Zurbarán dacht ik direct toen ik pas op social media een tekening uit de collectie van het Kröller-Müller Museum zag. In plaats van een handvol schelpen zag ik direct zijn iconische lammetje. Vaak gaat Dwarskijken over inhoud, dit keer over vorm.
Toen ik jong was, kreeg mijn vader bij de slijter een klein boekje. Het was reclame voor een borrelmerk, welk weet ik niet meer, het boekje is al lang geleden bij het oud papier beland. Het was het uitvloeisel van een soort wedstrijd. Deelnemers moesten een tekening maken, waarin één lijn (de contour van een verticaal gehalveerd borrelglas op een pootje) het uitgangspunt was. Ik kan me een vliegtuig herinneren en een vis en een roeiboot. Ik vermoed dat als er gratis drank te verdienen viel, de creativiteit hoogtij vierde.
Op dezelfde manier zou Zurbaráns lammetje, het Lam Gods en de aquarel van de schelpen tot stand gekomen kunnen zijn. Maak een tekening die de lijnen volgt van.
Francisco de Zurbarán (1598-1664) wordt wel gezien als de Spaanse evenknie van Caravaggio. Hij schilderde streng realistisch en zijn Bijbelse scènes zijn zeer dramatisch. Voor dit lammetje, Agnus Dei, het Lam Gods, gaat dat dramatische veel minder op. Realistisch is het wel. We zien een lammetje, de pootjes bijeen gebonden, rijp voor de slacht. Het is de vraag of iemand hier ooit de zoon van God in gezien zou hebben, als dat door de titel niet duidelijk was gemaakt.
De lijn over de rug van het schaapje komt behoorlijk overeen met die van de schelpen. Ze zijn getekend door Henricus Franciscus Wiertz, een kunstenaar die geboren werd in 1784 in Amsterdam en die in 1811 verhuisde naar Nijmegen, waar hij in 1858 overleed. Die jaartallen lijken me veelzeggend. Een schilder van de eerste helft van de negentiende eeuw krijgt minder aandacht dan zijn collega’s uit de zeventiende eeuw. Zo heeft Wiertz niet eens een eigen Nederlandstalige Wikipedia-pagina. Had hij zijn Stilleven van schelpen op een marmeren blad twee eeuwen eerder geschilderd, dan was hij veel beroemder geweest. Met uitgebreide verhandelingen over de symboliek van vergankelijkheid. Nu is het alleen die handvol schelpen, virtuoos getekend op een marmeren plaat. En met een tekening die nagenoeg samenvalt met Zurbaráns lammetje. Alleen de pootjes steken uit. Maar verder zijn de contouren nagenoeg identiek. Je zou bijna denken dat Wiertz zich op Zurbarán gebaseerd heeft.
Wie een beetje thuis is in de kunstgeschiedenis weet dat Mozes al eens eerder slachtoffer is geworden van een foute vertaling. In de kerk van San Pietro in Vincoli in Rome bevindt zich het beroemde Mozesbeeld van Michelangelo. Het is het beroemdste voorbeeld van Mozes met hoorntjes. Maar Mozes had geen hoorntjes moeten hebben, maar moeten stralen, nadat hij van God de tafelen met de tien geboden had gekregen. Het Hebreeuws, de taal waarin het oude testament geschreven is, kent geen klinkers. Waar eeuwenlang karan (hoorntjes) gelezen is, had keren (stralen) gelezen moeten worden.
