Afgelopen weken heb ik benut om mijn knipselarchief te ordenen. Daarbij kwam ik een aantal keren René Magritte tegen. Maar dan wel als inspiratiebron.
Een van de bekendste schilderijen van surrealist René Magritte is getiteld La trahison des images. Het is te zien in het Los Angeles County Museum of Art. Veel mensen zal de titel weinig zeggen en iets minder mensen zullen het ooit in het echt aanschouwd hebben. Toch is het een van de meest iconische schilderijen van Magritte. Zeg pijp en hele volksstammen weten over welk werk het gaat, precies die met het onderschrift Ceci n’est pas une pipe.
Magritte zet je met dit werk op het verkeerde been. Je ziet een pijp en tegelijk zegt de maker dat het geen pijp is. Als het geen pijp zou zijn, wat is het dan wel? Het gevolg is dat je je steeds afvraagt wat het is wat je ziet. Een huis met voor de deur een brandende straatlantaarn midden in de nacht, terwijl erboven een lichtbewolkte middag hemel te zien is. Een man die in de spiegel naar zijn eigen achterhoofd staat te kijken. En voortdurend appels en bolhoeden.
Of kijk naar de gevel van het Musée Magritte en je ziet geen gebouw, maar een gevel op gordijnen die worden geopend en door de opening het zicht op een van Magrittes geschilderde voorstellingen. Maar hoe dan ook, bij Magritte is het een voortdurend spel tussen droom en werkelijkheid, met het bewuste en het onderbewuste.
Door dat spel is Magritte een veelgebruikte inspiratiebron geworden voor vormgevers en cartoonisten. Ik kwam in een NRC-bijlage een artikel over België tegen met de kop: Ceci n’est pas la Belgique. Een bespreking van een graphic novel over de schilder in De Volkskrant had de kop: Dit is geen stripboek.
Hieronder een selectie van bewerkingen van La trahison des images, met één ding gemeenschappelijk: Dit is niet René Magritte.
Schilder Wim Kok bekijkt het werk Ceci n’ est pas un joint,
Jos Collignon, De Volkskrant, 19 maart, 1996
Ceci n’est pas de l’argent
Tobias Schalken, Vrij Nederland, 19 oktober 2002 bij een artikel over (literair) mecenaat
Ceci n’est pas une constitution
onbekende vormgever, De Groene Amsterdammer, 25 maart 2005, bij artikel over de Europese grondwet
Ceci n’est pas un citoyen
Jeannette van Bommel, NRC Handelsblad 12-13 september 2009 bij artikel over nieuwe vorm van democratie
Ceci n’est pas un pays
Ruben L. Oppenheimer, NRC Handelsblad, 8 april 2011, in een special over België 300 dagen zonder regering
Ceci n’est pas un pipe
Gorilla, De Groene Amsterdammer, 23 juni 2011 over de bezuinigingen van Halbe Zijlstra op cultuur
Ceci n’est pas une pipe avec un louche avocat nommé Hiddema
Jos Collignon, De Volkskrant, 8 november 2014 over kamerlid Theo Hiddema die geen louche advocaat genoemd wilde worden
Dit is geen roeptoeter
Milo, De Groene Amsterdammer, 25 augustus 2016 over goedkope verkiezingsretoriek
Overigens ben ik zelf ook niet origineel: de titel Ceci n’est pas René Magritte kwam ik ook op diverse plekken tegen.
*****
Update 25 juni 2019
In Gorinchem zag ik een muurschildering met Ceci nést pas une pipe. De tekst was spiegelbeeldig geschreven, waardoor de de aanweizgheid van een origineel wordt gesuggereerd, dat er niet is.
Update 22 januari 2022:
Ceci n’est pas une école, bedacht door kunsthistorica Diane Wolfthal in reactie op online onderwijs tijdens de covid-pandemie
Geef een antwoord