Samuel van Hoogstraten kon schilderen als de beste, schreef een belangwekkend boek over het schildersvak en was ook nog eens muntmeester. Maar chronogrammen maken kon hij niet.
Vorig jaar maakten we een stadswandeling door Dordrecht. Het thema was de duistere kanten van de stad, veel moord en doodslag dus. Een van de plekken die we bezochten was de Munt van Holland. Eeuwenlang werden hier de munten van Holland geslagen. Niets duisters aan, zou je zeggen. Maar waar munten worden geslagen is er ook toezicht op valsemunterij. En op hen focuste de gids. Wie betrapt werd op valsemunterij wachtte een gruwelijk einde: ondergedompeld worden in een kuip met kokende olie. Met haast satanisch genoegen sprak de gids van valsemuntersbouillon. Doel van een dergelijk gruwelijke straf was uiteraard ontmoediging. Aan exacte cijfers ontbrak het, maar dat deerde niet. Het horrorverhaal was interessanter dan de feiten.
Afgelopen week waren we weer in Dordrecht. In het museum zagen we een van de laatste aanwinsten: een doorkijkje van Samuel van Hoogstraten. Van Hoogstraten was een van de beste leerlingen van Rembrandt. Hij ontwikkelde zich tot een meester in technische hoogstandjes. Zijn doorkijkje toont een bedrieglijk echt gebouw, perfect qua perspectief met diverse openingen in de ruimte waardoor bijvoorbeeld delen van een tuin zichtbaar worden. Maar uiteindelijk is het natuurlijk een plat vlak. Een ander hoogstandje was een perspectiefkast, waarin bijvoorbeeld op een vloer en een wand een hond en een stoel op eigenaardige wijze waren weergegeven. Maar keek je door een gat in de zijwand, dan nam je de hond en de stoel ineens natuurgetrouw waar. Een kwestie van anamorfose dus. Ten slotte was er van Van Hoogstraten een brievenbord, dat zo bedrieglijk echt was, dat keizer Ferdinand III erkende door Van Hoogstraten bedrogen te zijn en daarvoor beloonde met een gouden medaillon, met de beeltenis van de keizer. Een medaillon dat Van Hoogstraten met trots heeft gedragen en op schilderijen afbeeldde.
Behalve schilder was Van Hoogstraten ook theoreticus. In 1678 publiceerde hij Inleyding tot de hooge schoole der schilderkonst. In dit boek ging Van Hoogstraten in op de compositie van Rembrandts Nachtwacht, hoe tijdgenoten die compositie veroordeelden, maar ook met de voorspelling dat latere aanschouwers die compositie juist superieur zouden kunnen beoordelen aan de algemeen gangbare. We kunnen niet ontkennen dat Van Hoogstraten hierin gelijk heeft gekregen. Verder behandelt hij het portretteren van personen, het ordineren, oftewel het rangschikken van voorwerpen in een schilderij, verf en kleur, licht en schaduw, maar ook wat een schilder aan inkomsten en eer met zijn werk mag verwachten. Zijn Inleyding is een belangrijke bron voor schilderopvattingen in de 17e eeuw.
Alsof hij hier zijn handen niet al vol aan had, vervulde Van Hoogstraten In Dordrecht nog een functie. Hij was er muntmeester bij de Munt van Holland. In 1674 schilderde Van Hoogstraten een groepsportret van de muntmeesters en het bestuur. Zelf staat hij er prominent op, vooraan, derde van links, met het medaillon van keizer Ferdinand III. Toen Van Hoogstraten vier jaar later overleed, werd hij begraven in de Munterskapel. In 2022 is er in die kapel een steen geplaatst die hieraan herinnert. Het graf zelf bestaat niet meer.
Boven de ingang van de Munterskapel is een chronogram te vinden:
Hebt gy ’t Munt gemunt, uitmunterder dan goudt
DeeL d’armen van uw munt en WaCht Weer hondertVoudt
Naar verluidt is deze tekst ook geschreven door Van Hoogstraten. Alleen gaat hij hier wel heel erg losjes en willekeurig om met de regels van het chronogram. In de tekst komt vijf keer de letter M voor, maar hij benut er slechts één, net als van de D, waarvan er zelfs zeven in de tekst voorkomen. Eén C en één L staan uitgelicht in de tekst, maar van de zeventien keer U, V, W of Y licht hij alleen een V en twee W’s uit. Ook de I negeert hij. Zo komt Van Hoogstraten op 1675, terwijl de letters die als Romeinse cijfers te zien zijn opgeteld uitkomen op 8736. Het is mogelijk dat Van Hoogstraten met het jaartal 1675 de inrichting van de Munterskapel heeft willen memoreren, maar een bevestiging daarvan heb ik nog niet gevonden. Verder zal ik de laatste zijn om Van Hoogstraten te veroordelen en al helemaal niet tot de straf die valsemunters kregen. Maar toch vind ik wel dat hij zijn chronogram een beetje vals gemunt heeft.
Geef een reactie