Gabrielle d’Estrées – anachronisme bij The Tudors

Sinds een week kijk ik op Netflix naar The Tudors. Over het wel en wee, de intriges en het gekonkel aan het hof van koning Henry VIII. Af en toe schotelen de makers de kijkers vreemde invallen voor. De suggestie bijvoorbeeld dat Henry de componist zou zijn van Greensleeves. Maar ook zijn er diverse kunsthistorische anachronismen. En daar wil ik dieper op ingaan.

In serie 1 van The Tudors maken we kennis met tal van historische figuren. Mensen die vrij eenvoudig terug te vinden zijn, bijvoorbeeld op Wikipedia. Henry natuurlijk, Anne Boleyn, Thomas More, maar ook minder bekende zoals musicus en componist Thomas Tallis. Als deze als jongeman net zijn intrede heeft gedaan aan het hof wordt hij tijdens het componeren verleid door twee zussen, Jane en Joan, van wie verder absoluut onduidelijk is wie zij zijn. Tallis gaat niet op hun avances in en ze druipen af. In een volgende aflevering trachten ze Charles Brandon, de hertog van Suffolk, te verleiden. Uiteindelijk sluipen ze binnen in zijn vertrekken en wachten ze hem op, zittend in het bad.

De voorstelling is natuurlijk een knipoog naar het schilderij Portrait présumé de Gabrielle d’Estrées et de sa soeur la duchesse de Villars dat zich in het Louvre bevindt. Wie de maker is, is onbekend. Doorgaans wordt School van Fontainebleau vermeld. Wel is bekend van wanneer het schilderij dateert: 1594, ruim zestig jaar na de tijd van Henry VIII. Ik wilde meer weten over de achtergrond van het schilderij en verdiepte me erin. En dat leverde bijzondere informatie op.

Allereerst is er het historische verhaal. Henry VIII, getrouwd met Catharina van Aragon, doet er in de serie alles aan om bij de paus gedaan te krijgen dat het huwelijk ongeldig wordt verklaard, zodat hij met Anne Boleyn kan trouwen. Gabrielle d’Estrees (rechts in bad) was de maîtresse van de Franse koning Henri IV, die ook al getrouwd was en ook een beroep op de paus deed om zijn huwelijk ongeldig te verklaren. Wat Henry niet voor elkaar kreeg en waarom hij zich met de Engelse kerk afsplitste van de kerk van Rome, kreeg Henri wel voor elkaar, mede doordat hij op advies van Gabrielle katholiek werd. “Paris vaut bien une messe” (Parijs is wel een mis waard). Beide huwelijken duurden overigens niet lang. Anne Boleyn werd terechtgesteld, Gabrielle d’Estrées stierf in het kraambed, waarbij boze tongen beweren dat ze vergiftigd werd.

Dan het schilderij. Dat roept al eeuwenlang vragen op die nog niet allemaal beantwoord zijn. Rechts in het bad zit zoals opgemerkt Gabrielle. De vrouw links is volgens de titel de hertogin van Villars. Het zou om Gabrielles zus Julienne gaan. Gabrielle heeft in haar linkerhand een ring. Men neemt aan dat dit de kroningsring van Henri is, die hij aan haar geschonken heeft om hun huwelijk te bekrachtigen. Julienne knijpt met twee vingers van haar rechterhand in een tepel van Gabrielle. Dit gebaar zou een verwijzing zijn naar Gabrielles zwangerschap. In juni 1594 beviel zij van een zoon, César de Vendôme. De oude hofdame die in de achtergrond kinderkleding zit te naaien, versterkt het idee van de zwangerschap.

Er zijn uit de tijd waarin het schilderij gemaakt werd, twee andere schilderijen bekend met min of meer dezelfde voorstelling. Zij zijn wat minder expliciet van aard. In een ervan zijn beide vrouwen gekleed en wordt in het midden een baby gevoed door een min. In de ander schuift Gabrielle een ring om de vinger van Julienne, die met haar rug naar de kijker gewend is.

Tegenwoordig wordt het schilderij vooral geduid als een erotische voorstelling, de liefde tussen twee vrouwen. Het gebaar van Julienne heeft natuurlijk ook iets bijzonder teders. En vanwege deze erotische lading wordt het schilderij geregeld gebruikt en zijn er talloze variaties van in omloop. De makers van The Tudors gaven er een nieuwe draai aan. Niet langer draait het om de liefde van twee personen van hetzelfde geslacht voor elkaar. Nee, de twee vrouwen proberen met hun toneelstukje juist een man te verleiden.