Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

Dwarskijken: Vogels loslaten

door Reageer

In een beeld van Stephan Berkhemer in Finsterwolde en van Gerard Bruning in Nijmegen laat iemand een vogel los. Hoewel de actie overeen komt, is de betekenis heel verschillend.

In Finsterwolde zag ik deze zomer een beeldengroep van een vrouw, een man en een kind dat een duif los laat. Het beeld herinnerde me aan Gerard Brunings Man met vogel: hetzelfde gebaar, dezelfde handeling. Maar wel met een heel verschillende betekenis.

Brunings beeld is het oudst, het dateert uit 1958. In dat jaar werd aan de Groenewoudseweg in Nijmegen de R.K. Kweekschool, ontworpen door Alphons Siebers en Wim van Dael gebouwd. In 1953 was de percentageregeling ingesteld, die bepaalde dat bij elk nieuw te bouwen overheidsgebouw 1 procent van de bouwsom aan kunst moest worden besteed. Man met vogel is de eerste grote opdracht van Bruning in Nijmegen. Het bronzen beeld stond op een klein sokkeltje, hoog boven de ingang van de school, waar het door de donkere kleur ook nog eens scherp afstak tegen het wit geschilderde gebouw. De symboliek is duidelijk: loslaten. De kweekschool leidt onderwijzers op die ze loslaten in de wereld om daar kinderen op te voeden die zij vervolgens weer loslaten. Er is een direct verband tussen het beeld en de functie van de school. Vanwege het perspectief lijkt Bruning de vogel extra groot te hebben gemaakt.

De beeldengroep in Finsterwolde werd in 1982 gemaakt door Stephan Berkhemer. Het heet Monument voor Belgische militairen en daarmee weet je direct hoe je het beeld moet duiden. J. Wathelet en D. Devignez waren Belgische parachutisten die in april 1945 in Finsterwolde om het leven kwamen. Welbeschouwd geeft het beeld betekenis aan hun sneuvelen. Het kind dat door de ouders wordt opgetild staat voor de hoop op een betere toekomst en de duif die losgelaten wordt staat uiteraard voor vrede. Op zich is die symboliek mooi gekozen, maar tegelijk zijn de ouders waarschijnlijk ook van na de oorlog. Het beeld kwam er immers pas 37 jaar na de het einde van de Tweede Wereldoorlog te staan. Je zou kunnen zeggen dat het beeld in deze vorm ruim dertig jaar te laat komt. En de herinnering aan de twee Belgische militairen laat zich uit het beeld niet afleiden. Daarvoor heb je tekst en uitleg nodig.

Man met vogel van gerard Bruning zoals hij ooit te zien was aan de gevel van de R.K. Kweekschool aan de Groenewoudseweg in Nijmegen
Man met vogel van Gerard Bruning op oorspronkelijke plek.
Foto afkomstig van website Kunst op straat in Nijmegen

Ook over het beeld van Bruning valt nog wel wat op te merken. Door fusies is de R.K. Kweekschool, later pabo Groenewoud, opgegaan in de Hogeschool Arnhem-Nijmegen (HAN). Door verhuizingen en nieuwbouw zijn opleidingen onder een dak gebracht. Het gebouw op de Groenewoudseweg biedt nog altijd onderdak aan een afdeling van de HAN, maar de pabo verhuisde naar de Kapittelweg. En de man met vogel verhuisde mee. Alleen staat hij daar aan de rand van een plantenbak, nagenoeg op de begane grond. Je kunt hem als beschouwer bijna recht in de ogen kijken. Het gebaar van de man verliest daardoor aan zeggingskracht. Waar de oorspronkelijke blik omhoog ongekende hoogtes in het vooruitzicht stelde, lijkt dat met planten en iets verder huizen als achtergrond nog maar afwachten.   

Muurmuseum: Hyuro

door Reageer

Wat hebben een collectief eetcafé in Nijmegen en een galerijflat van twaalf verdiepingen in Heerlen  met elkaar gemeen? Het antwoord is een muurschildering van Hyuro.

Hyuro werd in 1974 als Tamara Djurovic geboren in Argentinië (op welke datum en in welke plaats blijken niet makkelijk terug te vinden). Vermoedelijk verhuisde ze in de jaren ’90 naar Valencia, waar ze aan de technische universiteit een opleiding volgde. Djurovic overleed op 19 november 2020 aan leukemie.
Tussen 2011en 2020 maakte ze naam met haar muurschilderingen, waarin vaak vrouwen een hoofdrol vertolkten. In iets meer dan acht jaar werkte ze veel in Spanje (vooral in haar woonplaats Valencia) en Italië, maar er zijn ook muurschilderingen van haar hand te vinden in Noorwegen, Denemarken, Polen, Rusland, de Verenigde Staten, Mexico, Brazilië, Argentinië, Tunesië, Australië en Nieuw-Zeeland. In totaal maakte Hyuro zo’n ruim honderd muurschilderingen, waarvan dus twee in Nederland.

Op de gevel van eetcafë De Plak in de Bloemerstraat in Nijmegen schilderde ze in 2019 acht vrouwen die met allerlei keukengerei (pannen, deksels, houtenlepels) muziek maken. Het is een bonte voorstelling van een groep mensen met een directe link naar de gebruiker van het pand. Perspectief is er niet, alle figuren zijn even groot en ze verschillen hooguit doordat we sommige frontaal zien, anderen en profil en een zelfs voor driekwart op de rug. Samen vullen ze het vlak van naar schatting acht bij tien meter, waarbij opvalt dat vier figuren zijn afgesneden omdat de muur niet groter is en een doordat er een raam in de wand zit.

