Veel is er de afgelopen tijd verteld en geschreven over Maria van Gelre. En telkens merkte ik bij mezelf dat ik bleef haken bij die ene naam: Valentina Visconti, bij wie Maria hofdame werd. Bij het zoeken naar háár verhaal kwam ik uiteindelijk terecht bij Alfa Romeo.
Maria van Gelre, miniatuur uit haar gebedenboek
Sinds Johan Oosterman, hoogleraar Oudere Nederlandse Letterkunde tijdens een sabbatical in Berlijn het gebedenboek van Maria van Gelre niet mocht inzien, omdat het te kwetsbaar was, is het snel gegaan. Via crowdfunding haalde Oosterman een mooi bedrag op om het boek te restaureren en onderzoek naar de hertogin leverde een schat aan informatie, die leidde tot een tentoonstelling met een uitgebreide catalogus, een boek, waarin Johan Oosterman plaatsen belicht die een rol hebben gespeeld in het leven van Maria, en aandacht in tal van kranten en tijdschriften. En telkens was daar weer het zinnetje ‘was hofdame van Valentina Visconti’.
Valentina Visconti verlaat Parijs, miniatuur uit de Chroniques de Jehan Froissart
Overeenkomsten
In beginsel wijkt het verhaal van beide vrouwen weinig van elkaar af. Beide van adellijke afkomst, Marie om politiek-strategische redenen getrouwd met Reinald IV van Gulik en Gelre en Valentina om dezelfde redenen getrouwd met Louis, hertog van Orléans en broer van de Franse koning Charles VI.
Marie afkomstig uit Normandië en Valentina uit Milaan, beide ‘verscheept’ naar een nieuwe en vreemde omgeving. Daarna houdt het ook op met de overeenkomsten. Het huwelijk van Marie, inmiddels Maria, bleef kinderloos, terwijl Valentina haar man acht kinderen (andere bronnen zeggen tien) schonk, waarvan er wel vier (of zes) al jong overleden. Terwijl Maria jarenlang een prominente plek naast haar echtgenoot innam in het bestuur van het hertogdom, hield Valentina zich daar verre van en bekommerde ze zich om de zorg voor haar kinderen. Valentina, die zo’n tien jaar ouder was dan Maria, stierf rond haar 40e, Maria werd mogelijk 50 jaar oud.
Graftombe van Valentina Visconti in St. Dénis, Parijs
Waar Maria begraven werd is niet bekend, maar het is vrij zeker dat het ver van haar geboortegrond was. Dat geldt ook voor Valentina, die begraven ligt in Parijs, terwijl ze geboren was in Milaan.
Visconti en Sforza
Met de naam Visconti ligt die Milanese connectie behoorlijk voor de hand. Valentina’s vader was Gian Galeazzo Visconti. Nadat de Visconti’s al sinds 1277 Heer van Milaan waren geweest, kocht Gian Galeazzo de hertogstitel van Wenceslaus, koning van het Heilige Roomse Rijk en werd hij zo de eerste Hertog van Milaan. Na hem nam eerst zijn zoon Gian Maria Visconti het hertogdom over en vrij snel daarna zijn tweede zoon Filippo Maria Visconti. Die had alleen een dochter, die hij liet trouwen met zijn legeraanvoerder Francesco Sforza, waarna de Sforza-dynastie ruim tachtig jaar de dienst uitmaakte in Milaan. Helemaal verdween de naam Visconti niet uit de stad. De beroemde filmregisseur Luchino Visconti (Death in Venice, Ludwig en The Damned) was een van de laatste afstammelingen van het oude adellijke geslacht.
Fleury-François Richard, Valentine de Milan pleurant la mort de son époux Louis d’Orléans (rond 1802), Hermitage, Sint-Petersburg
Valentina Visconti met twee keer de Biscione. Miniatuur uit De Natura Deorum van Cicero, manuscript verzorgd door de Maestro del De Natura Deorum
Hernieuwde belangstelling
Merkwaardig genoeg ontstond er in de 19e eeuw in Frankrijk weer belangstelling voor Valentina Visconti. Zo schreef Alexandre Dumas in 1835 zijn Chroniques de France: Isabel de Bavière, over de vrouw van koning Charles VI. Valentina figureert ook in dit werk, mogelijk omdat zij familie is van Isabel, van wie de moeder een Visconti is. En dan is er een schilderij van Fleury-François Richard, die ten tijde van Napoleon werkte met onder andere de beroemde Jacques-Louis David. Rond 1802 schilderde hij Valentina Visconti terwijl zij rouwt om de dood van haar man. We zien een vrouw met haar hoofd gebogen aan een tafel met wat papieren. Naast haar zit een jachthond die haar lijkt te willen troosten. Het grote gebrandschilderde raam is grotendeels afgesloten met een groen gordijn.
Biscione
Het is een detail in dit schilderij dat wijst op wie de treurende vrouw is. Boven het groene gordijn zien we een slang in een rond venster. Die slang (maar misschien is het ook wel een draak), de Biscione, staat op het wapenschild van de Visconti’s, kronkelend met een mannetje half uit de bek. Later kwam dit beest ook terug in het wapenschild van de Sforza-familie.
Maar hoe zit het dan met Alfa Romeo? Mijn allereerste auto was een Alfa Romeo, buitengewoon stijlvol. Door het eigenaarschap ontving ik geregeld een magazine met verhalen over het illustere merk. Ik herkende dan ook direct de Biscione van het logo. In 1910 moest ontwerper Romano Catteneo een logo ontwerpen voor het jonge Milanese automerk. Op het Castello Sforzesco zou hij – maar misschien ook een jonge tekenaar van de ontwerpafdeling – de Biscione hebben gezien en hebben uitgelegd als een typisch Milanees symbool. Vrij recent is het logo wat gemoderniseerd, maar de karakteristieke elementen bleven gehandhaafd. En dus verwijst Alfa Romeo nog altijd naar de Visconti-familie en haar telg Valentina.
Geef een reactie