Drie vrouwen dansen in een straatje. Vanochtend kwam ik een foto tegen van Tony Vaccaro. Ik had nog nooit van hem gehoord. Hij werd als zoon van Italiaanse immigranten geboren in 1926 in het Amerikaanse stadje Greensburg. Toen hij vier jaar oud was gingen zijn ouders terug naar Italië. Maar toen de jonge Antonio daar aan het begin van de Tweede Wereldoorlog zijn dienstplicht moest vervullen, ontliep hij die door opnieuw naar de Verenigde Staten te gaan. Ook daar werd hij ingelijfd om in Europa te gaan vechten. Dat deed hij in Normandië, Luxemburg, België en Duitsland. Omdat hij veel had gefotografeerd, werd hij ingezet als spion. De foto’s die hij maakte aan het eind van de oorlog en die periode kort daarna, bezorgden hem grote faam. In de jaren ’50 begon hij voor het tijdschrift Life te werken en fotografeerde hij vooral beroemdheden en maakte hij mode reportages. Eerlijk gezegd had ik tot vandaag nog nooit van hem gehoord.
Zijn foto van de dansende vrouwen zou me waarschijnlijk ook niet zijn opgevallen als ik gisteren in het Rijksmuseum Twenthe niet een werk van Ernst Ludwig Kirchner had gezien. Drie gestalten dansen in wat het licht van een schijnwerper lijkt te zijn, waarbij er één rood is uitgelicht, één geel en de derde blauw. Het werk dateert uit 1933, dus Piet Mondriaan was al ruim vijftien jaar bezig met zijn strakke werk van lijnen en vlakken in deze drie primaire kleuren. Dat Mondriaan een fervent danser was (waarvan zijn Boogiewoogie-schilderijen getuigen) maakt het plaatje compleet. Of Kirchner bewust naar Mondriaan verwees en of zij elkaar ooit hebben ontmoet, heb ik niet kunnen achterhalen. Maar het was de Mondriaan-associatie waardoor ik langer stil stond bij Kirchner.
Wat is de link met Vaccaro’s foto? Ik vind het geen goede foto. Vaccaro maakte hem in 1963 tijdens een modereportage in Marrimekko in Finland. Ik vind dat er iets te veel voorgrond is, het stoort mij dat de vrouwen in de rode en de groene jurk nagenoeg dezelfde houding hebben en dat de vrouw in de gele jurk er te veel van afwijkt, maar vooral irriteert de vrouw in de oranje jurk, die met haar boodschappenmand op de achtergrond staat, mij mateloos.
Toch is er iets dat Kirchner en Vaccaro verbindt. Dat het drie vrouwen zijn, is het niet. Die kom je als drie gratiën al tegen sinds de klassieke oudheid. Het fletse rood, groen en geel staat ook te ver weg van de primaire kleuren rood, geel en blauw. Nee, het is de houding van enkele hoofden: de middelste vrouw bij Kirchner (die overigens ook associaties oproept met figuren van Pablo Picasso) en de vrouwen in de rode en de gele jurk bij Vaccaro hebben alle drie hun hoofd in de nek. En dat geeft hun dans iets ongeremds, iets extatisch. Bij Vaccaro misschien nog wat meer dan bij Kirchner spat het plezier van de dans.
Poëzie (536): Buscaglia
Luistergedicht van Leo Buscaglia (vertaler onbekend)
Gevonden door Will Tromp in de etalage van de rechtswinkel in de Kerkstraat in Doesburg
Dwarskijken: Moby Dick
Twee jaar geleden las ik Moby Dick van Herman Melville en schreef ik over de kunsthistorische verwijzingen in het boek. Een naam die ik toen niet ben tegengekomen, is die van Oswald Brierly. Deze Engelse schilder, die leefde van 1817 tot 1894, specialiseerde zich in zeegezichten en -scènes. Toen Brierly in 1841 zijn eerste zeereis maakte, had Melville zijn zeemanscarriëre al weer opgegeven. Brierly zal toen Melville Moby Dick schreef zeker ook nog niet de faam hebben gehad die hij nu heeft, als je daar überhaupt al van mag spreken. Toen zou Brierly prima in Melvilles verhaal hebben gepast.
