum te vestigen gewijd aan de in Enschede geboren schrijver-kunstenaar Jan Cremer. Het is dan ook zijn portret dat enkele tientallen keren zichtbaar is op de muren van het voormalige Balengebouw, zittend op zijn motor, uitdagend in de camera kijkend. Precies zoals hij in 1964 op zijn boek Ik, Jan Cremer staat afgebeeld. Het omslagontwerp was van Cremer zelf, met de beroemde foto gemaakt door de Amsterdamse fotograaf Wim van der Linden. Misschien is Cremer ook wel betrokken geweest bij de vormgeving van zijn museum.

Alleen … dat museum is er nooit gekomen. Na de voltooiing van de renovatie van het gebouw door de architectenbureaus SeARCH en OMA, bleek al vlot dat een Jan Cremermuseum problemen zou krijgen met de exploitatie, waarna het plan werd afgeblazen. Het Balengebouw kwam ik 2017 in handen van Twentsche Courant Tubantia, die er de stadsredactie onderbracht en onderdak bood aan de lokale omroep. Wie nu het Balengebouw beoordeelt naar de cover, komt dus bedrogen uit.

Categorie: architectuur, fotografie, Muurmuseum Tags: Enschede, Jan Cremer

Dwarskijken: Van Gogh op Ibiza

29 mei 2020 door Peter Zunneberg Reageer

Vincent van Gogh, Caféterras bij nacht

Caféterras bij nacht dacht ik toen ik eind april een foto zag in De Volkskrant bij een artikel over toerisme in coronatijden. Het perspectief met de nadruk op de linkerkant van de straat, het blauw van de nacht, het geel (bij Van Gogh het café, op de foto de jurk van de vrouw rechts), zelfs de keitjes roepen het schilderij in herinnering. Het kan haast niet anders of fotograaf Leo Vogelzang moet dit ook hebben gezien, toen hij de foto maakte op Ibiza, ver voor de crisis toesloeg. Merkwaardig is wel dat zijn foto nu alleen nog te vinden is bij de Blendle-versie van het verhaal. Op de site van de Volkskrant is een andere foto van hetzelfde straatje, met zelfs dezelfde mensen links aan het tafeltje bij het artikel geplaatst, zonder dominant geel. En dus ook zonder van Gogh.

Categorie: Dwarskijken, fotografie, schilderkunst Tags: Vincent van Gogh

« Vorige
Volgende »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Adolf Friedrich von Schack Amersfoort Amsterdam anoniem Arnhem Berlijn Dante Alighieri Den Bosch Den Haag Deventer Dordrecht Eindhoven Enschede Franz Schubert Gent Gorinchem H.H. ter Balkt haiku Hengelo Ida Gerhardt Ingmar Heytze Jaap Robben Jules Deelder Leeuwarden Leiden Maastricht Middelburg Moritz von Schwind München Naarden Nijmegen Nunspeet Rome Rotterdam sonnet stadsdichter Steyl Tilburg Utrecht Venetië Watou Wenen Willem Wilmink William Shakespeare Zutphen

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2021 · Ontwerp en realisatie: Bartswerk Grafisch, Interactief en Webdesign · Log in
[footer_backtotop]