Frozen

Een liedje van Madonna en een Disneyfilm hebben de titel gemeen: Frozen. Inhoudelijk is er een groot verschil. Waar bij Disney de wereld bevriest, zingt Madonna over een bevroren hart. Toch delen ze nog iets, namelijk een prominente plek voor een schilderij.

In de film Frozen zit een scène waarin heldin Anna door Arendelle Castle dartelt en een lied zingt, For the First Time in Forever. Tijdens het lied komt Anna in een zaal die vol met schilderijen hangt. Bij zes ervan staat ze iets langer stil, De dorpskermis van Pieter Brueghel de Oude en El Jaleo van John Singer Sargent, en drie minder snel te herkennen schilderijen van Lucas van Leyden, Gerard Terborch en Auguste Serrure. Alle vijf hebben een flinke Disney-make over ondergaan. Het zesde schilderij L’escarpolette (De schommel) van Jean-Honoré Fragonard, is waarschijnlijk het meest bekend.

Gekuist
In de eerste vijf schilderijen droomt Anna zich als love interest en middelpunt van elk schilderij, of beter gezegd van wat de Disney-tekenaars ervan maakten. In het geval van Fragonard is het vooral de frivoliteit waaraan ze zich, zoals de titel al duidelijk maakt, voor de eerste keer ooit kan overgeven.
Nu staat de vrolijkheid van de vrouw op de schommel bij Fragonard, en bij Disney, vol in het licht. Dat er rechts van de vrouw, nauwelijks zichtbaar in de schaduw van het bos, een man de schommel in beweging brengt, heeft Disney overgenomen. Maar wie verdwenen is, is de man links, die de vrouw op de schommel schalks onder de rokken kijkt. En daar komt de volledige titel van het schilderij van pas: Les hasards heureux de l’escarpolette, het gelukkige toeval van de schommel. Nou is dat voor die peeping Tom misschien wel gelukkig, maar toeval is het zeker niet. Fragonard schilderde het werk in opdracht van toneelschrijver Charles Collé, die verlangde zo te worden geschilderd samen met zijn maitresse. Voor een kinderfilm was deze achtergrond natuurlijk absoluut niet geschikt, dus logisch dat Disney de boel gekuist heeft.

Madonna
Van kuisen was bij Madonna’s Frozen geen sprake, terwijl zij toch een fijne provocatie nooit uit de weg ging. Ik las eens dat zij zich voor de tekst van Frozen, dan wel voor de clip, gebaseerd had op een schilderij van John William Waterhouse. Maar nu bleek weer eens dat je dergelijke dingen direct moet opslaan of noteren. Want nergens kon ik de bron van toen terug vinden. Totdat ik een foto tegenkwam, die als het ware de missing link was.

Miranda
Het schilderij van Waterhouse heet Miranda – The Tempest. In The Tempest van William Shakespeare vertelt hij het verhaal van Prospero, de hertog van Milaan. Antonio, de broer van Prospero, zou niets liever willen dan dat hijzelf de baas wordt over het hertogdom. Als Prospero op reis gaat, samen met zijn dochter Miranda, regelt Antonio voor hen een boot, die echter zo verrot is dat Prospero en Miranda onmogelijk kunnen overleven. Wonder boven wonder, mogelijk door magische krachten van Prospero, weten ze te overleven en ze spoelen aan op een klein eiland. Als door een stom toeval Antonio op een dag langs het eiland vaart, weet Prospero een storm op te roepen en zo zijn hertogdom terug te veroveren. Door het eenzame bestaan op het eiland is Miranda wat wereldvreemd geworden. Zo vereenzelvigt ze zich met de zeelieden in het oog van de storm. O, I have suffered With those that I saw suffer! roept ze ergens uit. En dat is precies de passage die Waterhouse hier heeft verbeeld.

Halsmann
Nu valt het schilderij van Waterhouse dus niet rechtstreeks te linken aan Madonna’s nummer Frozen. Maar het is een foto, die Philippe Halsmann ooit maakte van actrice Tippi Hedren, nota bene gemaakt op de set van Alfred Hitchcocks film The Birds, die het schilderij en de clip met elkaar verbindt. Het laat op zijn eigen manier iets zien van de eenzaamheid en de heftigheid van de elementen, die Waterhouse in 1916 geschilderd heeft en die jaren later terugkomt in de tekst en de clip van Frozen.

De ene Frozen heeft helemaal niets te maken met de andere, behalve dan dat ze dezelfde naam dragen. Maar dat bij het maken ervan schilderijen een rol hebben gespeeld of zouden kunnen hebben spelen, laat zien dat kennis van de kunstgeschiedenis leidt tot een beter begrip, ook van populaire cultuur waarvan je het misschien niet direct verwacht.