De Verlaten Stad, songtekst van Frank Boeijen
Gevonden op een winkelruit van Dedicated in de Koningstraat in Nijmegen
De verdwenen kamer van Giny Vos
Hij kan het niet geloven dat het gebouw tegenover Villa Geldersch Hof aan de Postweg in Nijmegen gesloopt is. Op twitter deelt de Romeinse jurist Riccardo zijn ergernis hierover. Op mijn reactie laat hij weten dat hij er twintig jaar geleden gewoond heeft, toen hij een jaar lang in Nijmegen studeerde. In 2006 was hij nog eens terug en stond het er nog. Pallas House heette het.
Op zoek naar extra informatie kom ik niets tegen. Ik ken wel de verhalen over het LIMOS-terrein, dat er achter de Prins Hendrikkazerne en naast het bijbehorende militair hospitaal een gebouw stond waar buitenlandse officieren onderdak werd geboden. Later zal dit hetzelfde gebouw zijn geweest, waar bureau buitenland van de (toen nog) Katholieke Universiteit Nijmegen buitenlandse studenten onderbracht. Maar makkelijk iets terugvinden is niet mogelijk
Nadat de Luchtmacht Instructie en Militaire Opleidingen School (LIMOS) in 1995 vertrokken was, gebeurde er enige tijd niets met het terrein. Toen het heringericht werd, kwam er woningbouw, kreeg een deel van de bestaande bebouwing een andere functie en werd een groot deel van het terrein ingericht als stadspark. Het Pallas House werd ontmanteld, letterlijk. Twee muren en een vloer op de eerste verdieping bleven gespaard. De constructie kreeg een bestemming als kunstwerk.
Lichtkunstenaar Giny Vos ontwierp een soort tl-buis-constructie van een tafel en een stoel die ’s avonds gelijk met de straatverlichting begon te branden. De verlichte kamer noemde ze het. Het bijzondere was dat het lichtkunstwerk buiten de muren van het oorspronkelijke pand trad. Het kunstwerk van Vos herinnerde aan de geschiedenis van het pand als gastenverblijf. Ik vond het prachtig. Het werk straalde uit dat gastvrijheid zich niet door muren laat beperken.
Helaas was het werk geen lang leven beschoren. De oplichtende buizen bleken een dankbaar object om te slopen, waardoor eigenlijk alleen de oude structuur van het gebouw voortdurend zichtbaar was en niet de verlichting die zoveel aan betekenis toevoegde. Uiteindelijk besloot de gemeente Nijmegen alles met de grond gelijk te maken. Er is weinig dat eraan herinnert. Op de website Kunst op straat in Nijmegen wordt Giny Vos nog wel genoemd. Maar wie op haar naam klikt, komt op een blanco pagina. 0 resultaten staat er even overbodig als wrang. Zou het niet veel mooier zijn als de website ook kunstwerken die niet meer te zien zijn, in herinnering houdt? Het is maar een suggestie.
NB. Op haar website staat een overzicht van al het werk van Giny Vos te zien. Daar zijn ook foto’s te zien van De verlichte kamer. De foto bij dit stuk, gemaakt door Gert Jan van Rooij, gebruik ik met haar toestemming.
Charles Grips en het kruisbeeld van Brakkenstein
Er was een tweet van een Romein voor nodig om mij in beweging te krijgen. De foto bij de tweet doet vermoeden dat hij Nijmegen kent, maar hier ook al weer wat jaren geleden vertrokken is.
Lange tijd heeft op de hoek van de Heyendaalseweg en de Houtlaan het kruisbeeld gestaan, zoals te zien is op de foto. Maar jaren geleden is het beeld een paar meter verplaatst en verdween bovendien de houten, vliegervormige kap. Ik ging er eens kijken en legde actuele foto’s naast de Romeinse. Direct vallen er verschillen op. Dit is helemaal niet het beeld van Charles Grips uit 1949, dit is een heel ander kruisbeeld. Kijk maar naar de handen en de voeten, naar de lendendoek en het haar.
