Begin mei is jaarlijks het moment waarop we stilstaan bij de Tweede Wereldoorlog. Ik kwam twee beelden tegen die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben, een schilderij van Tamara de Lempicka en een foto van Horst P. Horst. De Lempicka werd in 1898 geboren in Warschau als Tamara Gorska. Haar vader was advocaat, haar moeder een zeer gezien figuur in de Poolse society. Ze zou in haar moeders voetsporen treden. In 1916 trouwde ze met advocaat Tadeusz Lempicki. Het paar ging in Sint Petersburg wonen, maar vluchtte uit Rusland vanwege de Oktoberrevolutie en vestigde zich in Kopenhagen. Hier werd in 1920 dochter Kizette geboren. De Lempicka maakte in de jaren ’30 furore als art déco-schilder, veel portretten van vrouwen uit de high society. In 1928 scheidde ze van haar man en vijf jaar later trouwde ze met een rijke Hongaarse industrieel, maar ze hield de achternaam van haar eerste echtgenoot. In 1939 vestigde het gezin zich in de Verenigde Staten. Daar schilderde ze in 1940 Escape, het portret van een desolaat uitziende vrouw, haren in de war, ogen betraand, in haar armen een in doeken gewikkelde baby. De wolkenlucht is grijs en dreigend, de kerktoren heeft iets Oost-Europees.
Horst P. Horst werd in 1906 in Weissenfels-an-der-Saale (Saksen-Anhalt) geboren als Horst Paul Albert Bohrmann. In Hamburg bezocht hij de Kunstgewerbeschule, die hij verliet om in Parijs te studeren bij architect Le Corbusier. In Parijs ontmoette hij modefotograaf George Hoyningen-Huene. Ze kregen een relatie en Horst ging aan de slag als Hoyningen-Huenes assistent. Via fotograaf Cecil Beaton kwam Horst in contact met modetijdschrift Vogue en in 1931 publiceerde Horst in dat tijdschrift zijn eerste foto. In de jaren daarna fotografeerde Horst tal van celebrities en hij maakte snel naam. In 1939 fotografeerde Horst het Mainbocher korset en die foto zou uitgroeiende tot een van de meest iconische beelden van de twintigste eeuw. We zien de rug en het naar rechts neigende hoofd van een vrouw. Ze leunt tegen een marmeren wand die zorgt voor een horizontale lijn in de voorstelling. De vrouw heeft haar armen geheven, maar ook gebogen heeft, waardoor we alleen haar bovenarmen zien als een horizontaal element, dat de lijn van de marmeren wand herhaalt. De voorstelling is in zwart-wit, buitengewoon subtiel uitgelicht en spiegelt zo als het ware de tekening van de marmeren wand. En het allerbelangrijkste is het korset dat de vrouw draagt, waarvan de koorden voor de helft door de ogen van het korset geregen zijn. Zijn ze losgemaakt of moeten ze verder geregen worden om het korset te kunnen aanspannen?
Grote vraag is nu, wat hebben De Lempicka’s portret en Horsts foto met elkaar te maken. Naar verluidt schilderde De Lempicka Escape als eerste schilderij ná haar vlucht naar de Verenigde Staten. Horst daarentegen maakte zijn korsetfoto als laatste vóór hij vluchtte uit Europa. Waar het portret van De Lempicka zeer expliciet is en de radeloosheid laat zien van een vrouw die have en goed moet moeten achterlaten, is de foto van Horst zeer subtiel en gaat het over inperking en bevrijding. Hoe verschillend ook, beide werken zijn een indrukwekkende oproep nooit meer een oorlog te voeren of te laten voeren.