De anamorfosen van de Radboud Universiteit

Change perspective! Met die slogan wil de Radboud Universiteit de komende jaren studenten en medewerkers aan zich binden. Niet langer de wetenschap benaderen vanuit vaste gezichtspunten, maar vraagstukken ook eens van een andere kant bekijken. Om dat idee te benadrukken heeft de universiteit enkele tijdelijke kunstwerken laten maken. 3D-tekeningen worden ze genoemd. Maar het zijn geen drie dimensies, de werken zijn zo plat als een dubbeltje. Ze wekken alleen de indruk van diepte, het is een soort gezichtsbedrog dat je trompe-l’oeil zou kunnen noemen. 

In 1533 schilderde Hans Holbein de Jonge De ambassadeurs. Voornaam en rijk gekleed zijn twee mannen afgebeeld. Tussen hen in staat een kastje met diverse boeken, een globe, enkele wetenschappelijke instrument en een luit. De boodschap is duidelijk, dit zijn belangrijke en machtige mannen. Het witte boord maakt een van hen herkenbaar als geestelijke. Het is een bisschop en de ander is de Franse ambassadeur in Engeland. Wat opvalt is de voorgrond.

Daar heeft Holbein iets geschilderd wat niet thuis te brengen valt. Tenzij … je het bekijkt onder een bepaalde hoek. Dan ineens ontpopt zich een menselijke schedel. De geheime boodschap luidt dan ook dat zelfs machtige mannen sterfelijk zijn.

Het schilderkunstige hoogstandje dat Holbein hier uithaalt, wordt anamorfose genoemd. Waar trompe-l’oeil gezichtsbedrog is door iets te laten zien wat er niet is, bijvoorbeeld de diepte van een koepel terwijl er in werkelijkheid een plat plafond is, gaat de anamorfose een stap verder. Het is een vervorming van een object, die alleen onder een bepaalde hoek goed te zien is. Door rechts naast Holbeins schilderij, dat in de National Gallery in Londen hangt, te gaan staan, wordt de schedel zichtbaar.

De Radboud Universiteit ‘viert’ nu de nieuwe campagne met diverse anamorfosen. Eerder was er al een te zien in het gebouw van de B-faculteiten, nu is er een (van de hand van Remko van Schaik) te zien in het Grotiusgebouw, dat onlangs geopend is en onderdak aan de rechtenfaculteit. Te zien is een wat rabiaat ogende studeerkamergeleerde met dikke wetboeken. Veel interessanter is die in het Erasmusgebouw. Interessanter omdat hier sprake is van trompe-l’oeil en anamorfose. Om het werk met de juiste diepte-effecten te kunnen zien, moet je het onder een bepaalde hoek bekijken. Tegelijkertijd wordt er een opening in de vloer gesuggereerd, waar zich een ruimte met boekenkasten bevindt.

Dat lijkt op een vernuftig spel met een monument dat in Berlijn te zien is, voor de deur van de oude bibliotheek van de Humboldt-Universität. Hier op de Bebelplatz is een monument dat herinnert aan de boekverbranding op de naburige Opernplatz op 10 mei 1933. In een metalen omlijsting biedt een glazen plaat zicht op een ruimte onder het plein. Vanuit welke hoek je ook kijkt, je ziet alleen maar lege boekenkasten. Wie over het plein loopt heeft niets in de gaten, er is niets dat om aandacht vraagt. En daarom doet het monument je des te meer zodra je het eenmaal ontdekt hebt. En uiteraard zijn in de directe omgeving op een bordje ook de beroemde woorden van Heinrich Heine vermeld ‘Wo mann Bücher verbrennt, verbrennt man auch am Ende Menschen‘ (ook bijvoorbeeld te vinden in Göttingen).

Matthew May is de maker van het kunstwerk in het Erasmusgebouw. Hij vertelde me het monument in Berlijn niet te kennen. Daarbij is hij afgestapt van zijn oorspronkelijke plan om de boekenplanken in zijn tekening leeg te laten. Op het laatst heeft hij nog een flink aantal boeken toegevoegd. ‘Zo is het meer een eerbetoon aan de literatuur.‘ Heel gelukkig met de term 3D-tekening is May niet. ‘Maar dat is wel de benaming die mensen makkelijk onthouden. En dat geldt niet voor anamorfose.’

Rest de vraag of de tekeningen het Change perspective-idee goed uitdragen. Eigenlijk niet. Natuurlijk kun je om de tekeningen heen lopen of zelfs eroverheen. Maar om ze goed tot hun recht te laten komen is er maar één juiste invalshoek.
*****