Waardevol element
Op diverse plekken kwam ik vermeldingen van het kruisbeeld tegen, al dan niet voorzien van de naam Charles Grips. De meest prominente is op de website Kunst op straat in Nijmegen.
Ook in de wijkvisie Brakkenstein 2017, die de afdeling wijkmanagement van de gemeente Nijmegen in november 2010 schreef, is aandacht voor het beeld. Daarin staat onder meer te lezen dat het beeld een element is dat in de wijk Brakkenstein het Roomse leven zichtbaar maakt op straat. Even verderop lezen we: “Een bijzonder element in de wijk is ten slotte het kruisbeeld bij de entree van de wijk aan het hoekpunt van Houtlaan en Heyendaalseweg.”
Het beeld krijgt een plek op een lijst van waardevolle panden en elementen die behouden moeten worden.
Paters jezuïeten
Op 8 april 2019 figureert het beeld in een artikel in De Gelderlander, waarin de verkeersveiligheid op het kruispunt aan de orde komt. Mogelijk wordt het kruispunt een rotonde, overeenkomstig de wens van buurtbewoners én van de gemeente. Dat dat niet al eerder gebeurd is heeft een reden “Er is al eerder gekeken naar een rotonde, maar de Jezuïeten die toen nog het klooster bezaten, wilden dat het kruisbeeld bleef staan”, zegt verkeerswethouder Harriët Tiemens.
Deze wens van de paters jezuïeten lijkt haaks te staan op wat een kleine twee jaar eerder door Gerard Jansen in het Wijkblad Brakkenstein was geschreven. Toen al bleek het beeld van de foto vervangen door het beeld dat er nu staat. Het heeft er alle schijn van het er niet toe heeft gedaan wélk beeld er stond, maar dát er een beeld stond. En dat bijna niemand daar ooit goed naar gekeken heeft, laat staan het heeft onderzocht.
Bungelende arm
Op de voorkant van het Wijkblad Brakkenstein prijkt het beeld dat er nu staat. Jansen, die betrokken is geweest bij de plaatsing van dat beeld, schrijft over de geschiedenis, waarvoor hij onder andere sprak met pater Wim van Meijgaarden sss, die verbonden was aan de H. Sacramentsparochie in Brakkenstein. In de jaren ’50, zo schrijft Jansen, werd er voor het eerst een beeld op de hoek geplaatst, een beeld van keramiek. Het was gemaakt in de pottenbakkerij van Sint Joris in Beesel. Dat is een naam die we ook bij Charles Grips tegenkomen. Grips ontwierp namelijk voor die pottenbakkerij.
Het beeld had maar een beperkte houdbaarheid. Begin jaren ’80 was het dermate aangetast door regen en nachtvorst, dat er een arm afbrak, die nog enige tijd bleef bungelen aan een van de dwarshouten van het kruis.
Duits houtsnijwerk
In 1984 is het beeld vervangen door een houten beeld dat gemaakt is door een onbekende Duitse kunstenaar. Juist omdat dit beeld van hout was, werd ter bescherming het vliegervormige schild met het afdakje gemaakt. Toch had ook dit beeld niet het eeuwige leven. In 2014 werd het gedemonteerd en vervangen. Het beeld dat er nu staat, is afkomstig van de begraafplaats van de paters jezuïeten van het Berchmanianum. Nadat zij elders in Brakkenstein onderdak vonden, schonken ze het beeld aan de wijk en kwam het op de hoek van het kruispunt te staan. Ook van dit beeld is de maker onbekend.
Herbestemming op begraafplaats
Het houten beeld kreeg na een opknapbeurt een nieuwe plek: op de begraafplaats aan de Pastoor Wichersstraat in Brakkenstein. Vrij dicht naast een ander kruisbeeld van keramiek, inderdaad het beeld van de bungelende arm. Je zou verwachten dat dit dan het beeld is van Charles Grips. Maar dat blijkt niet juist. Het keramische beeld op de begraafplaats is gesigneerd. De naam is niet goed leesbaar. Maar het is zeker geen Charles Grips. Het jaartal 54 is wel leesbaar. Nu zou het beeld van Grips gemaakt zijn in 1949. Dus misschien is zijn beeld al na vijf jaar al vervangen.
