Hij kwam hier al eens langs, Het lichaam van Christus in het graf van Hans Holbein de Jonge. Twee dingen vallen onmiddellijk op aan dit schilderij: de zeer ongebruikelijke hoogte-breedte-verhouding en de toestand van het dode lichaam. Voor die verhouding zijn diverse theorieën. Het zou mogelijk bedoeld zijn als predella, de brede voorstelling onder de delen van een altaarstuk, die open en dicht te bewegen zijn. Ook is wel geopperd dat het bedoeld is voor een grafmonument, misschien zelfs van de Zwitserse rechtsgeleerde Bonifacius Amerbach. Maar vooralsnog ontbreekt een sluitende verklaring.
Onder de kruisigingscène de predella met de kruisafname
Grünewald
Ook opvallend is de staat van het lichaam van Christus, dat vooral in de wonden op de handen, de voeten en in de zij, een realistische staat van ontbinding begint te vertonen. Naar verluidt heeft Holbein zich hiervoor laten inspireren door Matthias Grünewald, wiens Isenheimer Altarstück Hans Holbein de Oude aan zijn zoon heeft laten zien. Van alle gekruisigde Christussen uit de kunstgeschiedenis, komt deze uit Colmar zeker in de top 3 van meest gruwelijke.
Reformatie
Van Grünewald is bekend dat hij vanwege protestantse sympathieën ontslagen werd door de bisschop van Mainz, aan wiens hof hij werkzaam was. Hans Holbein, die in Basel bevriend raakte met Desiderius Erasmus, zou de ideeën van de reformatie welwillend hebben omarmd. Mogelijk heeft de reformatie er aan bijgedragen dat schilders Christus menselijker wilden weergeven of dat daardoor juist het lijden meer benadrukt diende te worden.
Golfoorlogen
Ik moest aan Holbein denken toen ik pas in de Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk in Breda foto’s zag van Tim Hetherington. De kerk was in het kader van Breda Photo als festivallocatie ingericht door de Iraanse fotografe Newsha Tavakolian. Naast elkaar toonde zij foto’s van Saba Alizadeh die gesneuvelde Iraanse soldaten lieten zien en hoe die beelden in huiselijke setting als propagandamateriaal gebruikt werden tijdens de Golfoorlog tussen Iran en Irak tijdens de eerste Golfoorlog. Hetherington fotografeerde tijdens de tweede Golfoorlog, nadat Irak in 1990 Koeweit was binnengevallen, slapende Amerikaanse militairen. En het is een van deze militairen die grote overeenkomsten vertoont met Holbeins schilderij.
Dood of levend
Het grootste verschil zit hem in het opgetrokken linkerbeen van de soldaat. Maar door het woestijnkleurig uniform, valt dat nauwelijks op. De soldaat lijkt net zo gestrekt te liggen als Holbeins Christus. Daarbij komt dat de kleur van het uniform nauwelijks contrast vertoont met de huid van de soldaat. En dus lijkt hij net zo naakt als de Christus van Holbein. Ik vind het fascinerend om te zien dat het schilderij van Holbein, van de dode Christus meer heeft van een levende figuur, dan de foto die Hetherington van een levend persoon, die ligt te slapen.
Geef een reactie