Louis Soldan, Helmuth Lohner, Gabriel Barylli, Rudolf Kretner, Forrest Tucker, Félix Oudart, Rudolf Vones, Raimund Warta, Lester Matthews en Einor Ingesson. Van geen van hen had ik ooit gehoord. Maar dankzij de International Movie Database weet ik dat het acteurs zijn. Acteurs die allen Moritz von Schwind speelden in een verfilming over het leven van Franz Schubert. [Read more…]
Plaatjes bij de Matthäus
Al sinds het begin van de vastenperiode klinkt bij ons in huis geregeld de Matthäus Passion. Gewoon omdat het de tijd van het jaar is. Mijn vader zong vroeger in een oratoriumvereniging als tenor en als kind heb ik Bachs meesterwerk al diverse keren live gehoord. Bij mijn vaders begrafenis verlieten we onder de klanken van Bachs slotkoor de kerk. Wir setzen uns mit Tränen nieder.
Om meer over Bach en zijn compositie te weten te komen kochten we vorig jaar het boekje De Matthäus-Passion, met de ietwat pretentieuze ondertitel Wat Bachs meesterwerk je vertelt, als je weet waar je op moet letten. Nou geloof ik in zijn algemeenheid nooit zo in dit soort gidsen. Bach vertelt mij al heel veel, zonder dat ik weet waar ik op moet letten. Toch was ik wel nieuwsgierig, vandaar de aanschaf. En ik moet toegeven, er zijn delen die mijn Matthäus-genot hebben verrijkt.
Maar er is iets anders dat mij intrigeert. Pas zag ik boek en cd naast elkaar liggen en viel mijn oog op de afbeeldingen. Het boek wordt getooid met een afbeelding van de gekruisigde Christus, enigszins uit het centrum. Echt in het midden zien we een engel met een kelk in zijn handen. Links zweeft nog een engel en de onderste helft van de voorstelling valt grotendeels in het niet door de titel, de ondertitel en de namen van de auteurs en allen die verder meewerkten. De voorstelling blijkt een uitsnede uit De kruisiging van Jacob Cornelisz. van Oostsanen. En in het origineel draait alles wel om de gekruisigde Christus.
Op de cd staat een heel andere voorstelling. Een man met deemoedig gebogen hoofd, op een lendendoek na geheel naakt, staat met zijn handen op zijn rug, overgoten door licht. Christus aan de geselpaal heet het werk en het wordt toegeschreven aan Rembrandt of een navolger..
Op een of andere manier kan ik beide voorstellingen niet rijmen met Bach en zijn Matthäus Passion. Van Oostsanen schilderde zijn kruisiging rond 1510, ruim tweehonderd jaar voor Bach zijn beroemde stuk componeerde, en vermoedelijk met een compleet ander wereldbeeld. De reformatie en de contrareformatie moesten nog beginnen. Rembrandt of zijn navolger schilderde zijn Christus rond 1646, altijd nog zo’n tachtig jaar te vroeg. Hier is het grote bezwaar dat de verbeelde scène slechts een detail in het hele passieverhaal is en zeker niet de crux.
Misschien is dat wel mijn grootste bezwaar in beide gevallen. Dat er gekozen is voor een plaatje ‘dat ergens in de verte iets met het verhaal te maken heeft’. Want daarmee doe je volgens mij niet alleen Van Oostsanen en Rembrandt tekort, maar ook Bach, en deze beide gevallen degenen die zijn muziek uitvoeren en hen die het trachten te duiden.
Op zoek naar Schwind (11): Symfonie of fantasie?
Eerder schreef ik al over het verhaal dat Moritz von Schwind vertelt in zijn schilderij Eine Symphonie, het verhaal in vier scènes over operaster Karoline Hetzenecker en haar huwelijk met Herr von Mangstl. Voor de vorm van het schilderij greep Schwind terug op een muziekstuk van Ludwig van Beethoven. Op de vorm en de achterliggende ideeën van Eine Symphonie zal ik hier uitgebreider ingaan. [Read more…]
Gesamtkunstkerk
Van boven naar beneden: Westerkerk, Hengelo; St-Johann-Nepomuk-Kirche, München; San Carlo alle Quatro Fontane, Rome; Cenakelkerk, Heilig Landstichting
Ik kom uit een gereformeerd nest. Gelukkig niet streng en dogmatisch, maar vrij en opgewekt. Alleen de kerkgang was weinig vreugdevol. Ik herinner me vooral dat ik de plankjes op de zoldering zat te tellen of rekenspelletjes deed met de cijfers op het psalmen- en gezangenbord. Het was vooral het instituut kerk waarvan ik steeds meer afstand nam. En ik was niet de enige. Nog voor ik van Hengelo naar Nijmegen vertrok was het gebouw gesloopt. Wat wel weer jammer was, want eigenlijk had de ‘Grote zaalkerk, met dwarsbeuk en terzijde staande toren, in sober expressionistische vormen, belangrijk werk uit het oeuvre van de Gereformeerde architect E.J. Rothuizen.’ (Bron: reliwiki.nl) wel een monumentale uitstraling. Maar daar had ik toen geen oog voor.
Sinds het begin van mijn studie kunstgeschiedenis, al weer meer dan dertig geleden, heb ik vele honderden kerken bezocht. Vaak in groot contrast met die kale Westerkerk. Kerken waar veel te zien viel, waar je gedachten geleid werden door het beeld en niet, zoals in mijn jeugd, door het woord. Soms op het hysterische af, zoals de St-Johann-Nepomuk-Kirche in München van de gebroeders Cosmas Damian en Egid Quirin Asam. Of de San Carlo alle Quattro Fontane in Rome van Francesco Borromini, waar alles van een mathematische perfectie schijnt.
Enkele jaren geleden ontdekte ik bij mij in de buurt ook zo’n kerk: de Cenakelkerk in de Heilig Landstichting. Ik kwam er per ongeluk voor een concert, maar ben er sindsdien talloze malen terug geweest. De kerk werd ruim honderd jaar geleden gebouwd door architect Jan Stuyt en ausgestattet, zoals de Duitsers zo mooi zeggen, door kunstenaar Piet Gerrits. Geen hoekje liet Gerrits onbenut om in prachtige heldere kleuren het geloof te verkondigen. En hoewel hij mij daarmee niet meer bereikt, kan ik wel genieten van zijn werk.
Binnenkort kan dat nog uitgebreider. Vorig jaar nam het Museum Catharijneconvent het initiatief voor het grootste museum van Nederland. In een uitgebreide campagne brengt ze dertien bijzondere kerkgebouwen onder de aandacht. En de Cenakelkerk is er daar terecht een van. De Nijmeegse gregoriaanse vrouwenschola Voces Caelestes heeft nu het plan opgevat om er nog iets meer Gesamtkunstwerk van te maken. Zij gaan een cd opnemen met gregoriaanse gezang die qua verhaal of qua sfeer passen bij de schilderingen van Piet Gerrits. Op zondag 6 mei zingen ze live in de Cenakelkerk. Het is een datum die dik omcirkeld in mijn agenda staat.
Op zoek naar Schwind (10): Eine Symphonie
In de Neue Pinakothek in München hangt Moritz von Schwinds Eine Symphonie. Het is een bijzonder werk met vier voorstellingen die samen één verhaal vertellen. En dat alles vatte Schwind ook nog in een bijzondere omlijsting. Er is zoveel over het werk te vertellen dat ik me hier beperk tot de inhoud. [Read more…]