O ja, wat betreft de foto van onze Romeinse vriend? Die bleek gewoon van Wikipedia geplukt.
Nieuw gezicht van Nijmegen
Ergens tussen het jaar 100 en 200 kan hij het verloren zijn, maar misschien heeft de Romein die eigenaar was van het masker het bewust weggegooid, misschien wel omdat zijn diensttijd erop zat. Misschien was de eigenaar zelfs geen Romein, maar een Bataaf, die als ruiter diende in het Romeinse leger. Het kan dus ook zijn dat het masker tijdens de Bataafse opstand van 69 verloren is. Evenmin is duidelijk of het masker een ceremoniële functie had was of dat het ook gedragen werd tijdens gevechtshandelingen.
Het duurde tot begin twintigste voor het weer boven water kwam. Letterlijk, want bij baggerwerken in de Waal werd het gevonden, in de buurt van waar nu de spoorbrug ligt. Zeer waarschijnlijk heeft het masker vastgezeten aan een helm, die verdwenen is. Maar op de plek van het voorhoofd is duidelijk een scharnier te zien. De Romeinse eigenaar kon dus zijn gezicht onthullen zonder zijn helm te hoeven afzetten. In 1915 kocht verzamelaar G.M. Kam het masker aan en sindsdien is het een van de topstukken van de Romeinse archeologie in Nijmegen, eerst in het museum dat Kam oprichtte, maar tegenwoordig in Museum Het Valkhof.
Toen jaren geleden plannen werden gemaakt voor de Spiegelwaal, het overstroomgebied voor hoog water, werden kunstenaars uitgenodigd met ideeën te komen. Andreas Hetfeld opperde om het Romeinse masker vele malen te vergroten en er een bijzondere plek van te maken waarvandaan je kon uitkijken over de stad. Niet alleen de financiering van het project moest Hetfeld oplossen, ook was er een praktisch probleem. Waar maak je een kunstwerk van zes meter hoog dat daarna in één stuk naar zijn plek gebracht kan worden. Het antwoord lag eigenlijk voor de hand: aan de Waal. Hetfeld voltooide het beeld in een hal van een rederij in Millingen. Het vervoer ging vervolgens uiteraard ook over water. Naam van het beeld? Het gezicht van Nijmegen.
Een echte onthulling was het beeld niet gegund. Vanwege corona, afstand houden en desondanks verwachte grote belangstelling, was op het laatste moment zelfs het tijdstip van transport aangepast. Diversen zullen voor niets langs de Waal hebben gestaan. Zo’n tweehonderd belangstellenden waren naar het eiland gegaan, om daar, op gepaste afstand van elkaar, de plaatsing te aanschouwen.
Bijna zeventig jaar is het beeld Mariken van Nieumeghen van Vera Tummers-van Hasselt het gezicht van Nijmegen geweest. Het beeld op de Grote Markt is gebaseerd op het mirakelspel van Mariken die haar ziel aan de duivel verkoopt. Zeer waarschijnlijk is het hele verhaal bedacht en is er nooit een Mariken geweest. Daarbij is de verbeelde Mariken aan grote twijfel onderhevig. Zie hoe zij op haar pink bijt. Misschien moeten we Mariken vervangen als gezicht van Nijmegen. Hetfelds Romeinse masker straalt, alleen al door de grootte, zelfbewustzijn uit. Voor mij zou Het gezicht van Nijmegen heel goed het níeuwe gezicht van Nijmegen kunnen zijn.
Poëzie (507): Warmond
Gedicht van Ellen Warmond
Afgelopen weekend schreven wij vor het eerst een muurgedicht op ons huis in Nijmegen. We vonden het allebei mooi, omdat het iets zegt over wat poëzie kan zijn en tegelijk over zoiets simpels als een muur. In mijn archief kwam ik een foto tegen van hetzelfde gedicht, niet op een muur, maar op een tegel op de Schouwburgring in Tilburg. Het lag niet aan het gedicht, maar aan de foto dat ik hem destijds niet gebruikt heb.
