Ik heb nooit veel met carnaval gehad. De laatste jaren neemt mijn belangstelling voor het feest wel wat toe, maar ik kan me niet voorstellen dat ik me er ooit echt aan zou kunnen overgeven. Als kind vond ik het nog wel grappig. Op de vrije maandag stond altijd de tv aan op een Duitse zender, met optochten in Düsseldorf, Keulen of Mainz. Kleve kwam in het rijtje nooit voor. Maar pas ontdekte ik dat het carnaval ook daar een grootse geschiedenis heeft.
Vorig jaar was ik op bezoek in de stad Kleve op een bloedhete dag. Juist dat detail is belangrijk, omdat ik ergens op een plein een fontein ontdekte, waar ik door de koelte van het stromende water wat langer bij stil stond. Op zeven betonnen palen waren even zoveel karakteristieke koppen bevestigd. Elk van hen spoot uit de mond een straal water naar een van de anderen. Het had alles bij elkaar iets vrolijks. Het oogde als kattenkwaad.
Zo moet beeldhouwer Anette Mürdter het ook bedoeld hebben. In 2001 won ze met haar ontwerp voor de Narrenbrunnen een wedstrijd. Een wedstrijd waarvoor het Gesellschaft Schwanenfunker, een carnavalsvereniging uit Kleve, het initiatief had genomen. Er moest een monument komen, dat zou herinneren aan de oprichting van de eerste Europese Narrengesellschaft, de Geselscap van den Gecken. De oprichting van dat gezelschap dateert van 1381. De fontein werd in 2001 onthuld, niet op 11 november zoals je zou verwachten, maar op 10 november.
Totalitaire leiders
Onlangs ontdekte ik in Arnhem een fontein die mij deed denken aan de Klever Narrenbrunnen. De eerste keer dat ik hem zag, reed ik met de auto langs de langgerekte vijver aan de IJssellaan, waar vier hoofden nauwelijks boven water uitstaken en naar elkaar spoten. Toen ik pas weer in Arnhem was, ben ik speciaal gaan kijken. De vier mannen bleken nogal te verschillen in grootte, maar ook in uiterlijk. Drie oogden in hun uniform redelijk eigentijds, de vierde week vooral door zijn pruik met pijpenkrullen behoorlijk af. Ik keek nog eens goed en ineens herkende ik de grootste van de vier. Met zijn martiale snor, zijn achterover gekamde haar en op zijn borst een vijfpuntige ster, kon dit niemand anders zijn dan de beruchte Sovjet-dictator Josef Stalin.
Thuis vond ik al snel de bevestiging van mijn vermoeden. Daar vond ik ook dat de pruikenbol de Franse zonnekoning Louis XIV was en de kale, die het op Stalin gemunt heeft, geïdentificeerd werd als de Spaanse dictator Franco. Met de vierde figuur vormden ze een groep, die voor het eerst te zien was op de grote kunstmanifestatie in Park Sonsbeek in 2008. Het werk met de titel Spitting leaders van de Spaanse kunstenaar Fernando Sánchez Castillo kreeg daar veel positieve reacties. Reden voor de gemeente Arnhem om het werk aan te kopen en er een permanente plek voor te zoeken.
Vierde man
Met het werk is iets eigenaardigs aan de hand, namelijk dat de vierde figuur nooit geïdentificeerd is. De kunstenaar heeft zich er kennelijk nooit over uitgelaten, anders had ik dat ergens moetet kunnen vinden. Toch moet het in dit gezelschap gaan om een beroemdheid, of beter nog beruchtheid. Het werk zou aanmerkelijk aan kracht inboeten als het hier ging om Louis XIV, Franco, Stalin en een grote onbekende. Adolf Hitler had in dit gezelschap niet misstaan. Maar die is het zeker niet, het opzij gekamde haar en het snorretje ontbreken.
Door de plek in het water is het beeld niet van dichtbij te onderzoeken en het is lastig om vanaf de kant de beelden te herkennen. Maar door in te zoomen op een foto worden plotseling details zichtbaar die kunnen helpen hem te identificeren: de man draagt een soort medaille met een Maltezer kruis met fleur de lis en om zijn nek heeft hij een keten van de Orde van het Gulden Vlies. Mijn gok zou zijn een jonge Juan Carlos, die later koning van Spanje werd, die met dergelijk versierselen bij voorbeeld op zijn trouwfoto’s staat. Juist bij degene die als de Spaanse dictator Franco wordt gezien, twijfel ik. Waar Stalin en degene die ik identificeer als Juan Carlos zijn uitgerust met gedetailleerde onderscheidingstekens, ontbreken die bij de figuur die tussen hen in staat. Een snor en het boord van een militair uniform zijn herkenbaar, maar daar houdt het mee op.
Symboliek
In de fontein in Kleve zit de symboliek in de verschillende hoogte waarop de koppen zijn bevestigd. Er zijn hiërarchische verhoudingen, maar die vallen hier weg, rang of stand doet er niet toe, even is iedereen gelijk. Juist door herkenbare personen te kiezen voor zijn werk, heeft Sánchez Castillo zijn fontein een andere lading meegegeven. Het water spugen naar elkaar heeft doorgaans iets speels, iets onschuldigs, maar voor wereldleiders, mannen met macht, krijgt het iets dat hun aanzien en gezag ondermijnt. Zij zijn in deze situatie niet meer degene die een ander plagen of bespotten, maar zij zijn zelf ineens het mikpunt van spot. Alleen is de angel wel uit het werk verdwenen, doordat de bespotte personen dood zijn of afgetreden en op leeftijd. En dan ontbreekt ook nog eens een historische context. Vooral door de aanwezigheid van Louis XIV ontstaat de indruk van een bij elkaar geraapt gezelschap, van willekeur. Dat maakt dat Sánchez Castillo welbeschouwd een beetje blaft, maar écht bijten doet hij niet. Het is het soort milde spot dat je tijdens een carnavalsoptocht op een praalwagen ziet.
Hallo,
Ik denk dat je gelijk hebt voor Juan Carlos en dat het aan de kunstenaar is om een link te leggen met de geschiedenis van Spanje omdat hij Spaans is. Zo hebben de karakters van Franco en Juan Carlos hun plaats. Maar die met de pruik is Philip V (zie Bird Feeder uit 2010, het is hetzelfde beeld). Maar ik kan geen andere informatie vinden. Dankjewel. goedendag.