Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • School en kunst
  • Contact

Dwarskijken: Houding

6 oktober 2021 door Peter Zunneberg Reageer

In 2005 vierde Nijmegen het 2000-jarig bestaan van de stad. Er verscheen een lijvige driedelige stadsgeschiedenis, waarin uiteraard ook de Romeinse oorsprong van de stad beschreven stond. Daarover interviewde ik archeoloog Willem Willems. Toen hij op de foto moest, koos hij voor het Kops Plateau, waar ooit de eerste Romeinse soldaten gelegerd waren. Daar, uitkijkend over de Ooijpolder, liet hij zijn linkervoet rusten op een boomwortel, zijn rechterhand plantte hij in zijn zij. ‘Zo moet hiervandaan ooit Drusus hebben uitgekeken’, sprak hij. Zijn houding had iets superieurs.

Ik moest eraan terug denken toen ik deze schilderijen naast elkaar zag. Links het Portret van John Ruskin (1853-54) door John Everett Millais en rechts Der Wanderer über dem Nebelmeer (ca. 1818) van Caspar David Friedrich. De houding is nagenoeg hetzelfde. Alleen hebben de mannen op de schilderijen hun hand niet in hun zij, maar houden zij hun wandelstok vast. Maar de starende blik, het licht geheven been, alles duidt op totale controle over de situatie, van de mens in de natuur. Ondanks die overeenkomst zijn er enorme verschillen in wat de schilderijen uitdrukken. Friedrich, misschien wel de belangrijkste vertegenwoordiger van de Duitse romantiek, toont een onbekende, een Wanderer, op een bergtop, uitkijkend over andere bergtoppen en over een lager gelegen wolkendek. Die Wanderer is een bekend romantisch thema van iemand die voortdurend onderweg is, zoekende naar de zin van het bestaan (zoals we die bijvoorbeeld ook bij Moritz von Schwind zien). Hier staat hij in een tamelijk onherbergzaam gebied dat hem als het ware overweldigt. Dat hij met zijn rug naar de kijker staat afgebeeld, zorgt ervoor dat wij met hem meekijken en dat de indruk die de natuur op hem maakt, dat ook op ons doet.

Zo’n 35 jaar later portretteerde Millais de Engelse schrijver, dichter en (kunst)criticus John Ruskin. Millais behoorde tot de groep van de Prerafaelieten, een groep schilders die terug wilde naar de opvattingen over schilderkunst en de manier van schilderen zoals die in de vijftiende eeuw gehuldigd werd, in de tijd voor de Italiaanse schilder Rafael. Ruskin moest hier aanvankelijk weinig van hebben, maar al vlot werd hij toch enthousiast. Tijdens een gezamenlijke reis door Schotland heeft Ruskin voor dit portret van Millais geposeerd, langs een snelstromende bergbeek, dus ook in de ruige natuur. Maar het bos op de achtergrond sluit de voorstelling helemaal af, terwijl het uitzicht bij Friedrich oneindig is. Daarbij ging het in Millais’ schilderij natuurlijk veel minder om de wisselwerking tussen mens en natuur, maar om een indrukwekkend portret van Ruskin. Saillant detail daarbij is dat Millais en Ruskin niet alleen reisden. Ze werden vergezeld door Effie Gray, met wie Ruskin een paar jaar eerder getrouwd was. Het was allerminst een gelukkig huwelijk, dat ook nooit geconsummeerd is. In de speelfilm Effie Gray, waarin Ruskin en het huwelijk vanuit haar perspectief worden bezien, wordt Ruskin echt neergezet als een heel nare, zelfingenomen kwast. Of dat terecht is, kan ik niet beoordelen. In ieder geval verliet Gray Ruskin kort na de reis om vervolgens te trouwen met Millais.

Wat ik niet heb kunnen ontdekken, is of Millais of Ruskin Friedrichs schilderij heeft gekend en misschien zelfs wel ooit heeft gezien. Juist de identieke houding en de plek in de woeste natuur zouden daar op kunnen wijzen. Het zou kunnen duiden op Ruskins kennis van de kunstgeschiedenis (en mogelijk ook van zijn bewondering voor Caspar David Friedrich) als hij bewust de houding van de Wanderer heeft gekopieerd.

In Caspar David Friedrichs Der Wanderer über dem Nebelmeer komt de houding van de man verrassend overeen met de houding van John Ruskin dat John Everett Millais van hem schilderde.



Categorie: Dwarskijken, schilderkunst Tags: Caspar David Friedrich, John Everett Millais, John Ruskin

Op zoek naar Schwind (37): Genoveva, Einsiedler und Waldeinsamkeit

18 augustus 2021 door Peter Zunneberg Reageer

Eenzaamheid was het thema van de derde aflevering van Kijken op gevoel, de prachtige serie van Wieteke van Zeil, waarin zij haar publiek laat zien hoe je ook naar kunst kunt kijken. Als voorbeeld liet ze onder meer Mönch am Meer van Caspar David Friedrich zien. Zelf zou ik eerder gekozen hebben voor Ludwig Richter en Moritz von Schwind.

