Bijbelboek Exodus verhaalt over Mozes en hoe hij het volk van Abraham, na jaren van slavernij in Egypte naar het beloofde land leidde. Aangekomen bij de Rode Zee bleek dat een niet te onderschatten barrière. Maar Mozes strekte zijn hand uit, het water week uiteen en er ontstond een doorgang. Toen iedereen veilig aan de overkant was, sloot het water zich weer en werden de achtervolgende Egyptenaren verzwolgen.
In 2010 was er groot wetenschappelijk nieuws. Amerikaanse wetenschappers van het National Center for Atmospheric Research hadden met een computersimulatie aangetoond dat het verhaal waar zou kunnen zijn. Door een sterke oostenwind zou een deel van een watervlakte tijdelijk droog kunnen vallen. Er was maar één klein probleempje: in de Rode Zee die van noord naar zuid loopt is het onmogelijk. Maar misschien, zo opperden de wetenschappers, ging het om een nabijgelegen meer en berustte de aanduiding Rode Zee op een vertaalfout.
Wie een beetje thuis is in de kunstgeschiedenis weet dat Mozes al eens eerder slachtoffer is geworden van een foute vertaling. In de kerk van San Pietro in Vincoli in Rome bevindt zich het beroemde Mozesbeeld van Michelangelo. Het is het beroemdste voorbeeld van Mozes met hoorntjes. Maar Mozes had geen hoorntjes moeten hebben, maar moeten stralen, nadat hij van God de tafelen met de tien geboden had gekregen. Het Hebreeuws, de taal waarin het oude testament geschreven is, kent geen klinkers. Waar eeuwenlang karan (hoorntjes) gelezen is, had keren (stralen) gelezen moeten worden.
Ooit lagen er zo’n tweehonderd tegels op de vloer van de oude abdij van Saint Nicaise in Reims, maar daar hadden ze veel te lijden. Uiteindelijk zijn er 48 gered en die hangen nu in de basiliek van Saint Rémi. De vierkante tegels stammen vermoedelijk uit de 13e eeuw, zijn zo’n vijftig bij vijftig centimeter, zijn allemaal 45 graden gedraaid, de hoeken zitten boven en onder, links en rechts. De meeste tegels hebben oudtestamentische voorstellingen, die tijdens de productie als lijntekeningen in de natte klei zijn gekerfd en na het bakken zijn opgevuld met lood. Bijschriften verklaren de tekeningen. Zo is er een Daniël in de leeuwenkuil en zijn er minstens twee met het bijschrift La rouge mer of La mer rouge. En wie zien we daar? Een man die met zijn staf het water splijt, Mozes, compleet met hoorntjes.
Terwijl ik naar de tegels keek, stond naast mij een stel waarvan hij tegels aanwees en het woord diable fluisterde. Nu was het in de Middeleeuwen zeker niet ongewoon om gelovigen schrik aan te jagen voor het verkiezen van de verkeerde weg. Maar op de tegels in Reims is daar zeker geen sprake van. Het is gewoon Mozes met zijn noodlottige hoorntjes.
Links: Mozes splijt de Rode Zee; midden: Achtergolvende Egyptenaren worden verzwolgen door de Rode Zee; rechts: Voorstelling houdt mogelijk verband met de dans om het gouden kalf
Zo’n monumentale zonnewijzer is mooi, maar in Reims vertelt hij een veel meer. Vroeger op school leerde ik dat Clovis de eerste Frankische koning was die zich had laten dopen, in 500, mooi rond getal, makkelijk te onthouden. In Reims wordt dat iets genuanceerd. Hier en daar wordt 496 genoemd, elders 498. In de basiliek Notre Dame herinnert een steen in de vloer aan de plek waar Clovis gedoopt zou zijn. Ook dat lijkt me apocrief. Want bij de basiliek van St. Remy is te lezen dat Clovis daar gedoopt is. Er staat zelfs een beeld dat aan dat feit herinnert. Wat wel klopt is dat omdat Clovis in Reims gedoopt werd, dit de plaats werd waar eeuwenlang Franse koningen gekroond werden. De naam van zestien van hen, Louis, is zelfs een verbastering van Clovis. Clovis was dus de eerste en Louis XVI, geëxecuteerd tijdens de Franse revolutie was de laatste. Alle koningen liepen na hun kroning in een feestelijke optocht van de Notre Dame naar St. Remy. Daarbij kwamen ze langs de plek met de zonnewijzer van Renonciat. Op het grote driehoekige element van de zonnewijzer zijn alle namen van de koningen te lezen. Met zijn zonnewijzer brengt Renonciat lagen aan in het verstrijken van de tijd, binnen één etmaal én binnen twaalf eeuwen Franse geschiedenis. Daarbij herinnert de zonnewijzer ook nog eens aan een eerdere zonnewijzer, die hier in de 19e eeuw is opgericht, maar in de Eerste Wereldoorlog verloren is gegaan.
