Ruim tien jaar geleden schreef ik over beeldhouwer Frank Edwin Elwell en zijn grafmonument The Death of Strength in Edam. Ik beschreef het werk uitvoerig, maar ging destijds niet in op de mogelijke herkomst. Maar waar kwamen die engel en die stervende leeuw eigenlijk vandaan.
De bekendste stervende leeuw uit de kunstgeschiedenis is te vinden aan de oevers van de Vierwaldstättersee in de buurt van Luzern. Naar een ontwerp van de Deense beeldhouwer Bertel Thorvaldsen hakte Lukas Ahorn het beeld uit een rotswand (1820-1821). De Leeuw van Luzern herinnert aan de zeshonderd Zwitserse huursoldaten die het leven lieten bij de verdediging van Lodewijk XVI tijdens de Franse Revolutie.
Het beeld, tien bij zes meter, is niet alleen bijzonder door zijn omvang, maar ook door de wijze van weergeven. Als je een beeld houwt, begin je met een stuk steen en vorm je door stukjes weg te hakken langzaam het beeld dat je in gedachten hebt. Bij de Leeuw van Luzern moest, om het beeld reliëf te geven ook veel lege ruimte om het beeld gecreëerd worden. Er is als het ware een soort grot gemaakt, waar de leeuw rustend op enkele vergeten wapens, met zijn kop op zijn rechter voorpoot en zijn linker voorpoot hangend buiten de lege ruimte langzaam zijn laatste adem uitblaast.
Frank Edwin Elwell werd geboren op 15 juni 1858. Zijn ouders overleden toen hij vier jaar oud was en hij werd opgevoed door zijn grootouders. Die hadden buren die bekend waren en niet onbemiddeld: Ralph Waldo Emerson, Henry David Thoreau en vooral de familie Alcott. Schrijfster Louisa May Alcott, vooral bekend van Little Women, en haar zuster Abigail May Alcott, zijn er verantwoordelijk voor geweest dat Elwell beeldhouwer werd. Abigail gaf hem zijn eerste lessen en met een rijkelijke ondersteuning door Louisa kon hij tussen 1881 en 1885 enkele jaren in Parijs studeren. Het is zeer aannemelijk dat hij zich niet tot Parijs beperkt heeft, maar ook door delen van Europa gereisd zal hebben. Of hij daarbij de Leeuw van Luzern ooit ter plekke heeft bekeken, is zeer twijfelachtig.
Maar er zijn meer leeuwen en grafmonumenten. Bij Canova’s grafmonumenten in de Augustinerkirche in Wenen en de Basilica di Santa Maria Gloriosa dei Frari in Venetië kwamen we al een leeuw liggend op de trappen voor de piramide tegen. Zou Elwell ze daar hebben gezien? Het is niet onmogelijk, maar waarschijnlijker is het dat hij in Rome een ander grafmonument van Canova heeft gezien, namelijk dat van paus Clemens XIII. In de Basilica di San Pietro, de Sint Pieter in Rome, maakte Canova in 1792 een monument aan de noord-west zijde van het transept, oftewel achterin rechts. We zien twee grote marmeren blokken, die een deur flankeren. Op het rechterblok zit een engel bij een stervende leeuw. Ook links zien we een stervende leeuw, waarbij beide leeuwen hun kop bij de deurpost hebben. Boven deze linker leeuw torent een vrouwenfiguur met in haar rechter hand een groot kruis. Haar linker hand rust op het timpaan boven een sarcofaag. Op de zijkant van de sarcofaag lezen we de naam van de overleden paus, maar ook zijn familienaam Rezzonico. Het monument wordt gecompleteerd met een levensgroot portret van Clemens terwijl hij bidt. Voor hem op de grond staat zijn pauselijke tiara.
Waarom twee leeuwen op het grafmonument van een paus? Het antwoord op die vraag is heel simpel. Paus Clemens XIII werd geboren als Carlo della Torre Rezzonico. Hij stamt uit een vooraanstaande familie uit Venetië, waar een van zijn voorouders halverwege de 17e eeuw het Ca’ Rezzonico liet bouwen. Die afstamming uit Venetië is de verklaring voor de beide leeuwen. Venetië heeft immers San Marco als beschermheilige en de evangelist Marcus had als symbool de leeuw. Loop door Venetië, maar ook door de omliggende regio Veneto en het wemelt van de gevleugelde leeuwen.
Met het oog op het monument van Elwell voor Frederik Hendrik Pont zou het interessant zijn meer te weten te komen over de vrouwenfiguur boven de linker leeuw. Het antwoord komt van Sybrand, die mij sinds twee maanden geregeld straatpoëzie toestuurt. Het gaat om een verbeelding van de religie. Op een band rond haar hoofd staat ‘Heilige God’ en op haar ceintuur is ‘Openbaring en Waarheid’ in Hebreeuws schrijft. Voor The Death of Strength voegt dit helaas niets toe. Het is ook niet van wezenlijk belang. In Edam is het overduidelijk een engel die zich over de stervende leeuw ontfermt. In de houding van de leeuw zit ook het grootste verschil. Bij Canova zie je vooral in de blik van de leeuw dat zijn einde nadert, terwijl Elwell zijn leeuw naar opzij laat rollen en uit zijn opengesperde muil een laatste brul zichtbaar maakt.
Geef een reactie