Naam en faam

De Lavinia Fontanahof is een nieuwbouwstraatje in Nijmegen. De meeste bewoners zijn er nog bezig hun tuin in te richten, zo nieuw is het. Binnen afzienbare tijd worden ook huizen opgeleverd in de Properziastraat en de Plautilla Nellistraat. Dat is goed nieuws voor Nijmegen en voor de kunstgeschiedenis. En toch ben ik niet helemaal tevreden. Ik zal hier uitleggen waarom.

In 1987 begon ik aan mijn studie kunstgeschiedenis. Een van de boeken die we moesten lezen had de even korte als krachtige titel Realism. Het kan zijn dat het hier nog ergens in de kast staat, helemaal zeker ben ik er niet van. Ik kan me er niet heel veel van herinneren. Alleen de naam van de auteur is me bijgebleven: Linda Nochlin. Lang nadat ik was afgestudeerd kwam ik erachter dat dezelfde Nochlin ver voor ik begon met studeren een vlammend betoog had geschreven Why Have There Been No Great Women Artists? Voor zover ik me herinner, kreeg het pamflet in onze studie geen enkele aandacht. Alleen de titel druipt al van de ironie. Natuurlijk zijn er grote vrouwelijke kunstenaars geweest. Maar om een of andere reden kregen ze niet de verdiende plek in de kunstgeschiedenis. Gelukkig komt daar verandering in en krijgt hun werk steeds meer aandacht. Ook Linda Nochlin, die in 2017 overleed, heeft haar plek gekregen in de kunstgeschiedenis. Onder meer door het schilderij dat Kathleen Gilje in 2006 maakte, Linda Nochlin in Manet’s Bar at the Folies-Bergère.

Artemisia Gentileschi
Vrouwelijke kunstenaars dus. Ze zijn er altijd geweest, hun werk is bewaard, maar het heeft nooit een vooraanstaande plek in musea gekregen. Maar daar komt dus verandering in. Zo zag ik drie jaar geleden in Rome een fantastische tentoonstelling van Artemisia Gentileschi, die minstens zo goed schilderde als haar mannelijke tijdgenoten, maar in de verbeelding van scènes verder durfde te gaan. Vergeleken bij haar Judith onthoofdt Holofernes zijn die van haar mannelijke collega’s bijna braaf te noemen. En in oktober opent er in The National Gallery in Londen alweer een grote Gentileschi-tentoonstelling.

Nieuwbouw
Eind vorige eeuw besloot de gemeente Nijmegen dat stadsuitbreiding niet langer moest plaatsvinden aan de zuidkant van de stad, maar juist in het noorden, aan de overkant van de Waal. De dorpen Lent en Oosterhout werden min of meer geannexeerd en er ontstonden tal van nieuwe wijken, waarvan de namen soms een internationaal thema kregen. Zo is er een wijk met namen van Engelse bands (Queen, Doors, Deep Purple, Rolling Stones), met Franse chansonniers (Edith Piaf, Gilbert Bécaud, Yves Montand en Dalida) en Spaanse topografie (Murcia, Alicante, Castilië en Balearen). Op dit moment wordt er druk gebouwd aan een wijkje waar de Italiaanse kunst de namen verschaft. Er is dus al een Lavinia Fontanahof en er komen nog een Properziastraat en een Plautilla Nellistraat. Maar er is ook al een Rafaëlstraat en er komen nog een Leonardo da Vincistraat en een Giorgio Vasaristraat.

Gemiste kans
Goed nieuws zou je kunnen zeggen. In Nederland zijn er nog geen straten genoemd naar Lavinia Fontana, Plautilla Nelli, Giorgio Vasari en Properzia. Nu valt er over deze laatste, de Properziastraat nog wel iets op te merken. Hoezo Properzia en niet Porperzia de’ Rossi zoals ze voluit heet? Maar meer in zijn algemeenheid, Leonardo da Vinci en Rafaël hebben al in diverse andere steden straten naar zich genoemd gekregen. Ook hier hadden unieke namen niet misstaan. Graag had ik ook straten genoemd zien worden naar Artemisia Gentileschi, Elisabetta Sirani, Rosalba Carriera, of Sofonisba Anguissola. Het zijn stuk voor stuk namen die klinken als een klok, de lettergrepen huppelen als het ware over de straatnaambordjes. Maar het zijn ook stuk voor stuk kunstenaars die de eer en aandacht verdienen.

Stratenlijst
Want dat is ook nog zoiets. Hoe worden de kunstenaars aangeduid of anderszins herinnerd. Op de verder voortreffelijke website van Rob Essers, de stratenlijst van de gemeente Nijmegen, kom ik diverse zaken tegen die niet helemaal deugen. Zo staat er bij Lavinia Fontana dat zij de eerste vrouwelijke kunstenaar is. Alleen al een blik op de jaartallen van de andere twee laat zien dat dit onzin is. Bij Plautilla Nelli staat Italiaanse non en schilderes. Dat ze non was is kunsthistorisch interessant, omdat het haar, net als veel andere vrouwen in staat stelde om te schilderen. Maar ze heeft de straatnaam gekregen omdat ze schilderde, niet omdat ze in een klooster zat. Kortom, hier valt nog wel wat te verbeteren.

Misschien loop ik met mijn kanttekeningen op zaken vooruit. En misschien krijgen Gentilleschi, Carriera, Sirani en Anguissola nog hun welverdiende straat. Ik hoop het. Voor Nijmegen en voor de kunstgeschiedenis.