Ooit stond Rembrandt met zijn hoofd op een biljet van 1000 gulden. Uit Italië herinner ik me Caravaggio op een briefje van 100.000 lire en een paar jaar geleden nog was het portret van Sophie Taeuber-Arp te zien op een biljet van 50 Zwitserse franken. Een bankbiljet heeft Moritz von Schwind nooit bereikt. Maar een aantal postzegels is ook niet gek. [Read more…]
Dwarskijken: Heliogabalus
Marcus Aurelius Antoninus was Keizer van Rome van 2018 tot 222. Verwar hem niet met Marcus Aurelius Antoninus Augustus, die van 161 tot 180 keizer was en van wie op het Romeinse Capitool een ruiterstandbeeld staat. Deze Marcus Aurelius wordt gezien als de laatste goede keizer. Na hem kwamen de waanzinnigen. Van wie Marcus Aurelius Antoninus hoog scoort.
De geschiedenis herinnert hem beter als Heliogabalus of Elagabalus. Zijn familie zou de erfelijke rechten hebben bezeten van het hogepriesterschap van zonnegod El Gebal. Dankzij inspanningen van zijn moeder, een nicht van keizer Caracalla, kon hij aanspraken maken op het keizerschap. Die aanspraken vergrootte hij door de naam Marcus Aurelius Antoninus aan te nemen, want eigenlijk heette hij Varius Avitus Bassianus.
Heliogabalus, want zo zullen we hem maar even blijven noemen, werd geboren rond 204. Hij was dus een jaar of 14 toen hij keizer werd. De invloed van zijn moeder en grootmoeder was erg groot en werd nog groter ten hij hen als eerste vrouwen ooit tot senator benoemde. Tijdens zijn korte leven – hij werd in 222 vermoord – hield hij er relaties op na met vrouwen en met mannen. Ook zou hij zich als prostitué hebben aangeboden in kroegen en bordelen, maar ook in het keizerlijk paleis.
In de kunst heeft Heliogabalus zeer tot de verbeelding gesproken. Zo schreef Louis Couperus over de jonge keizer Een berg van licht, wijdde de Venetiaanse componist Francesco Cavalli aan hem de opera Eliogabalo en vereeuwigde de Fries-Engelse schilder Lawrence Alma-Tadema hem in The Roses of Heliogabalus. De jonge keizer is in het schilderij de tweede van links van het rijtje mensen die wat verder naar achteren het tafereel aanschouwen.
De hele dynamiek van het schilderij van Alma-Tadema ontbreekt in de foto die de Belgische fotografe Régine Mahaux maakte van Donald en Melania Trump en hun zoon Barron. En toch zijn er tal van elementen in de foto die een vergelijking met Alma-Tadema rechtvaardigen. De historiserende elementen zoals de plafondschildering, de zuilen met vergulde kapitelen, maar ook de opgezette leeuw, roepen de sfeer van tal van schilderijen van Alma-Tadema op. En dat gaat ook op voor de blauwe luchten die we in de achtergrond zien.
De tijd zal ons leren of Donald Trump gaat worden gezien als de 21-eeuwse Heliogabalus. Of er sprake is van wangedrag zullen we misschien nooit weten. Maar deze foto is inmiddels op duizenden websites te zien als illustratie van wansmaak.
Op zoek naar Schwind (31): Frischmalerei
Van tijd tot tijd krijg ik kunstboeken thuisgestuurd, die ik voor de Nederlandse bibliotheken beoordeel en beschrijf, zodat zij weten wat ze kunnen verwachten, wanneer ze het boek aanschaffen. Recent kreeg ik een boek over fresco’s met, toch wel verrassend, ook aandacht voor Moritz von Schwind. [Read more…]
Dwarskijken: Soepstilleven
“Vergankelijkheid vereeuwigd op een boerenbont bordje”, schreef Annemieke Vos over een foto die ik op instagram en twitter had geplaatst. Op de foto herkennen we tomatensoep op, inderdaad, een bord uit een boerenbontservies. Maker van de muurschildering is Lotte de Schouwer. “This too shall pass”, stond erop geschreven. Ik betrok het op de geschiedenis van het terrein, de voormalige Honigfabriek, waar onder meer tomatensoep gemaakt werd. De fabriek is al jaren geleden gesloten en het complex herbergt tal van kleine bedrijfjes en heel veel creativiteit. Maar woningbouw rukt op en het zal niet lang meer duren voor de slopershamer ook hier zal toeslaan.
Maar door het woord vergankelijkheid zag ik ineens de link van de muurschildering met de 17e eeuw. De Gouden Eeuw van de Nederlandse schilderkunst, van Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Frans Hals en Jan Steen. Maar ook van Maria van Oosterwijck, Rachel Ruysch, Jan Davidsz. de Heem en Willem Claesz. Heda, stuk voor stuk schilders van stillevens. Die stillevens worden tegenwoordig al te snel op een hoop gegooid als zouden ze allemaal de vergankelijkheid van het menselijk bestaan willen uitdrukken. Dat is een aantrekkelijke interpretatie, zeker waar het stillevens met schedels en uitgedoofde kaarsen betreft. Andere stillevens met grote bloemstukken die op den duur verdorren, met breekbaar glaswerk of fruit en vissen die snel aan bederf en verrotting onderhevig waren, zouden dat ook heel goed kunnen uitdrukken. En misschien was dat wel het achterliggende idee. Maar vaak was de achtergrond bij het maken van een dergelijk stilleven een stuk prozaïscher. De schilder kon er al zijn artistieke virtuositeit in kwijt. Soms waren de bloemen zo levensecht dat er insecten op af kwamen (die dan ook weer geschilderd bleken), was de vis zo vers en vet dat de huid er door glom of was de citroen zo goed geschild dat je de etherische olie kon ruiken. Daarbij gold hoe mooier en overtuigender het schilderij, des te duurder. Dus de koper kon met dit werk zowel zijn rijkdom als zijn goede smaak laten zien.
