Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • School en kunst
  • Contact

Muurmuseum: Gaudí in Nijmegen

4 maart 2022 door Peter Zunneberg

Muurmuseum, muurschildering, Ceciel Naalden, Nijmegen

Antoni Gaudí was een eigenzinnig architect. Daarvan getuigen de gebouwen die hij ontwierp, zoals de Sagrada Familia, de beroemde kathedraal in Barcelona die bijna een eeuw na zijn overlijden nog altijd niet voltooid is. Of zijn Casa Batllo waarvan het dak lijkt op een drakenrug en de balkons op maskers. Ook in de omgang met opdrachtgevers was Gaudí niet makkelijk. In het huis dat hij bouwde voor de adellijke familie Milà was geen rechte muur te vinden. Toen señora Milà vroeg of hij niet één rechte muur kon bouwen waar zij de piano tegen aan kon plaatsen, schijnt Gaudí te hebben gereageerd met een spottende vraag of zij geen fluit kon gaan spelen.
In opdracht van industrieel Eusebi Güell ontwierp Gaudí een stadspark. Op een groot braakliggend terrein bouwde Gaudí een bijzondere ingangspoort, enkele huisjes, enkele galerijen met op bomen en planten lijkende zuilen en een lange slingerende bank met mozaïek. Veel terra-kleurig mozaïek heeft geen vorm of voorstelling, maar het oogt, net als veel van Gaudí’s werk, bij uitstek organisch. In het mozaïek verwerkte hij wel kant-en-klare geëmailleerde medaillons, die zorgen voor een unieke uitstraling. Zijn ideeën voor het park schijnt Gaudí te hebben gebaseerd op wat hij tijdens zijn buitenlandse reizen, vooral naar Engeland, heeft gezien.

In de Jan van Speijkstraat in Nijmegen hebben buurtbewoners een stuk blinde muur onder handen genomen. Niet met mozaïek, maar met een muurschildering. En dan wel weer alsof het mozaïek is. Het is te grof voor een echt trompe-l’oeil, maar het is duidelijk wat het idee is. En net als bij Gaudí in Parc Güell zijn er hier en daar in het mozaïek medaillons verwerkt. Zo zien we een oudhollands, Delfts Blauw tegeltje en Zich wassende kat, naar een houtsnede van Julie de Graag. En hier werkt het trompe-l’oeil een stuk beter, want je denkt dat je naar een medaillon of in dit geval een ingelegd tegeltje kijkt, maar tegelijk zijn nog steeds de voegen zichtbaar. Dit verraadt een professionele hand, meer dan welwillende buurtbewoners voor elkaar zouden kunnen krijgen. Nu ken ik in Nijmegen een kunstenaar die zich gespecialiseerd heeft in decoratie schilderen: Ceciel Naalden. Een snelle blik op haar instagrampagina bevestigt mijn vermoeden. Ik vind het wel mooi hoe een muur in Nijmegen, via een associatie uit Barcelona en een detail van een houtsnede, leidt naar een Nijmeegse kunstenaar.

Details in een muurschildering die doet denken aan mozaïeken van Antoni Gaudí (links) zijn van de hand van decoratieschilder Ceciel Naalden (rechts)

Categorie: architectuur, Muurmuseum, schilderkunst Tags: Antoni Gaudí, Barcelona, Ceciel Naalden, Julie de Graag, Nijmegen

Kaaisjouwers

24 november 2020 door Peter Zunneberg

Op de Waalkade in Nijmegen is een muurschildering te zien. Over een dunne lijn loopt een man omhoog. Aan het rechter uiteinde de voet van de lijn zijn drie vaten te zien. De lijn moet een loopplank voorstellen. Dat weten we omdat Street art, Nijmegen, Kaaisjouwerelders op de Waalkade een beeld staat getiteld De Kaaisjouwer. Over dit beeld, gemaakt door Margriet Hovens en bedoeld als eerbetoon aan de mannen die enkele eeuwen lang zware lasten sjouwden van de haven van Nijmegen naar het centrum van de stad, is sinds de onthulling, begin september, al pittig gediscussieerd.

Margriet Hovens, Kaaisjouwer, NijmegenNiet alle Nijmegenaren zijn even blij met Hovens’ Kaaisjouwer. Dat blijkt onder meer uit een peiling van De Gelderlander. Belangrijkste punt van kritiek zijn de verhoudingen, het hoofd is te klein in vergelijking met de rest van het lichaam. In een reactie in De Gelderlander verdedigde Hovens zich door erop te wijzen dat ze de verhouding “precies in de canon 1 : 9” heeft aangehouden. Van een bevriende kunstenaar hoorde ik dat in haar tijd op de academie 1 : 8 werd aangehouden. Uit mijn studietijd herinner ik me uit de colleges klassieke archeologie dat de Griekse beeldhouwer Polykleitos voor zijn Doryphoros (Speerdrager) 1 : 6 hanteerde. Zo’n twee eeuwen na Polykleitos hield bijvoorbeeld Lysippos de verhouding 1 : 7 aan, wat natuurlijker en daardoor ook levendiger oogde. Welke de juiste verhouding is? Geen idee, misschien is het wel een kwestie van smaak.

