Negen jaar geleden schreef ik over modefotograaf Erwin Blumenfeld. Aanleiding was een voorkant van het Volkskrant Magazine. Ik kwam toen een foto tegen van Blumenfeld, waarbij je je even afvraagt of je de geportretteerde en face of en profil ziet. Blumenfelds foto werd tientallen keren nagevolgd en ik besloot ze te gaan verzamelen op een Pinterestbord. Vaak zijn het bewerkingen van het oorspronkelijke idee, maar soms betreft het een dubbeldruk met een gezicht en face en en profil.
Bij een andere variant gaat het om een dubbelportret, waarbij twee mensen geportretteerd worden. Een van hen is en face te zien en staat achter de ander, die en profil te zien is, waardoor de helft van het gezicht van die achterste persoon niet te zien is. Misschien moet je de zin twee keer lezen, om een beeld te krijgen, terwijl het bij het zien van de foto’s direct duidelijk is. Ik kwam het idee tegen bij fotografen Erik Smits, Carli Hermès en Cory Smith. Opvallend daarbij is dat zowel Smits als Hermès op deze manier vader en dochter portretteerden. Ook vormgevers gingen met het idee aan de haal, zoals op de hoes voor een opname van muziek van Ludwig van Beethoven, uitgevoerd onder leiding van dirigent Nikolaus Harnoncourt.
Overigens valt het nog niet mee om het idee technisch ook perfect uit te voeren. Ik heb er zelf eens mee zitten puzzelen tijdens een fotoworkshop. Omdat ik de modellen destijds heb beloofd die foto’s niet openbaar te maken, laat ik ze hier niet zien. Bovendien gebiedt de eerlijkheid me te melden dat het resultaat niet in de buurt kwam van wat ik voor ogen had.
De fascinatie met en profil en en face is niet exclusief voor fotografen. Zo kwam ik een schilderij tegen van de Deense schilder Christoffer Wilhelm Eckersberg. Eckersberg werd geboren in 1783 en overleed in 1853. In 1820, dus een slordige twintig jaar voor de uitvinding van de fotografie, portretteerde hij Bella en Hanna, de oudste dochters van Mendel Levin Nathanson, een rijke koopman, die net als Eckersberg in Kopenhagen woonde. We mogen aannemen dat het Bella is die gekleed in een goudkleurige jurk, ons recht aankijkt, en dat het Hanna is, die in haar groene japon, recht opzij kijkt. En hoewel de compositie verder afwijkt van de foto’s, blijkt dat het spelen met en face en en profil zorgt voor dynamiek in de voorstelling en een relatie tussen de beide vrouwen.
Daardoor geïntrigeerd ben ik verder gaan zoeken en kwam ik uit bij Jacob van Campen. We kennen hem vooral als de grote architect van het Hollands classicisme. In deze bouwstijl hanteerden de bouwmeesters strikte regels wat betreft afmetingen en proporties. Denk aan het Paleis op de Dam of het Mauritshuis. Maar Van Campen was niet alleen architect, hij schilderde ook. Zo maakte hij rond 1635 het dubbelportret van Constantijn Huygens en Suzanna van Baerle. En hoewel Huygens en Van Baerle al in 1627 getrouwd waren, wordt dit werk toch gezien als hun huwelijksportret. Nu bestonden huwelijksportretten in die tijd uit twee losse doeken, een van de bruidegom en een van de bruid. Denk maar aan Marten Soolmans en Oopjen Coppit die Rembrandt in 1634 schilderde.
Daar wijkt Van Campen vanaf, niet alleen door de beide echtelieden op één doek te vereeuwigen, maar ook nog eens door de compositie. We zien Constantijn Huygens en profil bijna stuurs voor zich uitkijken, terwijl Suzanna van Baerle, net niet helemaal en face, de toeschouwer aankijkt. De strikte regels die Van Campen als bouwmeester hanteerde, heeft hij in zijn schilderwerk helemaal losgelaten. Je zou bijna gaan denken dat hij zijn idee aan de fotografie ontleend heeft.
Geef een reactie