Al heel lang ben ik een groot fan van de Franse striptekenaar Jacques Tardi. Pas, tijdens een bezoek aan de Zwitserse stad Fribourg, moest ik, nota bene in een kerk, weer aan hem denken. En dat had alles te maken met de gebrandschilderde ramen.
In 1976 publiceerde Jacques Tardi (* 1946) het eerste deel van zijn reeks Les Aventures extraordinaires d’Adèle Blanc-Sec. Tardi’s heldin, die in de naam Isabelle Avondrood kreeg, beweegt zich aan het begin van de 20e eeuw in een schemerwereld van waanzinnige geleerde, incompetente en corrupte politieagenten en occulte genootschappen. Waarom ze zich daar beweegt is ondoorgrondelijk. Strip-collega Kuifje lost zaken op, omdat hij er als journalist naar op zoek gaat. Een dergelijke achtergrond ontbreekt bij Isabelle Avondrood. Wel beschikt ze over een pistool en ze aarzelt niet om die te gebruiken.
Als kind raakte Tardi gefascineerd door de Eerste Wereldoorlog, waarin zijn grootvader soldaat was en waarover zijn grootmoeder hem de meest gruwelijke verhalen vertelt. Voor zijn carrière als striptekenaar is dit van doorslaggevende betekenis geweest. Veel van zijn werk heeft de Eerste Wereldoorlog als décor. Dat geldt niet voor Isabelle Avondrood, waarvan Tardi tien delen schiep en dat begint in 1911 en doorloopt tot 1914, waarna hij in 1918 de draad weer oppikt. In tekenstijl hanteert Tardi een vaak dikke klare lijn voor zijn personages, terwijl de achtergronden meer schetsmatig zijn. Afgezien van zijn heldin hebben veel van zijn personages iets karikaturaals. Daarbij zijn Tardi’s kleuren nooit fel, maar bestorven en somber. Dat zorgt voor een creepy sfeer.
Die dikke contourlijnen van Tardi hebben veel weg van de loodstrips in gebrandschilderde ramen, zoals ze bijvoorbeeld te zien zijn in de Cathédrale Saint-Nicolas in Fribourg. Maar de overeenkomsten gaan daar nog veel verder.
In 1283 werd een begin gemaakt met de bouw en pas in 1490 werd de kerk voltooid. Hoewel al langer als zodanig in gebruik, bevestigde paus Julius II in 1512 de status van de kerk als kapittelkerk. In 1924 kreeg de kerk, door de vorming van een nieuw bisdom Lausanne, Genéve, Fribourg de status van kathedraal.
In de loop van de 15e eeuw kreeg de kerk haar eerste glas-in-lood ramen, maar toen er, ruim een eeuw later, tijdens de bouw van enkele zijkapellen en de reconstructie van het koor, in een naburige wachttoren een explosie plaatsvond, raakten die vensters zo zwaar beschadigd dat ze niet hersteld werden. In de loop van de 19e eeuw ontstond de wens om toch weer glas-in-lood of gebrandschilderde vensters in de kerk te hebben. Dat leidde uiteindelijk tot een wedstrijd die gewonnen werd door de jonge Poolse kunstenaar Jozéf Mehoffer.
Mehoffer, overigens een naam die zomaar door Tardi voor een van zijn personages bedacht had kunnen zijn, werd geboren in 1869. Aanvankelijk studeerde hij rechten, maar al snel stapte hij over naar de Academie voor Schone Kunsten in Krakau. Of hij daar al afgestudeerd was, toen hij zijn ontwerp voor Fribourg maakt is niet helemaal duidelijk. Zeker is wel dat zijn winnende ontwerp hem geen windeieren heeft gelegd. Al in 1902 begon hij, als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Art Nouveau en het Symbolisme in Polen, met les geven op de academie in Krakau. Met zijn ramen is in 1895 begonnen, maar pas in 1936 werden ze voltooid.
Opvallend in Mehoffers vensters zijn aan de ene kant de ongekend felle kleuren, waardoor zeker bij fel zonlicht de ramen de kerk in lijken te knallen. Maar Mehoffer gebruikt ook opvallend veel zwart . En dat geeft zijn vensters iets duisters, wat we ook bij Tardi tegenkomen. Maar ook op detailniveau zijn er overeenkomsten. Hier en daar duiken bij Mehoffer tronies op die even zo goed van Tardi afkomstig hadden kunnen zijn. Voor rechtstreekse beïnvloeding, of Tardi Mehoffers vensters heeft gekend, heb ik geen aanwijzingen gevonden. Als Tardi inderdaad schatplichtig is geweest aan Mehoffer, dan heeft de Poolse kunstenaar de carrière van striptekenaar voorgoed bepaald. Tardi’s stijl is in al zijn werk, niet alleen bij Isabelle Avondrood, maar ook veel later zeer herkenbaar en consistent. Het moet dus wel toeval zijn. Maar daarom is het niet minder interessant om het werk van beide kunstenaars naast elkaar te beschouwen.
Wat leuk. Was / ben ook grote fan van Tardi.
Interessant verhaal!