Dorsoduro

Cultuur ligt voor het oprapen

  • Home
  • Dwarskijken
  • Muurmuseum
  • Poëzie
  • School en kunst
  • Contact

Dwarskijken: Abbott en Mondriaan – lijnen en hoeken

27 februari 2021 door Peter Zunneberg Reageer

Berenice Abbott, Piet Mondriaan, New York, Dwarskijken

Ergens in 1936 heeft fotografe Berenice Abbott haar fotocamera neergezet op het kruispunt van Pike Street en Henry Street in Lower Manhattan. Ik zeg bewust neergezet, want de foto die ze heeft gemaakt kan niet gemaakt zijn met een compact-camera, zoals die destijds sinds een jaar of tien op de markt waren. De scherptediepte en verticale lijnen van de gebouwen zou ze niet hebben kunnen bereiken met een camera die ze in haar hand moest houden.
Wat zien we op de foto Pike and Henry Street, New York City, 1936? We zien een straatbeeld op Pike Street, de straat die onderaan Manhattan Bridge uitkomt op de East River. Waar de huizen al groot zijn, valt eens te meer op hoe indrukwekkend en monumentaal de brug is. Henry Street uit de titel zien we niet, die steekt Pike Street over en is dus alleen van belang om te bepalen waar Abbott precies heeft gestaan.
In de straat zien we bedrijvigheid: er lopen mensen , sommige maken een praatje, links en rechts staan een paar auto’s geparkeerd.  Midden in het beeld zien we een detail dat duidelijk maakt dat het een tijd van overgang naar een nieuwe tijd is: links vanuit Madison Street zien we een leverancier met paard en wagen Pike Street oversteken. Auto’s zijn in de meerderheid, maar paard en wagen zijn nog steeds niet uit het straatbeeld verdwenen.
De Manhattan Bridge op de achtergrond was op 31 december 1909 in gebruik genomen. Na de Brooklyn Bridge en de Williamsburg Bridge was de Manhattan Bridge de derde brug die Lower Manhattan verbond met Brooklyn. En net als op de Williamsburg Bridge was er ruimte voor auto- en treinverkeer. De brug was dus in 1936 niet nieuw en niet uniek. En toch maakte Berenice Abbott er een iconische foto van.
In 1931 schilderde Piet Mondriaan Ruitvormige compositie met twee lijnen. Eigenlijk deugt die titel niet, want het is geen ruit, maar een vierkant. Maar omdat Mondriaan het kader 45 graden draaide wordt het ruimvormige compositie genoemd. In het compleet witte vlak schilderde hij twee zwarte lijnen, één horizontaal en één verticaal. Vlakbij de linker onderrand kruisen de lijnen elkaar. Tegenwoordig is het schilderij eigendom van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Daar was het sinds 1951 al te zien, maar eigenaar was de gemeente Hilversum. Die bood het werk in 1987 aan op een veiling om uit de opbrengst het monumentale theater Gooiland te kunnen opknappen. Er ontstond de nodige ophef over de handelswijze van Hilversum, de omgang met cultureel erfgoed, maar ook over het schilderij zelf. Dat er uiteindelijk 2.500.000 gulden betaald werd voor een schilderij dat ogenschijnlijk zo simpel was, was voor velen onverteerbaar.
Er is nauwelijks een groter contrast denkbaar dan tussen Abbotts foto van Lower Manhattan en Mondriaans schilderij. En toch is er verwantschap. En dat heeft te maken met de lijnen en de hoeken. De lijnen van Mondriaan staan haaks op elkaar in een hoek van negentig graden. De horizontale lijn is iets breder dan de verticale. Dat geven levert binnen het diagonale kader een ongekende spanning op. Alles klopt aan het schilderij, elke ingreep, hoe minimaal ook, zou daar afbreuk aan doen.
In Abbotts foto heb je te maken met ruimte en perspectief, iets wat bij Mondriaan geheel ontbreekt. Maar neem de lengteas van Pike Street en de lengteas van Manhattan Bridge en je ziet dat ze elkaar spiegelen en dat ze elkaar buiten het beeld zouden kruisen. Die lijnen en dat denkbeeldige kruispunt worden als het ware ingekaderd door de perfecte verticale lijnen van de gebouwen.
Anders dan bij Mondriaan lopen de lijnen bij Berenice Abbott niet in een hoek van negentig graden, het zal eerder iets van 120 graden zijn. Maar net als bij Mondriaan is de hele voorstelling akelig exact en daardoor ongekend spannend.

