Holbein – anachronisme bij The Tudors (3)

In serie 1 van The Tudors kwam een scène voor die ontleend was aan een schilderij dat zestig jaar later gemaakt zou worden. In serie 2 was het een beeld vanuit de lucht op Rome dat niet klopte. En in serie 3 wordt opnieuw een loopje genomen met de kunstgeschiedenis. De schilder Hans Holbein de Jonge en een schilderij van Velazquez staan hierbij centraal.

In serie 3, deel 7 wordt schilder Hans Holbein de Jonge, al jaren actief als hofschilder in Engeland gevraagd een portret te schilderen. Na het overlijden in het kraambed van Jane Seymour wil Henry VIII zo snel mogelijk weer trouwen. Maar het moet wel een mooie vrouw zijn. Thomas Cromwell, Lord Privy Seal (geheimzegelbewaarder), meent zijn positie aan het hof te kunnen versterken door Anna van Kleef als echtgenote voor te stellen. Omdat Henry haar niet kent, vraagt hij Holbein dus om een portret. Een portret dat Holbein in opdracht van Cromwell mooier moet maken dan Anna mogelijk is. Of dat geen leugen is, wil Holbein weten. ‘Surely, all art is a lie’ is Cromwells reactie.

Dat gaat zeker op voor de kunst in The Tudors. Eerder in serie 3, om precies te zijn in deel 3, zien we Holbein al aan het werk. Hij geeft zijn instructies aan een vrouw die hij naakt zal portretteren en loopt naar de tafel waarop hij zijn eerste schets maakt. Voor hem op tafel staat een zogenaamd raster van Alberti, een hulpmiddel voor schilders om het perspectief van de voorstelling weer te geven. Holbein wordt gestoord in zijn werkzaamheden omdat de echtgenoot van de vrouw binnenkomt. Het komt tot een handgemeen en zowel Holbein als de bedrogen echtgenoot doet zijn beklag bij Henry. Dan komt de aap uit de mouw: het is de koning zelf die opdracht heeft gegeven voor het schilderij. Even later zien we Henry die een doek van een schilderij trekt en likkebaardend het voltooide werk van Holbein bewondert.

Maar wat in de eerste scène al opviel en in het voltooide schilderij opnieuw, is de pose van de vrouw. Ze ligt met haar rug naar de kijker en haar gezicht is te zien via een spiegel. Het gedraaide lichaam en de spiegel verwijzen direct naar een schilderij dat wordt gezien als een van de topstukken van de National Gallery in Londen. Een schilderij dat in 1813 gekocht werd door kunstverzamelaar John Morritt die het ophing in zijn huis in Rokeby Park in Yorkshire en dat daardoor bekendstaat als de Rokeby Venus. Klein historisch probleempje: dat schilderij is niet van Hans Holbein de Jonge, maar van Diego Velazquez, die het tussen 1647 en 1651 voltooide. In het hele oeuvre van Holbein is er geen enkel schilderij te vinden dat er maar een beetje op lijkt.

Uiteraard is er in het schilderij hier en daar wat aangepast. Velazquez schilderde zijn Venus voor de spiegel in opdracht van de Spaanse koning Filips IV. Zeer waarschijnlijk is het model een van de maitresses van de koning. In het streng katholieke Spanje was het schilderen van naaktmodellen een hachelijke onderneming, die kon leiden tot gevangenisstraf of verbanning. Er als regerend vorst maitresses op na houden was aan de andere kant volledig geaccepteerd. Het is mogelijk dat Velazquez door het werk Venus voor de spiegel te noemen en bovendien een cupidootje toe te voegen heeft willen suggereren dat het om een mythologische voorstelling ging. En waar kunst kan liegen, kan televisie dat niet. Vandaar dat in ‘Holbeins’ schilderij Cupido ontbreekt.