Onrust

‘Hoogste staat van paraatheid in Bangladesh vanwege studentenprotest’ kopt een artikel van de NOS op 18 juli. Maar hoe maak je een studentenprotest eigenlijk zichtbaar in een foto. Die vraag is niet eenduidig te beantwoorden. Maar vergelijking met een schilderij van ruim anderhalve eeuw geleden, kan wel wat duidelijke maken.

Op 6 juni 1944, D-Day, landden geallieerde troepen op vijf stranden in Normandië. Fotograaf Robert Capa was mee en legde de landing vast. Maar helaas, vermoedelijk door de aantasting van het zoute zeewater, bevatte het filmpje geen heroïsche en scherpe beelden, maar vage vlekken en contouren. Toch besloten kranten foto’s van het historische moment te publiceren. Juist omdat ze de emoties die met de landing gebaard gingen, hectiek, onrust, spanning tot het uiterste, angst, doodsnood vooral door associatie opriepen.

Ik wil niet beweren dat de onscherpe foto van Capa tot norm verheven is, maar een enkele keer kom je een nieuwsfoto tegen, die meer gebaseerd is op sfeer, dan op het in beeld brengen van wat er gebeurt. Zoals op de foto van Monirul Alam voor fotopersbureau EPA bij het artikel over Bangladesh. Feitelijk zien we niets anders dan een grote groep mensen. Wat ze willen of waarnaar ze onderweg zijn, is niet duidelijk. Er ontbreekt context, er zijn geen herkenbare gebouwen of signalen wat de inzet van het protest is. Het enige dat wijst op een dreigende situatie zijn de vlammen in de achtergrond.

In 1859 schilderde de Duitser Adolph von Menzel Studentenfackelzug. Waar schilderde hij het? Wat was de aanleiding? Is het een feestelijke bijeenkomst of ook een protest? Net als bij de foto ontbreekt in het schilderij de context. Maar de overeenkomsten zijn zonneklaar. Vage contouren van mensen en vlammen die de situatie iets dreigends geven. Ongetwijfeld kunnen erkende Menzel-vorsers hier antwoord op geven, zoals ook goed geïnformeerde analisten de situatie in Bangladesh kunnen duiden. Menzel zal het met zijn schilderij niet om nieuwswaarde zijn gegaan. We mogen aannemen dat dat voor de EPA-fotograaf wel het geval was. Maar hij had wel heel weinig concreets. En dus werd het een soort optelsom, vaag + vuur = onrust.