Whalers
Neem Brierly’s schilderij The Whalers off Twofold Bay, New South Wales. Dat laat zeker wat zien van wat Melville in zijn boek ook beschrijft. Hoe het gevecht met de onmetelijke zeezoogdieren gevoerd werd van uit een licht roeibootje, met voorin staand een harpoenier. De walvis in Brierly’s schilderij moet al gewond zijn, uit het spuitgat van het beest komt water vermengd met bloed. Brierly schilderde vaker scènes over de walvisjacht in de zeeën rond Australië.
Foto
Pas zag ik een nieuwsfoto van Associated Press die me direct deed denken aan Moby Dick. We zien een man vastberaden in de weer met een lange stok. Ook zien we iets ronds, wat geduid zou kunnen worden als een oog. Verder is er weinig herkenbaar. We zien vooral chaos. En dat klopt ook. Het gaat om een zoekactie naar overlevenden, na het neerstorten van een vliegtuig in Pakistan. Het oog blijkt een van de motoren te zijn.
Het is vreemd dat een foto gemaakt in 2020 van een gebeurtenis die niet op zee plaatsvond en helemaal niets te maken heeft met walvisjacht, dramatischer en chaotischer is, dan ooit geschilderd of gefilmd en daarmee treffender dan ooit tevoren illustreert wat Melville heeft beschreven. In ieder geval voor mij.
Op zoek naar Schwind (29): Am Fenster
Afgelopen week betoogde Peter Nissen in zijn Facebook-reeks Van de schoonheid en de troost, aan de hand van het gedicht Monday van Billy Collins, dat de plaats van een dichter aan het raam is. Maar aan het raam is plaats voor veel meer mensen. Zo kwam ik een advertentie tegen van Museum More met twee vrouwen die naar buiten kijken. Ook Moritz von Schwind heeft dit thema in een schilderij verwerkt. Hoog tijd dus om hier verder in te duiken. [Read more…]
Dwarskijken: Trump crossing the Delaware
Op 24 april stond er in de Volkskrant onder de kop Een goede leider is een dienende leider een beschouwing over leiderschap ten tijde van corona. Bij het verhaal stond een illustratie van Javier Muñoz, van wie de Volkskrant geregeld beeld gebruikt. In een boot zien we een aantal wereldleiders verzameld. Donald Trump staat fier rechtop, hij bepaalt de koers. Op zijn hoofd heeft hij een van een oude krant gevouwen hoed. Direct achter hem staat Jaïr Bolsonaro die een teddybeer onder zijn arm klemt. Verder aan boord zijn Emanuel Macron, Angela Merkel, Justin Trudeau, Recep Tayyip Erdogan, Jacinda Ardern, Erna Solberg, Mette Frederiksen en helemaal achterin de boot onze eigen Mark Rutte. Allemaal zitten ze in hetzelfde schuitje, maar het zijn de grootste ego’s die het meest belachelijk worden gemaakt.
Wie een beetje thuis is in de schilderkunst herkent onmiddellijk het schilderij waarop Muñoz zich baseerde: Washington crossing the Delaware van Emanuel Leutze. Leutze werd in 1809 geboren in Duitsland, werd als 9-jarige door zijn ouders meegenomen naar de Verenigde Staten, studeerde aanvankelijk in Philadelphia, maar ging terug naar Duitsland om aan de Akademie van Düsseldorf verder te worden opgeleid tot schilder. Hij bleef nog een aantal jaren in Europa en keerde in 1859 terug naar de Verenigde Staten. Washington crossing the Delaware werd zijn bekendste werk. Opmerkelijk genoeg schilderde hij dit symbool van de Amerikaanse onafhankelijkheid al in 1851, toen hij nog in Duitsland woonde. Het schijnt zelfs dat de rivieroever op de achtergrond de Duits Rijnoever is.
Door Trump in deze setting zo neer te zetten, levert Muñoz een buitengewoon sarcastisch commentaar. Hij mag zich graag afficheren als wereldleider, maar is het niet. Hij gedraagt zich af en toe als een klein kind, iets wat Muñoz benadrukt met een hoofddeksel van spelende kinderen. Ook de teddybeer is geheel ontsproten aan Muñoz fantasie. En er is nog een detail dat hij heeft toegevoegd, maar dat heeft, net als het gehele beeld zijn oorsprong in de schilderkunst: het hoofddeksel van Erdogan, de omgekeerde trechter. Dat kennen we onder andere van Hiëronymus Bosch, bijvoorbeeld in zijn Keisnijding. De omgekeerde trechter op het hoofd staat voor zwendel en bedrog. Daarmee is het als element in de spotprent veel meer beladen dan de van een oude krant gevouwen hoed of de teddybeer.