Terug naar de huidige opvatting dat alle 17e-eeuwse stillevens vergankelijkheid laten zien. Dat doet de muurschildering op het Honigterrein in feite ook. Ook hier is sprake van een combinatie van voedsel en serviesgoed. Het is niet bepaald virtuoos en door het opschrift wat al te weemoedig en eenduidig. Natuurlijk, de tekst is samengesteld uit lettervermicelli, die in dezelfde fabriek geproduceerd werd. Maar zonder tekst zou er de associatie zijn met een rood stoplicht. Een rood stoplicht, dat je oproept om even pas op de plaats te maken. Ik weet niet wat ik sterker vind.
Muurmuseum: Umbrella Academy
Pas reed ik richting de Maasboulevard in Maastricht. Recht voor me, net voorbij een bocht, maande een metershoge mural mij tot stilte. Zo’n voorstelling intrigeert me dan juist en ik wil er meer van weten. Boven het werk stonden de naam van de kunstenaar en de titel: Dave de Leeuw en The Umbrella Academy. In de voorstelling droeg de vrouw inderdaad iets wat op het handvat en de steel van een paraplu leken, maar van het scherm waren slechts wat boogjes te zien. De titel zei me vaag iets, maar toen ik er op googlede kwam ik direct bij Netflix terecht. En toen ik nog wat verder zocht, vond ik meer context waarin de mural van De Leeuw tot stand gekomen is.
Vanaf vorig jaar februari is de serie The Umbrella Academy, gebaseerd op de comic strips van Gerard Way en Gabriel Bá, te zien op Netflix. Het is het verhaal van zes disfunctionele superhelden die geadopteerd zijn door Sir Reginald Hargreeves. Ze hebben allemaal een naam, maar ook een nummer en een bijnaam. De Leeuw schilderde Allison Hargreeves, #3, bijgenaamd The Rumor. Op haar linker dijbeen zien we haar nummer. Achter haar benen zijn nog wat silhouetten met paraplu zichtbaar, mogelijk een verwijzing naar haar familieleden. Ook de figuurtjes helemaal beneden blijken een rol te spelen in de comic en de serie.
Bij de lancering gaf de streamingdienst zes kunstenaars (of kunstenaarsduo’s) in zes steden de opdracht om een muurschildering te maken. Naast Maastricht waren dat Breda, Den Haag, Deventer, Eindhoven en Rotterdam. Zeker was toen al dat de schildering in Deventer binnen een maand weer zou verdwijnen. Of de andere nu nog bestaan, weet ik niet.
In een beschouwing op hiphopinjesmoel stelt Jaap van der Doelen zich de vraag op het street art is of reclame of misschien ook allebei. Hij wijst op de vrijheid die de zes kunstenaars kregen, om het personage dat hen werd toegewezen zelf vorm te geven. Ook verwijst hij naar kunstenaar Alphonse Mucha die aan het eind van de 19e eeuw commerciële boodschappen schilderde die nu als kunst worden beschouwd. Henri Toulouse-Lautrec kun je daar aan toevoegen. Zijn aankondigingen voor cabaretvoorstellingen in Parijs bleken baanbrekend en zijn nog altijd in musea te zien. Dichter bij huis moet ik denken aan Jan Toorop, die met zijn affiches voor Delftsche slaolie min of meer de Art Nouveau of Jugendstil in Nederland introduceerde. Een naam die hier ook niet mag ontbreken is die van A.M. Cassandre die met zijn Art Déco-affiches opdrachtgevers uit heel Europa kreeg. Maar de bekendste naam die oprijst bij het vraagstuk kunst of reclame is die van Andy Warhol. Zijn dozen van Brillo-zeepsponsjes en geschilderde blikken Campbell soup behoren tot de hoogtepunten van de pop art, vooral omdat de alledaagse voorwerpen ons anders naar kunst zijn gaan laten kijken. Warhols werk was te zien in galeries en musea en daarmee werd het kunst.
Wat mij betreft gaat dat ook op voor het werk van De Leeuw en zijn vijf collega’s. Je zou de Umbrella-muurschilderingen kunnen zien als verwerkingen van populaire cultuur, een soort neo-neo-popart. Overigens zag ik wel toen ik oudere foto’s van de mural vergeleek met die van mij dat het Netflix-logo was verdwenen. Je zou het bijna gaan zien als stellingname in de kunst-of-reclame-discussie.
Maar er is nog een andere parallel te trekken met de kunstgeschiedenis. Schilders van altaarstukken in de late Middeleeuwen, de Renaissance en de Barok deden dat doorgaans ook in opdracht. Ze waren gebonden aan een bepaalde heilige of Bijbelse voorstelling, maar daarbinnen waren ze vrij om die naar eigen inzicht in te vullen. Vaak beeldden zij ook nog onder in de hoeken de opdrachtgevers of geldschieters af. Eigenlijk is er dus niet zo heel veel veranderd. Netflix heeft gewoon de positie ingenomen die vier, vij, zes eeuwen eerder aan rijke edellieden was voorbehouden.
V.l.n.r. Alphonse Mucha, Henri de Toulouse-Lautrec, Jan Toorop, A.M. Cassandre, Andy Warhol