Een dergelijke afsnijding is het enige overeenkomst van de schildering in Nijmegen met die in Heerlen. Daar, op één van de galerijflats aan de Peter Schunckstraat aan de rand van de wijk Heerlerbaan, schilderde Hyuro een vrouw van wie het gezicht ontbreekt. In haar armen koestert ze een gebroken en weer in elkaar gelijmde vaas. Ook hier is dus de voorstelling groter dan het beschikbare vlak, dat hier, anders dan in Nijmegen al kolossaal is. De wand van de flat is naar schatting acht meter breed en een kleine veertig meter hoog. Om de voorstelling in volle glorie te kunnen aanschouwen, moet je eigenlijk flink afstand nemen. Fraai zicht zou je hebben vanaf de Euregioweg tussen Heerlen en Kerkrade, ware het niet dat hier bomen het zicht belemmeren. Ook dichterbij de schildering was er een obstakel. Op een meter of tien van de wand staat een soort ketelhuis, waardoor van afstand het zicht op de voeten van de vrouw geblokkeerd wordt. Dat loste Hyuro op door op de zijmuur van het gebouwtje de voeten nogmaals te schilderen.

Wat ik mooi vind aan het werk in Nijmegen is het plezier dat ervan af straalt. Heb lol in koken lijkt het te willen zeggen. Maar in Heerlen gaat de boodschap nog een stuk verder. Door de gigantische afmetingen is het werk enorm krachtig, maar de voorstelling toont juist kwetsbaarheid. Het laat zien dat iets wat kapot is geweest, toch nog waarde kan hebben. In feite gaat dat ook op voor Heerlen, dat na de hoogtijdagen van de mijnindustrie een lange periode van neergang heeft gekend. Eigenlijk zegt Hyuro met haar schildering dat we zuinig moeten zijn op Heerlen. Ik vind dat wel mooi. Maar ik hoop vooral dat we ook nog heel lang heel zuinig zullen zijn op het werk van Hyuro.

Het ketelhuis met voeten

Dwarskijken: Gouden bocht

door Reageer

Dwarskijken, Gerrit Berckheyde, Jo Crepain, Amsterdam, Nijmegen

Gerrit Berckheyde was een schilder en tekenaar van stadsgezichten. 350 jaar geleden schilderde hij Gezicht op de Gouden Bocht in de Herengracht. Soms wordt aan de titel toegevoegd ‘vanuit het oosten’. Loop je in Amsterdam door de Vijzelstraat richting Keizersgracht en Prinsengracht, dan zie je als je de Herengracht oversteekt aan je rechter hand de gouden bocht. Het moet ochtend zijn. De voorgevels van de huizen aan de zuidzijde van de gracht liggen in de schaduw, terwijl het zonlicht van de licht gestucte zijgevels af spat. In 1663 werden hier de eerste herenhuizen gebouwd, maar de meeste dateren van enkele jaren later, tussen 1667 en 1672. Dit schilderij dateert van 1671-1672. Het kan niet anders dan dat vrij snel na de voltooiing van het werk de gaten in de huizenrij gevuld waren. Dat bevestigen andere schilderijen van Berckheyde. Hij schilderde de bocht nog drie keer, onder meer in 1672 vanuit een andere hoek en in 1685 nogmaals vanuit dit perspectief. Overigens schilderde Berckheyde niet helemaal naar waarheid: de bomen die er op de gracht stonden liet hij weg.
In Nijmegen ligt het Limos-terrein. In het begin van de twintigste eeuw werden hier drie kazernes gebouwd, de Krayenhoffkazerne, de Snijderskazerne en de Prins Hendrikkazerne. Na de Tweede Wereldoorlog huisvesten de drie kazernes de Luchtmacht Instructie en Militaire Opleidingen School. Toen die aan het eind van de eeuw verhuisde, werd het terrein bestemd voor woningbouw. Een deel van de bestaande bebouwing werd herbestemd. De Vlaamse architect en stedenbouwkundige Jo Crepain tekende voor de nieuwbouw. Van zijn hand is de rij met woonblokken die aan een zijde is voorzien van een wit gestucte liftschacht. Als de zon rond de middag gunstig staat, weerkaatsen zij het zonlicht. Anders dan bij Berckheyde zijn bomen hier prominent aanwezig. Maar wat precies hetzelfde is, is de licht gebogen lijn langs de witte vlakken. De gouden bocht in Amsterdam ontleent zijn naam aan de rijkdom van de nieuwe bewoners in Berckheydes tijd. Terwijl het toch de zon is, die de bocht echt verguldt, toen en nu

Utopieverlust – Waarschuwing van zeventien Russen

door 1 Reactie

Twee jaar geleden logeerde ik een week in Leiden, het Mekka van de muurgedichten. Ik zag, tussen tientallen andere, gedichten van Anna Achmatova, Aleksandr Blok, Velimir Chlebnikov, Osip Mandelstam en Marina Tsvetajeva. En die Russische dichters herinnerden mij weer aan een kunstwerk in Nijmegen.

[Lees meer…] overUtopieverlust – Waarschuwing van zeventien Russen