Goch

Gaat heen en zeg of gaat heen en vertel, zo kun jet het Latijnse vade et dic vertalen. En vade et dic kom je in de in het Latijn vertaalde Bijbel op minstens vijf plekken tegen. VADE ET DIC is ook de tekst die te lezen is op een steen aan de voet van de toren van de Pfarrkirche St. Maria Magdalena in Goch. Die kerk werd in 1323 voor het eerst gewijd. Maar waarschijnlijk heeft er op de plek van de kerk al vanaf circa 1200 een parochiekerk gestaan. Onbevestigde bronnen beweren zelfs dat er al in de elfde eeuw hier een kerk gestaan heeft. Als we nu eens Vade et dic als chronogram beschouwen dan komen we uit op 1106 (DDCVI).

Nu staat er nog iets op de steen, namelijk ASMM. Met de beste wil van de wereld is hier geen Latijns woord uit te halen. Maar … SMM is afgekort wel Sankt Maria Magdalena. En de A zou je dan kunnen duiden als ‘gewijd aan’. In het Latijn zou dit ad moeten zijn, maar dat levert een probleem op. Dat probleem is er al als je de tekst als een geheel ziet. Want de MM, dus nog eens 2000 bij de 1106, slaat nergens op. Maar de Maria Magdalena Kirche heeft een bijzondere geschiedenis.

Op 24 mei 1993 stortte ’s nachts om 2:27 spontaan de toren in. Hoe dat mogelijk is, daar lopen de meningen over uiteen. Er zou sprake zijn van instabiliteit die nog stamt uit de Tweede Wereldoorlog toen Goch gebombardeerd werd door de geallieerden. Maar er zou ook sprake kunnen zijn geweest van bouwkundige fouten. Ten slotte wordt er gewezen op recente aardschokken, maar misschien heeft ook de aardbeving van 13 april 1992 in de omgeving van Roermond al schade aangericht. Uiteindelijk duurde het zeven jaar voor de eerste steen werd gelegd voor de herbouw van de toren. En 2000, zo hebben we al gezien, is op de steen terug te vinden. Als het voluit geschreven zou zijn hebben we niet alleen de D van Ad, maar ook nog een I van Marie en een D van Magdalena.

Kortom, VADE ET DIC ASMM op de steen in de toren is een chronogram. Een chronogram dat misschien iets zegt over de oorspronkelijke bouw van de kerk of de toren, maar die als afkorting helder is over de herbouw. Daarbij is de grap dat ik met dit stukje aan de opdracht heb voldaan. Gaat heen en zegt het voort.

Een aap op een fiets, hoe vind je zoiets? Het was een gevleugelde uitspraak van mijn oma als ze ergens verbaasd over was. Dat het altijd gekker kan, zoals een banaan met een hoed op, is te zien op een zijgevel van een flat in Goch. Maar wie een beetje thuis is in de kunstgeschiedenis heeft hier, anders dan bij die fietsende aap, wel een logische verklaring voor.

In de beeldende kunst zijn er twee beroemde bananen. In 2019 wist Maurizio Cattelan de gemoederen danig te beroeren door op de jaarlijkse kunstbeurs Art Basel, dat jaar in Miami Beach, een banaan met duct tape op een muur te plakken. De waarde van het werk werd bepaald op 120.000 dollar. En van het werk, met de titel Comedian, werden daadwerkelijk twee exemplaren verkocht. De controverse werd nog eens extra gevoerd, toen de Georgische performance kunstenaar David Datuna, de banaan van de muur trok en hem smakelijk oppeuzelde. Hungry Artist noemde hij zijn actie.

In de kritieken werd al verwezen naar die andere banaan, die van Andy Warhol voor de albumhoes van The Velvet Underground & Nico. Bij de vroegste uitvoeringen van het album liet de banaan zich ook daadwerkelijk pellen. Daar was een speciale machine voor nodig, maar omdat het ontwerp van een beroemde kunstenaar was, wilde de platenmaatschappij daar wel voor betalen. Toen in 1996 het album op cd verscheen, stond de banaan op de voorkant en was de gepelde versie in het doosje zichtbaar onder de cd. Juist vanwege de beroemde ontwerper is de bannan inmiddels ook op posters een eigen leven gaan leiden.

Dan de hoed. Anders dan Nederland, dat is opgedeeld in twaalf provincies, die weer bestaan uit gemeenten, kent Duitsland een aantal Bundesländer. Die zijn opgedeeld in Regierungsbezirke, van een aantal Kreise, die weer zijn onder te verdelen in Gemeinde. In Bundesland Nordrhein-Westfalen ligt onder andere Kreis Goch, waarvan Goch de belangrijkste gemeente is. Direct grenzend aan Kreis Goch ligt Kreis Kleve. En hier, in Kleve en de directe omgeving stond de wieg van kunstenaar Joseph Beuys. Als radio-operateur bij de Luftwaffe raakte Beuys tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaargewond aan zijn hoofd. Tijdens zijn carrière als kunstenaar werd de hoed min of meer zijn handelsmerk. Wat de muurschildering in Goch dus doet, is een link leggen tussen Andy Warhol en Joseph Beuys.

Nou is dat helemaal niet zo vreemd. Beide kunstenaars kenden elkaar en waren misschien zelfs wel bevriend. Warhol portretteerde Beuys, op dezelfde manier waarop hij Marilyn Monroe, Mao Zedong en regerende koninginnen vastlegde: als zeefdruk, meermalig en met verschillende achtergrondkleuren. Wie googelt op Andy Warhol en Joseph Beuys vindt talloze foto’s waarop beide kunstenaars vereeuwigd zijn.

Ik begon dit stuk met de stelling dat er in de kunstgeschiedenis twee beroemde bananen zijn. Maar als het aan Thomas Baumgärtel, de maker van de muurschildering in de Gocher Gärtnerweg ligt, gaat dat veranderen. Zijn hommage aan Beuys, zoals hij het zelf noemt is er maar een voorbeeld van. Maar zijn hele oeuvre is vol van bananen. Sterker nog, zijn artiestennaam is Bananensprayer. Toch is het wel apart dat hij alleen Beuys noemt. De manier waarop hij banaan op het flatgebouw heeft weergegeven is nagenoeg een kopie van de banaan van Warhol. Baumgärtel zegt zich verwant te voelen met Beuys als kind van het Rijnland. Maar zonder Warhol en zijn pop art is het de vraag of hij als Bananensprayer serieus zou zijn genomen.

Chronogram: Vade et dic

Warhol meets Beuys