Armsteun

Nu Dorsoduro tien jaar bestaat, is dat een mooi moment om nog eens terug te kijken. En soms vallen dingen dan ineens op hun plaats. In 2016 had ik, in het kader van het Jaar van het Boek, dagelijks een berichtje over een schilderij waarin iemand lezend is afgebeeld. Op 8 mei was dat Woman Reading (The Artist ’s Wife) van Aaron Shikler. Ik noemde het schilderij mysterieus door de onnatuurlijke houding om een boek te lezen en de vrouw had iets van een femme fatale.

Op 13 januari 2000 begon ik met Dwarskijken, waarin beeldrijm of associatie een link kan leggen tussen twee kunstwerken. En nu ik terugkijk naar het schilderij van Shikler, zie ik ineens waar het mysterie vandaan komt.

In het voorjaar van 1163 werd een begin gemaakt met de bouw van de Notre-Dame in Parijs. De kathedraal zou uitgroeien tot een van de beroemdste kerken ter wereld. En toen er op 15 april 2019 een heftige brand uitbrak in de kerk was dat wereldwijd nieuws. Een door president Macron uitgeroepen inzamelingsactie leverde in no time 700 miljoen euro aan toezeggingen op.

Wie Notre-Dame zegt, zegt waterspuwers. Toen de kerk grotendeels voltooid was en in ieder geval in gebruik kon worden genomen, was er nog geen bevredigende oplossing voor de afvoer van regenwater. Die kwam er rond 1220 in de vorm van gargouilles, waterspuwers, loden pijpen die vaak gevat waren in beeldhouwwerk van dieren of fantasiemonsters. De Notre-Dame beschikte over dergelijke gargouilles, maar ze worden vaak verward met de zogenaamde chimères, een soort fabelwezens die pas in de 19^e eeuw door architect Eugène Viollet-le-Duc werden toegevoegd aan de kerk.

De gargouilles van de Notre-Dame kwamen hier al eens langs in het verhaal dat ik 30 december 2013 schreef over de gootspoken van kunstenaar Joris Baudoin. Eigenlijk zijn die gootspoken veel meer chimères dan gargoullies. Ze zijn een stuk herkenbaarder en vriendelijker dan de chimères en dienen meer om een huis te herkennen, dan om de beschouwer schrik aan te jagen.

Dat doen de chimères wel. Een van hen is de stryge, een kruising tussen een vrouw en een vogel. Lange tijd werd dit wezen vampierachtige kwaliteiten toegedicht en in Rusland verwees de stryge naar mensen die na hun overlijden zichtbaar bleven. Kortom, de stryge is omgeven met mysterie.

Waarom zo’n wezen dan koppelen aan de echtgenote van een gerespecteerde 20^e-eeuwse Amerikaanse schilder. Simpelweg door de houding van het beeld in Parijs en de vrouw op het schilderij. Beide hebben hun kin in hun hand gelegd (bij de stryge zelfs in beide handen) en steunen met hun hoofd op hun onderarm. Dat gebaar, die houding, bedenk ik nu, bepaalt veel meer het mysterie dat rond de lezende figuur hangt dan haar gewaad of het achthoekige tafeltje.