Afgelopen weken heb ik benut om mijn knipselarchief te ordenen. Daarbij kwam ik een aantal keren René Magritte tegen. Maar dan wel als inspiratiebron.
Een van de bekendste schilderijen van surrealist René Magritte is getiteld La trahison des images. Het is te zien in het Los Angeles County Museum of Art. Veel mensen zal de titel weinig zeggen en iets minder mensen zullen het ooit in het echt aanschouwd hebben. Toch is het een van de meest iconische schilderijen van Magritte. Zeg pijp en hele volksstammen weten over welk werk het gaat, precies die met het onderschrift Ceci n’est pas une pipe.
Magritte zet je met dit werk op het verkeerde been. Je ziet een pijp en tegelijk zegt de maker dat het geen pijp is. Als het geen pijp zou zijn, wat is het dan wel? Het gevolg is dat je je steeds afvraagt wat het is wat je ziet. Een huis met voor de deur een brandende straatlantaarn midden in de nacht, terwijl erboven een lichtbewolkte middag hemel te zien is. Een man die in de spiegel naar zijn eigen achterhoofd staat te kijken. En voortdurend appels en bolhoeden.
Of kijk naar de gevel van het Musée Magritte en je ziet geen gebouw, maar een gevel op gordijnen die worden geopend en door de opening het zicht op een van Magrittes geschilderde voorstellingen. Maar hoe dan ook, bij Magritte is het een voortdurend spel tussen droom en werkelijkheid, met het bewuste en het onderbewuste.
Door dat spel is Magritte een veelgebruikte inspiratiebron geworden voor vormgevers en cartoonisten. Ik kwam in een NRC-bijlage een artikel over België tegen met de kop: Ceci n’est pas la Belgique. Een bespreking van een graphic novel over de schilder in De Volkskrant had de kop: Dit is geen stripboek.
Hieronder een selectie van bewerkingen van La trahison des images, met één ding gemeenschappelijk: Dit is niet René Magritte.
Schilder Wim Kok bekijkt het werk Ceci n’ est pas un joint,
Jos Collignon, De Volkskrant, 19 maart, 1996
Ceci n’est pas de l’argent
Tobias Schalken, Vrij Nederland, 19 oktober 2002 bij een artikel over (literair) mecenaat
Ceci n’est pas une constitution
onbekende vormgever, De Groene Amsterdammer, 25 maart 2005, bij artikel over de Europese grondwet
Ceci n’est pas un citoyen
Jeannette van Bommel, NRC Handelsblad 12-13 september 2009 bij artikel over nieuwe vorm van democratie
Ceci n’est pas un pays
Ruben L. Oppenheimer, NRC Handelsblad, 8 april 2011, in een special over België 300 dagen zonder regering
Ceci n’est pas un pipe
Gorilla, De Groene Amsterdammer, 23 juni 2011 over de bezuinigingen van Halbe Zijlstra op cultuur
Ceci n’est pas une pipe avec un louche avocat nommé Hiddema
Jos Collignon, De Volkskrant, 8 november 2014 over kamerlid Theo Hiddema die geen louche advocaat genoemd wilde worden
Dit is geen roeptoeter
Milo, De Groene Amsterdammer, 25 augustus 2016 over goedkope verkiezingsretoriek
Overigens ben ik zelf ook niet origineel: de titel Ceci n’est pas René Magritte kwam ik ook op diverse plekken tegen.
Prima tot zo ver, maar wat mij vreemd in de oren klinkt is die kwetsbaarheid en dat de gemeente Nijmegen daar niet altijd consequent mee is omgegaan. Sinds een tijdje houd ik mij bezig met de beeldhouwer Bart Welten. Van hem stond ooit een bijzondere fontein bij het gebouw van de Raad van Arbeid op het Keizer Karelplein. Nadat het een paar keer slachtoffer was geworden van vandalisme werd de fontein daar weer weggehaald. Niets geen kwetsbaarheid en veilig stellen. Van diezelfde Bart Welten stond een prachtig beeldje in het plantsoen aan het begin van de Hatertseweg. Touwspringend meisje – volgens mij een foute naam, maar dat is een ander verhaal – was in 1956 gemaakt in opdracht van de gemeente Nijmegen. In 2010 werd het beeld ruw onderuitgehaald en gestolen. ‘Alleen voetjes staan er nog’, kopte De Gelderlander. En dat, zo hoorde ik pas geleden van een neef van de kunstenaar, nadat hij had gewaarschuwd dat het beeld zeer kwetsbaar was. Nee, had de gemeente geantwoord, de kunst in de openbare ruimte kan wel tegen een stootje. Dat hebben we dus gezien.
Het beeld stelde inderdaad Dr. Johann Hieronymus Schroeter voor, die geboren werd in 1745 en in 1816 in Lilienthal gestorven is. De ambtenaar uit Lilienthal moet enig plezier aan mijn mail en mijn nieuwsgierigheid hebben gehad. Het antwoord was zeer uitgebreid, met veel extra informatie over de beroemdste astronoom van zijn tijd, de telescoop die hij in zijn tuin bouwde en die nu herbouwd wordt in Lilienthal en de wedstrijd waarvoor het beeld werd ingezonden.
