Citius, altius, fortius is de officiële slogan van de olympische beweging. Sneller, hoger, sterker. Deelnemers worden uitgedaagd hun limieten te verleggen. Maar inmiddels gaat het in de sport vooral om meer, meer, meer. En meer is niet per se de sportieve winst. Nee, waar het echt om gaat, is de financiële winst. Ook buiten de sport wordt het fenomeen meer en meer zichtbaar. Neem de museumwereld waar de bezoeker verleid wordt met meer, meer, meer. Zoals bij het Rijksmuseum, waar vandaag de grootste Vermeer-tentoonstelling ooit opent.
[Lees meer…] overVerminderKunst en klimaat
Desperate times call for desperate measures. De oude Griekse geneeskundige Hippocrates wist het 2400 jaar geleden al. Misschien bedoelde hij het niet in een maatschappelijke context, maar meer als een soort zachte heelmeesters maken stinkende wonden. En hij zal het zeker niet in het Engels geformuleerd hebben. Wie dat ook niet deed was Erasmus, die een kleine 2000 jaar na Hippocrates in zijn Adagia schreef: Malo nodo, malus quærendus cuneus. Of in vertaling: voor een harde knoop moet een harde wig gezocht worden.
[Lees meer…] overKunst en klimaatMelkmeisje
Het is al weer even geleden dat ik door Amsterdam Nieuw West liep en me een muurschildering opviel. Ik weet niet eens meer wat me het eerst opviel: het kader met een grote hoeveelheid, bijna karikaturaal getekende vogeltjes of de centrale voorstelling die direct te herkennen was als Het melkmeisje van Johannes Vermeer.
[Lees meer…] overMelkmeisjeJe moet de zuivel van Vermeer hebben
Jarenlang moesten we de groenten van Hak hebben. Voor zuivel is dat anders. Daarvoor moeten we bij Johannes Vermeer zijn. Ten minste als we de reclame moeten geloven. Waarschijnlijk is het begonnen toen levensmiddelenconcern Nestlé de merknaam La Laitière introduceerde. Wanneer dat precies geweest is, valt moeilijk te achterhalen. Maar ik kan me herinneren dat we op vakantie in Frankrijk in 2004 een bak chocoladeijs van dit merk kochten. Die bak heb ik zorgvuldig bewaard.
Zowel de naam als het beeldmerk zijn afgeleid van kunstenaar Johannes Vermeer die rond 1660 zijn beroemde Melkmeisje schilderde, een van de topstukken uit het Rijksmuseum. Gehuld in een geel buis en een blauwe rok, kleuren die in tal van Vermeers schilderijen terugkomen, schenkt een vrouw melk uit een kan in een kom. De scène wordt van links via een raam belicht, een ander element dat karakteristiek is voor Vermeer.
Boven links: La Laitière
Boven rechts: Friesche Vlag halvamel
Onder: twee shots uit de reclame van Lurpak
Nog altijd is La Laitière niet weg te denken uit Franse supermarkten. Vorig jaar nog kocht ik crème brulée, puddinkjes met los bijgeleverd een zakje suiker, dat met een brandertje of onder grill in een mum van tijd verandert in een krokant laagje caramel. Maar niet alleen La Laitière is een Nestlé-merk, in Spanje heet het La Lechera. Weliswaar wordt daar veelal een ander beeldmerk gebruikt (van een vrouw die een emmer op haar hoofd draagt), maar ook Vermeers Melkmeisje is niet onbekend.
In 1999 schreef de Amerikaanse Tracy Chevalier Girl with a Pearl Earring dat in 2003 werd verfilmd. Het verhaal is zorgvuldig geconstrueerd rond Vermeers Meisje met de parel, een van de trekpleisters van het Mauritshuis. Dit portret van een meisje met een opvallend oorsieraad en getooid in geel en blauw is sindsdien uitgegroeid tot Vermeers meest geliefde schilderij. Net als La Laitière kun je het beeld tegenkomen in de supermarkt, op koffiemelk van Friesche Vlag.
De link tussen Vermeer en zuivel werd nog eens versterkt toen ik pas toevallig een reclamefilmpje van het Deense botermerk Lurpak tegenkwam. Het begint met een subtiel verlichte schaal met groente. Dan zie je door een keukendeur een vrouw een schort voor doen. Ze gaat koken. Even later zie je in dezelfde keuken de vrouw proeven. In het eerste shot is ze gekleed in geel, in het tweede in blauw. En beide keren komt het licht van links de keuken in. Onmiskenbaar Vermeer. Goed over nagedacht. Dus la Laitière, Friesche Vlag, Lurpak, drie keer zuivel, drie keer Vermeer. Dat kan geen toeval meer zijn.
Dat er ook nog een huidverzorgingslijn is met onder meer Douche Crème karnemelk, dat Melkmeisje heet, is weer een heel ander verhaal.
Fake art
Vorige week verwijderde het Museum voor Schone Kunsten in Gent enkele Russische avant-gardekunstwerken uit een expositie. Mogelijk ging het om vervalsingen. Vorig jaar gebeurde iets vergelijkbaars in Genua. Daar werden in het Palazzo Ducale 21 werken van Amedeo Modigliani in beslag genomen. Ook daar luidde het oordeel: vals. Modigliani had al een naam hoog te houden, want in 2013 nam de politie in Rome al eens 59 van zijn schilderijen mee. Hier in Nederland hadden we ook al zo’n rel. Vorig jaar leende het Stedelijk Museum een vervalste Mondriaan uit aan een museum in Brussel.
In de Vlaamse krant De Standaard verscheen in de nasleep van de Gentse kwestie een artikel met de vraag of het erg is dat we naar vervalste kunst kijken. Verandert dat iets aan onze esthetische ervaring, was de vraag.
De Emmausgangers van Han van Meegeren, Museum Boymans – Van Beuningen, Rotterdam. In de jaren ’30 werd dit schilderij aangekocht als een teruggevonden Vermeer.
Is een door Han van Meegeren geschilderde Vermeer, zoals De Emmausgangers, minder mooi dan het zeventiende-eeuwse origineel? Misschien niet. Maar er is bij het kijken naar kunst zo veel meer aan de hand.
Het gaat niet alleen om de vraag of ik het mooi vind of niet. Bij het kijken naar kunst speelt ook kennis mee over de schilder en zijn tijd, de bewondering voor de originaliteit en de techniek, de verwondering over hoe een kunstenaar een moment, een emotie of een idee heeft weten te verbeelden. Misschien zijn er in China vandaag de dag wel schilders die het beperkte aantal werken van Johannes Vermeer met een factor tien kunnen vermenigvuldigen. Maar zouden we dat moeten willen alleen omdat we die misschien ook wel mooi vinden? Nee toch?
Tegelijkertijd zou ik verloren kunstwerken wel graag zien terugkeren. In 2010 werd een bronzen beeld van Bart Welten uit een Nijmeegs plantsoen geroofd. Terugkeer, al was het maar in de vorm van een replica, zou ik van harte toejuichen. Net als van die vele andere bronzen beelden die de afgelopen jaren uit de openbare ruimte verdwenen zijn.
Weten dat iets nagemaakt is levert een andere ervaring op dan dat niet weten. En daar zit het probleem met Modigliani, de Russen en Mondriaan. Er wordt geld verdiend met nagemaakt werk. Je moet betalen voor iets dat het niet is. En bedrog heeft volgens mij weinig esthetisch. Net als bij fake news is het haast niet te doen om fake art van echt te onderscheiden. Maar laten we het in ieder geval proberen.
