Gabrielle d’Estrées zal voor eeuwig bekend zijn als de vrouw die in bad door haar zus in haar rechtertepel geknepen werd. Niet heel hard, eerder subtiel. Nu kwam ik die subtiel knijpende vingers weer tegen, dit keer naast een hoofdletter W.

Onlangs las ik Willem die Madoc maakte van Nico Dros. Het is het verhaal van een docent Middeleeuwse letterkunde die bij toeval een uniek manuscript in handen krijgt en op basis daarvan het levensverhaal reconstrueert van de schrijver van Van den Vos Reynaerde. Die we immers kennen als Willem die Madoc (of Madocke) maakte. Die naam staat in de eerste regel van het bekende dierenepos. Ik werd wel gegrepen door het verhaal. Het zat, zoals je van een goede mystificatie mag verwachten, vol bijzondere vondsten. Ik zal daarover niet al te veel verklappen. Hoewel, wie goed tussen de regels door kan lezen, zal hier toch een spoiler aantreffen. En daarvoor is de vormgever verantwoordelijk.

Versie 3 werd gebruikt voor de omslag van Willem die Madoc maakte
Wat is het geval? Op de omslag zien we een vrouw, een man die haar in de nek hijgt, twee handen en een arm die het beeld uitloopt en waarvan de vingers zijn afgesneden. Waar komt dit beeld vandaan, wil ik graag weten. In het boek zelf wordt het niet verantwoord, maar via Google Lens heb ik de bron al snel gevonden. La femme entre les deux ages, School van Fontainebleau, eind 16e eeuw. En daar komt Gabrielle in beeld, zij dateert immers uit dezelfde tijd en dezelfde omgeving.
La femme entre les deux ages is aanmerkelijk groter dan de uitsnede die door de vormgever is gebruikt. Zo staat er nog een derde persoon afgebeeld, maar ook verder wordt er veel duidelijk. De vrouw wordt, gezien haar wat afwerende houding, tegen haar zin het hof gemaakt door de man links. Wat ze met haar subtiele handgebaar duidelijk wil maken is zeer de vraag. Die hand zweeft wat. Met haar andere hand en met eenzelfde sierlijk gebaar lijkt ze iets te geven aan de man rechts, die geheel in het zwart gekleed is. Wat ze precies wil geven, is in dit schilderij moeilijk te achterhalen.
Maar er zijn in ieder geval nog drie andere versies van La femme entre les deux ages. Daarop valt te zien dat de man rechts door de vrouw zijn bril aangereikt krijgt. Dat detail plus de titel maakt de interpretatie ondubbelzinnig. De vrouw is getrouwd met de oudere man links, maar blijkt nog aantrekkelijk genoeg om het hof gemaakt te worden door een jongere man. Overigens houdt de vrouw in twee van de andere versies met haar linkerhand de bril vast met hetzelfde sierlijke gebaar dat ze ook met haar rechterhand maakt. En dat we al kennen van Gabrielle en haar zus.
Hoe we de chronologie van de vier versies van La femme entre les deux ages moeten zien, is niet helemaal duidelijk. In de School van Fontainebleau, die aan het hof van koning Frans I ontstond, waren verschillende Hollandse en Italiaanse meesters actief. Het doel zou zijn geweest om de Franse hofkunst te verfijnen met erotische en mythologische voorstellingen. Met dat in gedachten zou de manier waarop de rechterhand van de man links zich beweegt van de taille van de vrouw naar haar rechterborst een aanwijzing kunnen zijn.
Dan nog even terug naar Willem. Dat de afbeelding op de omslag op een of andere manier van betekenis is in het verhaal, valt niet te ontkennen. Wie daar meer over wil weten, lees vooral het boek. Wat wel nog opmerkelijk is, is dat er ongeveer drie eeuwen liggen tussen de tijd waarin het verhaal van Willem speelt en de tijd waarin de schilderijen werden geproduceerd. Of er in die drie eeuwen een mentaliteitsverandering heeft plaatsgevonden die een voorstelling als van de schilderijen mogelijk maakte, waar dat 300 jaar eerder absoluut taboe was, daarover zou ik nog wel eens meer willen weten.