Op zoek naar Schwind (13): Bauernfeind

Pas zag ik via social media een schilderij langskomen van ene Gustav Bauernfeind. Nu was ik bij mijn zoektocht naar Moritz von Schwind de naam Bauernfeind wel eens tegengekomen. Dus ik heb me wat meer verdiept in Gustav Bauernfeind. En dat leverde opmerkelijke resultaten op.

Gustav Bauernfeind werd in 1848 geboren in Sulz am Neckar. Hij was een vlotte tekenaar en koos voor een opleiding tot architect op het Polytechnisch Instituut in Stuttgart. Hij werkte een aantal jaren bij diverse bureaus en bij een daarvan begon hij met schilderen. Dat beviel hem beter dan de architectuur. Hij reisde naar Italië om daar in opdracht van een kunstuitgever populaire scènes te schilderen. Maar ook dat gaf hem weinig voldoening. In 1876 verhuisde hij naar München, waar hij zich verder ontwikkelde als schilder en bevriend raakte schilders als Heinrich von Zügel en Ludwig Löfftz. In 1880 reisde Bauernfeind voor het eerst naar het Midden Oosten. Het bleek een openbaring. Hier vond hij de onderwerpen die hij zocht. Er volgde nog twee reizen en in 1896 vestigde hij zich definitief in Israël, waar hij op kerstavond 1904 in zijn huis in Jeruzalem overleed. Tijdens zijn leven is Bauernfeind nooit heel erg succesvol geweest, maar inmiddels heeft hij de reputatie gekregen van grootste Duitse oriëntalist en zijn er schilderijen van hem geveild voor ettelijke miljoenen.

Schoonzoon
Tot zover een korte levensbeschrijving van Gustav Bauernfeind, waarover eigenlijk alle bronnen het wel eens zijn. Maar wat heeft dit alles met Moritz von Schwind te maken? Daarvoor kwam ik, virtueel, in Den Haag terecht. Op de website van de RKD (Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis) staat bij familierelaties: schoonzoon van M. von Schwind en vader van Moritz Bauernfeind. Dat is interessant en roept direct allerlei vragen op. Heeft Schwind bijvoorbeeld een rol gespeeld in de ontwikkeling van Bauernfeind tot schilder? Het antwoord daarop kan kort en krachtig zijn: nee. Moritz von Schwind overleed in 1871. Gustav Bauernfeind was toen 23 en was zeer waarschijnlijk nog volop bezig in de architectuur. Bovendien woonde en werkte Schwind in de omgeving van München, terwijl Bauernfeind toen nog in Stuttgart en Wenen actief was.

 

Dochter
Nu moet je om iemands schoonzoon te worden trouwen met diens dochter. Moritz von Schwind, die in zijn brieven jarenlang klaagde over problematische liefdesrelaties, leerde in 1841, nadat hij naar karlsruhe was verhuisd, voor een prestigieuze opdracht, majoorsdochter Luise Sachs kennen. Het stel trouwde op 3 september 1842 en kreeg vijf kinderen (sommige bronnen zeggen zes, maar van een wordt dan de naam niet vermeld), Hermann, Anna, Marie (of Maria), Luise en Helene, van wie Luise al op jeugdige leeftijd overleed. Anna trouwde met een advocaat, een zekere doctor Siebert en verhuisde naar Frankfurt am Main. Van Helene is niet bekend of zij ooit getrouwd is. Maar degene om wie het in deze context gaat is dochter Marie, die trouwde  met een Bauernfeind en ging wonen in Wenen. Alleen was deze Bauernfeind helemaal geen architect of schilder, maar arts. Niet Gustav Bauernfeind trouwde met Marie von Schwind, maar Ferdinand Bauernfeind. Of beide überhaupt familie zijn, heb ik (nog) niet kunnen achterhalen. Het is alleen al lastig om dit uit te zoeken, omdat er verschillende schijfwijzen zijn, naast Bauernfeind ook Baurnfeind (zie het overlijdensbericht van Marie).

Kleinzoon
Maar hoe zit het dan met Moritz Bauernfeind, van wie Gustav volgens de RKD de vader is en die zelfs de voornaam van de beroemde schilder draagt? Dat is wel degelijk de kleinzoon van Moritz von Schwind. Ferdinand Bauernfeind en Marie von Schwind zijn zijn ouders. Moritz Bauernfeind werd geboren op 17 februari 1870. Zijn grootvader heeft nog een klein jaar van zijn kleinzoon kunnen genieten. Moritz Bauernfeind studeerde aan de Akademie für bildenden Künste in Wenen en later ook in Karlsruhe en in München. Hier had hij les van onder andere Heinrich von Zügel, die zoals we hebben gezien, bevriend was met Gustav Bauernfeld. Mogelijk verklaart dit de verwarring. Vanaf 1900 woonde en werkte Moritz Bauernfeind in München. Hij tekende satirische illustraties voor bladen als Der Scherer en Simplizissimus. In dat opzicht past hij in een familietraditie: zijn grootvader Schwind tekende voor de Münchener Bilderbogen.
Moritz Bauernfeind diende als soldaat tijdens de Eerste Wereldoorlog. Kort daarna verhuisde hij naar Voldersberg in Tirol in Oostenrijk, waar hij op 7 april 1947 overleed.

Kleindochter
Bij het zoeken naar biografische informatie over Moritz Bauernfeind kwam ik onder meer terecht bij een biografisch woordenboek van Oostenrijkse vrouwen. De informatie over hem is te vinden in het lemma over zijn jongere zus Lena.
Lena Bauernfeind werd geboren op 31 augustus 1875 en net als haar broer ging zij schilderen. Saillant detail is dat Moritz naar de Akademie für bildenden Künste ging, terwijl Lena haar opleiding een niveautje lager kreeg op de Kunstgewerbeschule in Wenen en later nog de Frauenakademie in München bezocht. Ze overleed op 29 oktober 1953 in Innsbruck. Haar naam leeft onder meer voort door een kinderboek dat ze illustreerde. En ook zij betoonde zich een waardig erfgenaam van haar grootvader Moritz von Schwind. Het boek is een sprookje en heet Schneeweisschen und Rosenrot.