Cultuur ligt voor het oprapen
Allemanswicht, gedicht over Mariken van Nieumeghen van Wam de Moor
Gevonden in de HEMA op de Grote Markt in Nijmegen.
Naast het gedicht is een raam dat zicht geeft op het Mariken-beeld van Vera Tummers van Hasselt.
Geplaatst op initiatief van de Werkgroep Literaire Bakens, Nijmegen
In 1929 opende de orde der Jezuïten in Nijmegen een opleidingsinstituut, het Berchmanianum, genoemd naar de Vlaming Johannes Berchmans, de jezuïet die in 1621 op 22-jarige leeftijd overleed en die in 1888 heilig werd verklaard. Met uitzondering van de oorlogsjaren (toen de SS het gebouw vorderde) verbleven de Jezuïeten bijna negentig jaar in het Berchmanianum, maar het accent verschoof van opleiding naar zorg voor oudere broeders en paters van andere Nijmeegse congregaties. Hun aantal nam af en het gebouw werd te groot. Uiteindelijk verhuisden de bewoners naar het nieuw gebouwde zorgcomplex Aqua Viva op enkele honderden meters van het Berchmanianum.
Naast dat geplande complex bevond zich een drukkerij die na een faillissement leeg stond. De architect verwerkte het pand in het gehele complex. Op de gevel kwam een passend kunstwerk. De keuze voor kunstenaar Marc Ruygrok, die in zijn werk geregeld woorden gebruikt, lag voor de hand. Omdat in dit deel van het complex het refectorium, de eetzaal, was gepland, verzamelde hij een groot aantal uitdrukkingen rond het thema voeding, zuinigheid en tevredenheid. Zonder spaties tussen de woorden, maar wel met een punt tussen elke uitdrukking. Uiteindelijk verwijst de kunstenaar met zijn tekst naar de huidige functie van het gebouw, maar ook naar het verleden van de drukkerij.
Elders in het complex is te zien dat het complex dateert van 2016. Daar staat de tekst Ut omnes unum sint (Romeinen schreven de U als V), dat Opdat allen een zijn betekent. De tekst is een chronogram, wat te zien is aan de verschillende kleuren van de letters. M (= 1000), M, V (= 5), V, V en I (= 1) levert het jaartal 2016 op.
Vandaag lunchte ik bij het Vlaams Arsenaal. Naast de ingang van het Grand Café is een soort etalage. Daar staat het beeld Moeder met kind van Oscar Jespers. Nu staan er in Nijmegen wel meer beelden van Vlaamse kunstenaars, zoals het grote beeld van Karel de Grote op het Keizer Karelplein en het beeld van Sint Stephanus voor de voormalige Sint Stephanuskerk op de Berg en Dalseweg. Termote, zo weet ik, vluchtte tijdens de Eerste Wereldoorlog en vestigde zich in Voorburg, waar hij de rest van zijn leven bleef wonen. Hij kreeg in Nederland tal van prestigieuze opdrachten.
Oscar Jespers werd geboren in hetzelfde jaar geboren als Termote, maar hij vluchtte niet. Dat zijn beeld nu permanent in Nijmegen staat, danken we aan een tentoonstelling in het Waaggebouw in 1964. Kennelijk maakte het beeld indruk, want de gemeente kocht Moeder met kind aan. Het kreeg een plek in een plantsoen in de wijk Grootstal. Daar heeft het niet heel lang gestaan, want, zoals een gemeentelijke website meldt ‘Door zijn kwetsbaarheid was het niet veilig’. Het beeld dat op het eerste gezicht wel wat lijkt te kunnen hebben, werd weggehaald, schoongemaakt en kreeg jarenlang een plek in De Vereeniging en later in het Vlaams Arsenaal.
