Op de Lage Markt in Nijmegen zijn dicht bij elkaar twee gevelstenen te vinden. Ze verschillen in kleur en vorm. De een is een chronogram, terwijl op de ander het jaartal gewoon vermeld wordt. Maar ondanks de verschillen hebben ze misschien toch wel met elkaar te maken.
Willem Baudartius was een precieze, een contraremonstrant, een aanhanger van Franciscus Gomarus. Hij werd in 1565 geboren in Deinze in Vlaanderen, moest vluchten voor de Spanjaarden van de hertog van Alva, studeerde theologie in Canterbury, Gent, Leiden, Franeker en Heidelberg en werd predikant, achtereenvolgens in Kampen, Lisse en Zutphen. Daarnaast hield hij zich bezig met het vastleggen van zijn tijd, meer precies van de Tachtigjarige Oorlog die begon toen de kleine Willem drie jaar oud was en acht jaar na zijn overlijden eindigde.
In 1615 publiceerde Baudartius Afbeeldinghe, ende beschrijvinghe van alle de veld-slagen, belegeringen en ghevallen in de Nederlanden, geduerende d’oorloghe teghens den coningh van Spaengien (1559-1614). In dit boek haalt hij in de inleiding een Latijns spreekwoord aan: Ne Iovem quidem omnibus unquam placuisse. En laat dat nu bijna letterlijk de tekst zijn op een van de gevelstenen op de Lage Markt. Daar, boven de ingang van nummer 70 t/m 88, staat Non Iovem quidem unquam placuisse omnibus. De woordvolgorde verschilt iets en de eerste woorden, het ontkennende non en ne zijn niet hetzelfde. Maar de strekking van beide komt volstrekt overeen: Men zegt dat Jupiter nooit iedereen heeft kunnen behagen. Het is een soort verantwoording, een ingewikkeld smaken verschillen. Bij een gevelsteen zou je het kunnen duiden voor de bouw en het aanzien van het huis.
De kleuren op de gevelsteen ogen opmerkelijk fris. Waarschijnlijk is het recenter dan 1645, het jaartal dat wordt vermeld, opnieuw van een likje verf voorzien. Wat verder opvalt is dat de tekst steeds meer in elkaar gedrongen is. Waar Non Iovem alle ruimte heeft, is vooral bij placuisse omni amper ruimte voor een spatie en bus komt op een nieuwe regel. Een chronogram is het zeker niet. Met Iovem quidem unquam zit je met drie de keer een M en een keer een D al op 3500.
De gevelsteen honderdvijftig meter, op nummer 59, is wel een chronogram. De tekst paX et qVIes VsqVe qVaqVe hVIC DoMVI is een soort heilswens. Vrede en rust te allen tijde voor dit huis luidt de vertaling en het jaar dat met Romeinse cijfers gevormd wordt is 1648. De roep om vrede samen met dit jaartal kan maar één ding betekenen: het verwijst naar de Vrede van Münster die een einde maakte aan de Tachtigjarige Oorlog.
Op zo korte afstand twee gevelstenen met drie jaar verschil, dat kan geen toeval zijn, ben je geneigd te zeggen. Helaas is er wel een probleem. Lage Markt 59 maakt deel uit van een groter complex dat in 1975 gerealiseerd is. De gevel van nummer 59 is gehandhaafd, maar binnen is een trappenhuis dat als ware het een portiekflat toegang geeft tot diverse appartementen. Schuin aan de overkant, de gevel met de steen uit 1645, is zelfs helemaal nieuwbouw uit 1984.
Volgens informatie van het Regionaal Archief is de steen afkomstig van Achter de Vismarkt 8-10. Nu blijkt de Vismarkt te dateren van 1633, maar al in 1830 gesloopt te zijn. Ergens hier in de buurt moet de steen oorspronkelijk gezeten hebben, maar waar precies blijft onduidelijk. Ook oude foto’s van het archief geven hierover geen uitsluitsel.
Anders is dat met de steen op nummer 59. Die blijkt er in 1950, dus ver voor de renovatie, al te hebben gezeten. Maar ook hiervan is niet vast te stellen of die hier, op deze plek, al bij de bouw in 1648 is ingemetseld, laat staan dat duidelijk is wie het initiatief genomen heeft.
Wat we kunnen vaststellen is dat er in een heel kort tijdsbestek twee gevelstenen zijn gemaakt , die ook nog eens een plek kregen in elkaars directe nabijheid. Als je bedenkt dat er rond 1650 zo’n 16000 mensen in Nijmegen woonden, waarvan zo’n 10000 soldaten zou het best eens opmerkelijk kunnen zijn dat er in dit deel van de stad twee mensen woonden die kennelijk het Latijn zodanig beheersten dat ze begrepen wat zij op de gevel van hun huis hadden staan. Laten we zeggen iemand als Willem Baudartius.