[Lees meer…] overOp zoek naar Schwind (37): Genoveva, Einsiedler und Waldeinsamkeit

Categorie: Op zoek naar Schwind, schilderkunst Tags: Caspar David Friedrich, Franciscus, Ludwig Richter, Ludwig Tieck, Moritz von Schwind

Op zoek naar Schwind (29): Am Fenster

15 juni 2020 door Peter Zunneberg Reageer

Afgelopen week betoogde Peter Nissen in zijn Facebook-reeks Van de schoonheid en de troost, aan de hand van het gedicht Monday van Billy Collins, dat de plaats van een dichter aan het raam is. Maar aan het raam is plaats voor veel meer mensen. Zo kwam ik een advertentie tegen van Museum More met twee vrouwen die naar buiten kijken. Ook Moritz von Schwind heeft dit thema in een schilderij verwerkt. Hoog tijd dus om hier verder in te duiken. [Lees meer…] overOp zoek naar Schwind (29): Am Fenster

Categorie: Op zoek naar Schwind, schilderkunst Tags: Adolf Friedrich von Schack, Caspar David Friedrich, Johan Marinus de Vries, Johann Heinrich Wilhelm Tischbein, Johann Wolfgang Goethe, Moritz von Schwind

Op zoek naar Schwind (14): Wanderlust

2 november 2018 door Peter Zunneberg Reageer

Wanderlust is hot. Op 25 oktober schreef Sterre Lindhout in de Volkskrant een stuk over Duitse jongeren die in toenemende mate de natuur in gaan. Afgelopen zomer was er in de Alte Nationalgalerie in Berlijn een tentoonstelling met de titel Wanderlust te zien. Op Netflix is de serie met de gelijknamige titel een ongekend populair. En zoek op instagram op #Wanderlust en je krijgt ruim 83 miljoen (!!!) treffers. Vergelijk dat eens met #moritzvonschwind, die het slechts met 120 treffers moet doen. Toch heeft ook Schwind alles met Wanderlust te maken. [Lees meer…] overOp zoek naar Schwind (14): Wanderlust

Categorie: muziek, Op zoek naar Schwind, poëzie, schilderkunst Tags: Caspar David Friedrich, Franz Schubert, Moritz von Schwind

Friedrich en de waarde van kunst

2 januari 2018 door Peter Zunneberg Reageer

Het is natuurlijk vloeken in de kerk als Caspar David Friedrich gekoppeld wordt aan Donald Trump. De meester van de Duitse Romantiek en van de introspectie, die in zijn werk voortdurend getuigde van de nietigheid van de mens in de natuur, hand in hand met een gepatenteerde dombo die zichzelf de maat van alle dingen vindt. Toch deed de Duitse krant Die Zeit dat: zij plaatste een prent op twitter met een detail uit Friedrichs Der Wanderer über dem Nebelmeer, namelijk de wandelaar zelf, voorzien van het hoofd van Trump en in zijn hand een rood Make-America-great-again-petje. Abgrund des Jahres was het commentaar.

Kunstcolumn, Caspar David FriebdrichNou schreef dichter Lucebert ooit al ‘alles van waarde is weerloos’. In onze cultuur worden voortdurend iconische beelden bewerkt om commentaar te geven op actuele zaken. Dat is hier niet anders. Soms is het resultaat een voltreffer, vaker blijkt het niet meer dan een losse flodder. Ik vind de prent van Die Zeit een voltreffer. Mocht Trump de prent ooit zien, dan beschouwt hij het vast als een triomf, een gebaar van erkenning. Hij staat daar immers on top of the world. Maar iedereen die het schilderij kent, weet dat er boven de wolken nauwelijks nog wat te zien valt en dat er geen weg vooruit meer is.

In ons leven is kunst overal aanwezig. In musea in tijdelijke exposities of in de vaste collectie. Zo is werk van Caspar David Friedrich momenteel in het Groninger Museum te zien in de tentoonstelling De Romantiek in het Noorden. Misschien staat er ook wel kunst op de hoek van de straat, waar je langs komt als je boodschappen doet. Achteloos, zonder er bij stil te staan. Doe dat eens wel, laat het op je inwerken, het staat er niet voor niets.

Kennis van kunst helpt om haar te begrijpen en ervan te kunnen genieten. Maar het is niet noodzakelijk. Gewoon jezelf afvragen wat je ziet en wat het zou kunnen betekenen. Goede of foute antwoorden zijn er niet op die vragen. Jezelf die vraag voortdurend stellen, kan je helpen om meer inzicht in kunst te krijgen. Ook erover praten met anderen kan zorgen voor meer begrip en kennis van kunst.

En gelukkig is die kunst helemaal niet zo weerloos, kan ze best tegen een stootje, figuurlijk dan. Ik zou het heel fijn vinden als we in 2018 meer waarde gaan hechten aan kunst. Niet in de zin van hoeveel kunst kost, maar hoeveel het ons oplevert. Wat het werk van kunstenaars ons kan geven, hoe hun ideeën ons nieuwe inzichten kunnen brengen. Kunst maakt ons leven rijker.
Daarom wens ik iedereen in 2018 veel kunst.

Met dank aan Jacqueline Fackeldey die mij de afbeelding stuurde.

Categorie: Kunstcolumn Tags: Caspar David Friedrich

Volgende »

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Chronogram
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Adolf Friedrich von Schack Amersfoort Amsterdam anoniem Arnhem Berlijn Den Bosch Den Haag Deventer Doetinchem Dordrecht Eindhoven Enschede Franz Schubert Gent Gorinchem H.H. ter Balkt Harderwijk Hengelo Ida Gerhardt Ingmar Heytze Jaap Robben Jules Deelder Leeuwarden Leiden Maastricht Michelangelo Middelburg Moritz von Schwind München Naarden Nijmegen Nunspeet Rome Rotterdam sonnet stadsdichter Tilburg Utrecht Venetië Venlo Watou Wenen Willem Wilmink Zutphen

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2023 · Log in