Albi

Vijf jaar geleden schreef ik over de heilige Cecilia, over het beeld van Stefano Maderno in de Santa Cecilia in Trastevere en de gekleurde kopie in de Sainte Cécile, de kathedraal van Albi. Onlangs ontdekte ik dat er nog een kopie van Maderno’s beeld bestaat, en wel een geschilderde. De maker is de 19^e-eeuwse schilder Adolphe Lalyre.

Adolphe Lalyre werd geboren in 1848, genoot zijn opleiding aan de École des Beaux Arts in Parijs en exposeerde vanaf 1876 gedurende 53 jaar op de Salon des artistes françaises. In het begin van zijn loopbaan schilderde hij nog wel religieuze voorstellingen en vrouwelijke heiligen, maar al snel legde hij zich toe op het schilderen van najaden, waternimfen uit de Griekse mythologie en vrouwelijke naakten. Het leverde hem de bijnaam ‘schilder van sirenen’ op.

Lalyre schilderde twee keer een voorstelling van de heilige Cecilia. Zijn schilderij uit 1883 toont Cecilia, naakt achterover leunend en omringd door andere heiligen en engelen. In haar linker hand houdt ze een kruis gemaakt van twijgen. Anatomisch is het lichaam van Cecilia niet bepaald overtuigend. In 1896 schilderde Lalyre Cecilia opnieuw en wederom is ze naakt. Maar dit keer is de heilige weergegeven in een houding die direct van het beeld van Maderno is afgeleid. Waarom Lalyre de heilige Cecilia twee keer naakt heeft geschilderd is zeer de vraag. Bij Maderno is de heilige immers wel gekleed.

Drie keer Cecilia, van Stefano Maderno, van een onbekende kunstenaar in Albi en van Adolphe Lalyre

Dit gegeven plus Lalyres bijnaam deden me denken aan een film die ik eens zag, Sirens. In opdracht van een bisschop reizen een anglicaanse priester (Hugh Grant) en zijn preutse vrouw (Tara Fitzgerald) naar Australië om daar de vrijgevochten schilder Norman Lindsay (Sam Neill) te overreden om zijn heiligschennende schilderij van een gekruisigde Venus terug te trekken. Lindsay is dat geenszins van plan en gaat door met het produceren van frivole en zinnenprikkelende schilderijen, waarbij de priester en zijn vrouw voortdurend geconfronteerd worden met de naakte modellen die Lindsay inspireren.

Zo ongeveer stel ik me Lalyre ook voor, als schilder van erotische voorstellingen, die hij trachtte te verantwoorden door er via de titel en symboliek als stralenkransen een religieus tintje aan te geven. In 1910 publiceerde Lalyre een boek, Le Nu féminin à tavers des l’âges, Het vrouwelijk naakt door de eeuwen heen. Dat wijst er hoogstwaarschijnlijk op waar Adolphe Lalyres werkelijke interesse lag.

De kathedraal van Albi, in Zuid Frankrijk, is een bijzondere. Hij is geheel opgetrokken uit baksteen. En daarmee is hij misschien wel uniek in Frankrijk. Ook de vorm, met de telkens herhaalde halfronde uitstulpingen is apart. Alsof de kerk talloze wachttorens heeft.

De kathedraal van Albi is gewijd aan Sainte Cécile. Cecilia dus, telg van een roemrijk Romeins geslacht, tot christen bekeerd en rond 230 gemarteld en gedood door onthoofding. Traditioneel wordt Cecilia gezien als de patrones van de muziek, instrumentmakers en zangers. In een van de zijkapellen van de kathedraal van Albi is een beeld van Cecilia te vinden. Het is polychroom zoals dat heet, veelkleurig. Ze ligt op haar zij met haar rechterbeen wat opgetrokken, de armen gestrekt en haar gezicht naar de grond gedraaid. Ze draagt een groen gewaad met gouden strepen en om haar hoofd heeft ze een oranje doek die nog net wat van haar donkere haren laat zien. De houding doet denken aan iemand die tijdens de slaap door de dood is overvallen. Het roept associaties op met de stoffelijke overschotten die in Pompeii zijn opgegraven.
Waar het beeld door die houding enorm ontroert, is er toch iets vreemds mee aan de hand. Want vertelt het heiligenverhaal van Cecilia niet dat zij de dood vond door onthoofding? Hier zit haar hoofd nog heel natuurlijk aan haar romp. Het enige wat duidt op een mogelijk onthoofding zijn wat strepen die ogen als geronnen bloed na een oppervlakkige snijwond.
Opheldering valt er bij de maker van het beeld niet te vinden. Die is namelijk onbekend. En toch ook weer niet. Het beeld is namelijk een kopie. Het origineel bevindt zich in Rome, in de Santa Cecilia in Trastevere. De kerk waar ik eerder dit jaar voor de deur stond, maar die op dat moment gesloten was.

De maker van dat beeld is wel bekend: Stefano Maderno. Zijn broer Carlo Maderno was een vooraanstaand architect die onder meer betrokken was bij de bouw van de Sint Pieter en de Santa Maria della Vittoria in Rome. Stefano maakte furore als beeldhouwer. Hij baseerde zich veelal op voorbeelden uit de oudheid. Dus misschien is die Pompeii-associatie helemaal niet zo vreemd. Het verhaal dat Cecilia bij het openen van haar graf in 1599 in deze houding zou zijn aangetroffen, moeten we maar met een korreltje zout nemen. Overigens heeft Maderno, anders dan de Albigenzer kopiist, de onthoofding wel (deels) zichtbaar gemaakt. Op de nek van zijn marmeren Cecilia is een diepe keep te zien, alsof er iemand met een bijl daadwerkelijk op geslagen heeft.