“Als jij kunstgeschiedenis gaat studeren”, zei ooit een vriend tegen mij, “heb je al een voorsprong. Je weet dat de Prerafaëlieten na Rafael komen en je kunt de architecten Charles en Tony Garnier uit elkaar houden.” Uiteraard heb ik nog heel erg veel moeten leren, maar ik weet nog steeds moeiteloos Charles Garnier te noemen als architect van de Parijse opera. En omdat die ook wel Opéra Garnier wordt genoemd, is het goed om te weten welke.

Charles
Charles Garnier werd geboren in 1825. Als 23-jarige architect won hij de Prix de Rome en van 1849 tot 1853 woonde hij in de Italiaanse hoofdstad. In 1860 werd zijn ontwerp voor een nieuw operagebouw geselecteerd. Een jaar later begon men met de bouw, maar door de Frans-Duitse oorlog werd het gebouw pas in 1875 voltooid. Garnier overleed in 1897, maar heeft nog diverse keren bijgedragen aan verbouwingen en uitbreidingen van ‘zijn’ opera.

Tony
Tony Garnier, voor zover ik weet geen familie, werd geboren in 1869. Als begaafde tekenaar won hij als 17-jarige een wedstrijd, waarna hij werd toegelaten tot de École des Beaux Arts in Parijs. Na vijf eerdere pogingen won hij daar in 1899 de Prix de Rome, waardoor ook hij enkele jaren in Rome kon wonen. Maar waar van prijswinnaars verwacht werd dat zij  geregeld constructietekeningen van klassieke gebouwen naar huis stuurden, hield Tony Garnier zich vooral bezig met wat zijn Cité Industrielle zou gaan heten. Tony Garnier ontwikkelde zich niet alleen als architect, maar ook als stedenbouwer. Waar Charles Garnier teruggreep op het verleden en een gebouw in neorenaissance stijl ontwierp, bleek Tony Garnier een groot vernieuwer en een voorloper van de moderne architectuur.

Johannes Verheul
In hetzelfde jaar waarin Charles Garnier zijn prijswinnende operaontwerp presenteerde, werd in Rotterdam Johannes Verheul geboren. Zijn vader, architect en timmerman Dirk Verheul, bracht zijn zoon al vroeg de eerste beginselen van het vak bij. Hij was pas 18 toen hij begon aan de Polytechnische School in Delft, terwijl hij daarvoor al gestudeerd had aan de Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen in Rotterdam. In 1881 verliet Verheul zonder diploma de opleiding in Delft. Hij maakte een studiereis door België, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk en ItalIë en in 1884 werd uit acht ontwerpen voor de Groote Schouwburg in Rotterdam Verheuls inzending verkozen. Die schouwburg heeft er gestaan tot 1940. Bij het grote bombardement in mei 1940 bleef de schouwburg grotendeels gespaard. Maar kort daarop volgde wel de beslissing om het gebouw te slopen en een nieuwe schouwburg te bouwen.

Tempels
Nu staan er in Nederland nog tal van oude schouwburgen en concertgebouwen. De Stadsschouwburg en het Concertgebouw in Amsterdam, de schouwburg in Haarlem, De Vereeniging in Nijmegen, Musis Sacrum in Arnhem, stuk voor stuk tempels voor theater en muziek. En ik vermoed dat de lijst op lange na niet volledig is. Maar juist bij Verheuls schouwburg in Rotterdam, waarvan dus alleen nog foto’s bestaan, moest ik direct aan Charles Garnier denken. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de bogen op de begane grond en de nadrukkelijke geleding door zuilen op de eerste verdieping. Ook het timpaan van Verheul dat in vorm aanwezig is bij Garnier, terwijl het daar helemaal geen timpaan is, draagt bij aan het idee van overeenkomst. Bij heel veel andere cultuurtempels vragen juist de hoeken om aandacht, soms zelfs, zoals bij De Vereeniging door echte torens. Bij Garnier en bij Verheul gaat het om een ingetogen geheel, dat toch grandeur uitstraalt. Terwijl  er elders altijd wel bouwelementen aanwezig zijn, die er nadrukkelijk uitspringen. Bij Garnier en Verheul is die rol juist weggelegd voor de beelden.

Het zou interessant zijn om te onderzoeken of die vanaf het begin zo gepland zijn. Nog interessanter zou het zijn om na te gaan of en in hoeverre Verheul zich gebaseerd heeft op Garnier. Verheul overleefde de Tweede Wereldoorlog, hij overleed in 1948. Dus misschien heeft zijn archief, als hij dat ten minste gehad heeft, ook de oorlog overleefd.