Perspectief
Hoe komt het dan dat zoveel van Hovens’ criticasters het hoofd van haar beeld te klein vinden? Dat kan te maken hebben met perspectief. Het beeld is meer dan levensgroot, zo’n tweeëneenhalve meter. Dat betekent dat je als toeschouwer de gestalte niet recht in de ogen kijkt, maar je blik omhoog moet richten. Die vertekening moet je op een of andere manier compenseren. Michelangelo, van wie Hovens zegt dat de handen van de Kaaisjouwer afkomstig zijn, wist dat al. Welbeschouwd zijn de verhoudingen in zijn beroemde David volledig zoek. Maar omdat het beeld zo hoog boven zijn beschouwers uittorent, wordt dat door het perspectief als het ware gecorrigeerd.

Santa Maria del Mar, bastaixos

Santa Maria del Mar met een detail van de deur waarop een van de bastaixos is vereeuwigd

Uitstraling
Een ander punt van kritiek is het gebrek aan uitstraling. Hier verdedigt Hovens zich door te verklaren dat het beeld volledig naar een foto is gemaakt. Maar een foto is een momentopname, een handeling die kunstmatig bevroren is. De foto die Hovens gebruikte laat een kaaisjouwer aan het werk zien. Maar dat vertaald in een beeld vraagt meer, het uitstralen van kracht of onverzettelijkheid. Het bekendste beeld van een arbeider in Nederland is waarschijnlijk Mari Andriessens De Dokwerker, dat symbool is geworden van verzet. De Kaaisjouwer heeft niets symbolisch. Het enige wat je uit de blik van de man zou kunnen afleiden is berusting. Maar dat lijkt me niet iets om via een monument te moeten uitdragen. Wat ook niet meehelpt is de uitvoering in aluminium. Het oogt goedkoper en minder levens dan brons.

Constantin Meunier, sjouwers

Twee sjouwers van Constantin Meunier

Waarom?
In alle beschouwingen over de Kaaisjouwer wordt gewezen op het initiatief van schrijver Frank Antonie van Alphen. In 2012 publiceerde hij een boek over de kaaisjouwers, die hun zware werk voor een habbekrats verrichtten en vaak in erbarmelijke omstandigheden woonden in de benedenstad. Het optekenen van die verhalen, voor ze helemaal waren verdwenen, is absoluut waardevol. Maar is een beeld niet te veel eer?
Een kleine zoektocht levert op dat sjouwen op allerlei uiteenlopende plekken een dagelijkse praktijk was. Zo moest ik direct denken aan de roman Kathedraal van de zee van Ildefonso Falcones. Tussen 1329 en 1383 werd in Barcelona de kerk van Santa Maria del Mar gebouwd. Tientallen mannen, zogenoemde bastaixos, verenigd in het gilde van zakkendragers, sjouwden jarenlang de stenen voor die bouw van de groeven op Montjuic naar de bouwplaats.

Gerard Brouwer, Sjouwer

Sjouwer van Gerard Brouwer (foto via Google Maps)

In een verhaal over de herkomst van de biersoort porter kwam ik tegen dat dit bier al vroeg in de 18e eeuw populair was bij de dragers die vrachten uit de Londense haven moesten vervoeren. In het Engels heetten die dragers porters. In de 19e eeuw legde de Belgische beeldhouwer Constantin Meunier zich toe op het verbeelden van arbeiders, waarbij hij diverse beelden maakte van dragers uit de Antwerpse haven. En dan is er nog het beeld in Wassenaar. Daar staat sinds 1990 aan de rand van de Haven het beeld Sjouwer van Gerard Brouwer. Waarom dit beeld uitgerekend in Wassenaar staat en niet in een stad waar de handel over zee meer betekenis had, heb ik vooralsnog nergens kunnen vinden.

Hoe het ook zij, met het beeld De Kaaisjouwer is in Nijmegen een historisch beroep in het zonnetje gezet, dat veel minder exclusief was voor de stad dan gesuggereerd. Je kunt je afvragen of met dit beeld deze geschiedenis niet groter is gemaakt dan hij daadwerkelijk was. En of de anonieme muurschildering juist daardoor niet meer recht doet aan de kaaisjouwers dan het beeld.

Categorie: beeldhouwkunst, schilderkunst, street art Tags: Barcelona, Constantin Meunier, Gerard Brouwer, Margriet Hovens, Nijmegen, Wassenaar

Sinaasappels en vierkante straten

22 november 2016 door Peter Zunneberg Reageer

Pas hoorde ik Paul Witteman in een gesprek met een componist verwijzen naar Piet Mondriaans Victory Boogie Woogie als ‘plattegrond van Washington’. Het zal een vergissing zijn geweest, maar wel een vergissing die getuigt van eens iets gehoord hebben zonder werkelijk inzicht in het schilderij. [Lees meer…] overSinaasappels en vierkante straten

Categorie: schilderkunst, stedenbouw Tags: Antoni Gaudí, Barcelona, New York, Philadelphia, Piet Mondriaan, Truus Matti

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Chronogram
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Adolf Friedrich von Schack Amersfoort Amsterdam anoniem Arnhem Berlijn Den Bosch Den Haag Deventer Doetinchem Dordrecht Eindhoven Enschede Franz Schubert Gent Gorinchem H.H. ter Balkt Harderwijk Hengelo Ida Gerhardt Ingmar Heytze Jaap Robben Jules Deelder Leeuwarden Leiden Maastricht Michelangelo Middelburg Moritz von Schwind München Naarden Nijmegen Nunspeet Rome Rotterdam sonnet stadsdichter Tilburg Utrecht Venetië Venlo Watou Wenen Willem Wilmink Zutphen

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2023 · Log in