Prima tot zo ver, maar wat mij vreemd in de oren klinkt is die kwetsbaarheid en dat de gemeente Nijmegen daar niet altijd consequent mee is omgegaan. Sinds een tijdje houd ik mij bezig met de beeldhouwer Bart Welten. Van hem stond ooit een bijzondere fontein bij het gebouw van de Raad van Arbeid op het Keizer Karelplein. Nadat het een paar keer slachtoffer was geworden van vandalisme werd de fontein daar weer weggehaald. Niets geen kwetsbaarheid en veilig stellen. Van diezelfde Bart Welten stond een prachtig beeldje in het plantsoen aan het begin van de Hatertseweg. Touwspringend meisje – volgens mij een foute naam, maar dat is een ander verhaal – was in 1956 gemaakt in opdracht van de gemeente Nijmegen. In 2010 werd het beeld ruw onderuitgehaald en gestolen. ‘Alleen voetjes staan er nog’, kopte De Gelderlander. En dat, zo hoorde ik pas geleden van een neef van de kunstenaar, nadat hij had gewaarschuwd dat het beeld zeer kwetsbaar was. Nee, had de gemeente geantwoord, de kunst in de openbare ruimte kan wel tegen een stootje. Dat hebben we dus gezien.
Trouwens, Jespers’ Moeder met kind heb ik vandaag ook niet gezien. De ‘etalage’-ruiten waren dermate beslagen, dat je niet naar binnen kon kijken. Of nog erger, het glas is vervangen door een soort melkglas waardoor je nooit meer naar binnen kunt kijken. Misschien is ook dit beeld wel gestolen, maar mogen we dat nog even niet weten. Want als kunst buiten tegen een stootje zou moeten kunnen, zou het binnen helemaal veilig moeten zijn.
Ik verzoek iedereen die mij informatie kan verschaffen over Bart Welten of die werk van van hem bezit vriendelijk om contact met mij op te nemen: info@dorsoduro.nl
Tot ongeveer 1870 was Nijmegen een kleine stad qua oppervlakte, maar propvol inwoners. De huidige Canisiussingel, Oranjesingel en Kronenburgersingel zouden destijds al buiten de stadsmuren hebben gelegen. Die muren werden vanaf 1870 geslecht en de stad kon zich uitbreiden. Dit gebeurde eerst langs de uitvalswegen, zoals de Graafseweg , de Groesbeekseweg en de Sint Annastraat. Later werden ook de open ruimtes tussen die straten steeds meer ingevuld. Daarbij zijn tal van dorpen en buurtschappen ‘opgeslokt’. Eén zo’n buurtschap was St. Anna, dat over een eigen molen beschikte. Omdat de weg die hier liep zich vertakte met een weg richting Hatert, stond er een villa die De Driewegen werd genoemd. Tussen 1922 en 1926 werd hier het St. Canisiusziekenhuis gebouwd. Begin jaren negentig verhuisde dit ziekenhuis en ontstond er op het terrein een woonwijk. Langs de St. Annastraat kwam een appartementencomplex te staan met daaronder een fiets- en voetgangerstunnel. In die tunnel is nu de geschiedenis van de plek zichtbaar gemaakt.
Verantwoordelijk voor de uitvoering is street artist Vincent William, met zijn bedrijfje Combolution. Hij koos voor een stripverhaal-achtige vorm met losse plaatjes met korte tekstjes. Een heel toepasselijke oplossing voor het probleem dat niet alle muurdelen even groot zijn. De verschillende voorstellingen hebben iets nostalgisch doordat hij het verhaal vertelt in zwart-wit met hier en daar één accentkleur. Ook zit er humor in de tekeningen. ‘Er werd hard gewerkt’ is de tekst bij de afbeelding van drie arbeiders die keurig poseren voor een fotograaf. ‘De opzichters hielden de boel nauwlettend in de gaten’ lezen we bij de volgende voorstelling, waarbij opvalt dat er meer opzichters zijn dan arbeiders.
Op de laatste voorstelling uit het verhaal is de tunnel zelf zichtbaar, helaas zonder muurschildering.
Regels uit het gedicht Moeder breng me naar de velden van Federico Garcia Lorca (vertaling Barber van de Pol)
Gevonden in de Hella Haassestraat in Nijmegen