Categorie: Dwarskijken, fotografie, schilderkunst Tags: Berenice Abbott, New York, Piet Mondriaan

Dwarskijken: Drie dansende vrouwen

10 augustus 2020 door Peter Zunneberg 1 Reactie

Ernst Ludwig Kirchner, Tony Vaccaro, drie dansende vouwen
Drie vrouwen dansen in een straatje. Vanochtend kwam ik een foto tegen van Tony Vaccaro. Ik had nog nooit van hem gehoord. Hij werd als zoon van Italiaanse immigranten geboren in 1926 in het Amerikaanse stadje Greensburg. Toen hij vier jaar oud was gingen zijn ouders terug naar Italië. Maar toen de jonge Antonio daar aan het begin van de Tweede Wereldoorlog zijn dienstplicht moest vervullen, ontliep hij die door opnieuw naar de Verenigde Staten te gaan. Ook daar werd hij ingelijfd om in Europa te gaan vechten. Dat deed hij in Normandië, Luxemburg, België en Duitsland. Omdat hij veel had gefotografeerd, werd hij ingezet als spion. De foto’s die hij maakte aan het eind van de oorlog en die periode kort daarna, bezorgden hem grote faam. In de jaren ’50 begon hij voor het tijdschrift Life te werken en fotografeerde hij vooral beroemdheden en maakte hij mode reportages. Eerlijk gezegd had ik tot vandaag nog nooit van hem gehoord.
Zijn foto van de dansende vrouwen zou me waarschijnlijk ook niet zijn opgevallen als ik gisteren in het Rijksmuseum Twenthe niet een werk van Ernst Ludwig Kirchner had gezien. Drie gestalten dansen in wat het licht van een schijnwerper lijkt te zijn, waarbij er één rood is uitgelicht, één geel en de derde blauw. Het werk dateert uit 1933, dus Piet Mondriaan was al ruim vijftien jaar bezig met zijn strakke werk van lijnen en vlakken in deze drie primaire kleuren. Dat Mondriaan een fervent danser was (waarvan zijn Boogiewoogie-schilderijen getuigen) maakt het plaatje compleet. Of Kirchner bewust naar Mondriaan verwees en of zij elkaar ooit hebben ontmoet, heb ik niet kunnen achterhalen. Maar het was de Mondriaan-associatie waardoor ik langer stil stond bij Kirchner.
Wat is de link met Vaccaro’s foto? Ik vind het geen goede foto. Vaccaro maakte hem in 1963 tijdens een modereportage in Marrimekko in Finland. Ik vind dat er iets te veel voorgrond is, het stoort mij dat de vrouwen in de rode en de groene jurk nagenoeg dezelfde houding hebben en dat de vrouw in de gele jurk er te veel van afwijkt, maar vooral irriteert de vrouw in de oranje jurk, die met haar boodschappenmand op de achtergrond staat, mij mateloos.
Toch is er iets dat Kirchner en Vaccaro verbindt. Dat het drie vrouwen zijn, is het niet. Die kom je als drie gratiën al tegen sinds de klassieke oudheid. Het fletse rood, groen en geel staat ook te ver weg van de primaire kleuren rood, geel en blauw. Nee, het is de houding van enkele hoofden: de middelste vrouw bij Kirchner (die overigens ook associaties oproept met figuren van Pablo Picasso) en de vrouwen in de rode en de gele jurk bij Vaccaro hebben alle drie hun hoofd in de nek. En dat geeft hun dans iets ongeremds, iets extatisch. Bij Vaccaro misschien nog wat meer dan bij Kirchner spat het plezier van de dans.

Categorie: Dwarskijken, fotografie, schilderkunst Tags: Ernst Ludwig Kirchner, Pablo Picasso, Piet Mondriaan, Tony Vaccaro

Sinaasappels en vierkante straten

22 november 2016 door Peter Zunneberg Reageer

Pas hoorde ik Paul Witteman in een gesprek met een componist verwijzen naar Piet Mondriaans Victory Boogie Woogie als ‘plattegrond van Washington’. Het zal een vergissing zijn geweest, maar wel een vergissing die getuigt van eens iets gehoord hebben zonder werkelijk inzicht in het schilderij. [Lees meer…] overSinaasappels en vierkante straten

Categorie: schilderkunst, stedenbouw Tags: Antoni Gaudí, Barcelona, New York, Philadelphia, Piet Mondriaan, Truus Matti

Categorie

  • architectuur
  • beeldhouwkunst
  • Chronogram
  • Dwarskijken
  • erfgoed
  • film
  • fotografie
  • Jaar van het boek
  • Kunstcolumn
  • literatuur
  • Muurmuseum
  • muziek
  • omgevingskunst
  • Op zoek naar Schwind
  • poëzie
  • schilderkunst
  • School en kunst
  • stedenbouw
  • street art
  • tekenkunst

Trefwoorden

Adolf Friedrich von Schack Amersfoort Amsterdam anoniem Arnhem Berlijn Den Bosch Den Haag Deventer Doetinchem Dordrecht Eindhoven Enschede Franz Schubert Gent Gorinchem H.H. ter Balkt Harderwijk Hengelo Ida Gerhardt Ingmar Heytze Jaap Robben Jules Deelder Leeuwarden Leiden Maastricht Michelangelo Middelburg Moritz von Schwind München Naarden Nijmegen Nunspeet Rome Rotterdam sonnet stadsdichter Tilburg Utrecht Venetië Venlo Watou Wenen Willem Wilmink Zutphen

Alle trefwoorden

Copyright Dorsoduro © 2023 · Log in