Kissing in 3D – kussen in de openbare ruimte

Afgelopen voorjaar kwam ik geregeld in ziekenhuis Rijnstate in Arnhem. Mijn vader was er geopereerd en hij lag enige tijd op de intensive care. Wachtend op de lift om hem te bezoeken, viel mijn oog op een kunstwerk.

Hoewel meer dan manshoog en felrood van kleur, leek het wat weggemoffeld. Het had nog het meest weg van een soort kast, maar dan met de contouren van een kussend stel. Door de plek zo tegen de muur kreeg die kus iets besmuikts. Alsof de wereld het niet mocht zien. Ernaast hing een bordje: “ ’de kus’ kunstenaar H. Janselijn materiaal: ijzer geschonken t.g.v. de opening van Ziekenhuis Rijnstate door OHRA Verzekeringen Bank Groep B.V. “ Het is maar hoe belangrijk je jezelf vindt. Zeven regels informatie, waarvan vier gewijd aan de gulle gever. De naam als een soort shirtreclame gesponsord op het beeld ging kennelijk net te ver.

‘De kus’ van Han Janselijn liet me niet los. Ik vroeg me af welke kussen in de beeldhouwkunst ik nog meer kende. Ik kwam in eerste instantie uit op drie: Antonio Canova’s Amor en Psyche, door de enorme vleugels buitengewoon fragiel, maar ook heel teder. Auguste Rodins De kus, gebaseerd op het verhaal van Paolo Malatesta en Francesca da Rimini uit Dantes Divina Commedia. Minder teder dan Canova, maar wel vol passie. En Constantin Brancusi’s De kus, op het eerste gezicht heel lomp, maar eigenlijk toch ook heel intiem. Maar alle drie de kussen zijn eigenlijk museumstukken. Zijn er geen kussen in de open lucht, gewoon op straat?

 

Zeker wel. In 1982 werd op de Bijlmerdreef in Amsterdam-Zuidoost De kus tekenaar Jeroen Henneman onthuld. Eigenlijk is het beeld een tekening zonder papier. Het zijn twee grillige lijnen, als het ware gebogen van lange ijzeren platen, die het profiel vormen van twee gezichten en die zo zijn neergezet dat de monden elkaar raken. Waarom dit beeld juist op deze plek staat is onduidelijk.

Beter valt dat te begrijpen van een verwant beeld van Henneman dat in 2006 in Apeldoorn werd onthuld. Dit beeld berust op hetzelfde principe van twee lijnen, die twee profielen vormen, zij het dat de gezichten een slag gedraaid zijn. Waar de kussers in de Bijlmer elkaar horizontaal aankijken en beide lijnen in de grond verankerd zijn, gaat dat in Apeldoorn nog maar voor één lijn op. Van de beide kussers neigt er een schuin naar beneden om de ander, die naar boven kijkt (en waarvan de lijn in de grond verankerd is) op de mond te kussen.

Als beeld is het een stuk spannender en dynamischer dan het beeld in Amsterdam. Tegelijkertijd is de kus een stuk klassieker. Het is de Hollywood-filmkus van de held die zich buigt over de vrouw die hij net gered heeft. Het is misschien wel veelzeggend dat juist deze man-vrouw-verhouding is gekozen bij dit beeld, dat door de gemeente Apeldoorn is aangeboden bij het huwelijk van Willem-Alexander en Maxima op 2 februari 2002.

Nog even terug naar het beeld in Rijnstate. Ook hier is sprake van een lange man die naar beneden buigt om de vrouw, die zich moet rekken, te kussen. Als opdrachtgever, of desnoods als schenker, zou ik een meer prominente plek voor dit beeld gevraagd hebben. De liefde van verwanten of het medeleven van bekenden kunnen een niet te onderschatten bijdrage leveren aan het genezings- of herstelproces van een patiënt. Mooier dan met Janselijns De kus, bijvoorbeeld midden in de hal van het ziekenhuis of direct bij de ingang, had dat nauwelijks geïllustreerd kunnen worden.