Alma’s Amstelstation

Een station is doorgaans een plek waar je haast hebt. Om je trein te halen of, als je net gearriveerd bent, om op tijd op je afspraak te zijn. Zelden neem je de tijd om eventueel aanwezige kunst aandachtig te bekijken. Tenzij je flink wat tijd hebt om over te stappen, zoals mij in Basel ooit overkwam. Maar op station Amsterdam Amstel zal daar geen sprake van zijn. De laatste keer dat ik er was, nam ik in de stationshal snel wat foto’s van de twee grote muurschilderingen. En die geven stof tot nadenken.

Peter Alma
Allereerst over de maker, Peter Alma. Alma werd in 1886 geboren in Nederlands-Indië, volgde tussen 1904 en 1906 zijn opleiding aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag en in de daaropvolgende zeven jaar aan de Académie Humbert in Parijs. Daar maakte hij kennis met Piet Mondriaan met wie hij hecht bevriend raakte. Alma werkte nog mee aan de oprichting van kunsttijdschrift De Stijl, maar in plaats van de gelijknamige kunststroming had de avant-garde kunst en het revolutionaire elan van Moskou zijn belangstelling. In 1921 woonde hij de 3^e Communistische Internationale bij en kwam hij in contact met Kazimir Malevich, Vladimir Tatlin en El Lissitzky. Alma’s ideaal was om met zijn kunst de klassenstrijd van dienst te zijn.

Amstelstation
Begin jaren ’30 besluit men om in Amsterdam, na het Centraal Station en Muiderpoort, een station te bouwen om zo de almaar toenemende reizigersstroom beter te kunnen reguleren. Tussen 1937 en 1939 werd aan de spoorlijn van Amsterdam Centraal naar Utrecht het Amstelstation gebouwd. Een van de architecten was Cornelis van Eesteren, die gedurende enige jaren nauw betrokken is geweest bij De Stijl en die mogelijk uit die tijd Peter Alma kende.

Verbinding
Voor zijn muurschilderingen koos Alma twee thema’s: verbinding en technische vooruitgang. In de voorstelling over verbinding, zien we centraal enkele treinen in een soort V-vorm en met de neus richting drie wielen. Links daarvan heeft Alma een landschap met bergen, palmen en enkele oosters aandoende gebouwen geschilderd, terwijl rechts een meer stedelijke omgeving getoond wordt. In die stad springen direct de Eiffeltoren en het Empire State Building in het oog. Ook de Notre Dame en mogelijk de Sint Pieter zijn hier te zien. Het geeft de voorstelling internationale allure. Maar ook Nederland ontbreekt niet. Er staan een molen, twee torens – van de Dom in Utrecht en van de Westerkerk in Amsterdam – het karakteristieke profiel van de Beurs van Berlage.
Links zien we een gebouw dat zeer waarschijnlijk de Hagia Sophia in Istanboel is en een gebouw dat evengoed de Basileus kathedraal in Moskou als een drietal boeddhistische stoepa’s kan zijn.

Brug
Behalve de gebouwen rechts heeft Alma daar ook nog een boot en  een brug geschilderd. En het is die brug die door zijn vorm de aandacht trekt. Het is namelijk de combinatie van een cantilever- en een boogbrug. Er is voor zover ik kan nagaan maar één bekende brug met die vorm, en dat is de Pont de Quebec in Canada. Van Alma is niet bekend dat hij ooit naar Canada is gereisd, mar het kan zijn dat hij zich op afbeeldingen heeft gebaseerd. Het is ook goed mogelijk dat de brug aan zijn verbeelding is ontsproten en dat zegt dan weer iets over de afgebeelde gebouwen.  Met de oosterse gebouwen links, het Empire State Building en misschien dus ook de brug rechts, heeft Alma een verbinding willen leggen met andere werelddelen, zelfs als die via de trein niet bereikbaar waren

Vooruitgang
Dan de andere voorstelling, die van de technische vooruitgang. We zien centraal een groepje mannen onder een wereldbol. Links en rechts achter mannen is een aantal treinen zichtbaar en in de voorgrond zien we een opstelling van machines. De opstelling van die treinen en de wereldbol heeft Alma zo gemaakt, dat bij heel snelle blik het beeld blijft hangen van een grote vogel die zijn vleugels uitslaat. De locomotief rechts vooraan is de Arend, de eerste trein die ooit in Nederland reed tussen Amsterdam en Haarlem.

Grondleggers
Het groepje mannen zouden ingenieurs zijn. Daar heb ik mijn twijfels bij. Ondanks het thema technische vooruitgang, dat wordt geïllustreerd met de machines vind ik niet dat de mannen veel technisch uitstralen. De man rechtsvoor heeft een papier in zijn hand dat eerder een officiële akte lijkt te zijn dan een bouwtekening. Daarbij vind ik de mannen door hun kleding een heel ouderwetse indruk wekken, eerder 19^e-eeuws dan eigentijds. Het lijken me eerder de grondleggers van de Nederlandse Spoorwegen dan de mannen die aan het eind van de jaren ’30 zorgen voor technische vooruitgang. Een aanwijzing daarvoor zou bovendien kunnen zijn dat de voltooiing van het Amstelstation gelijk viel met het eeuwfeest van de spoorwegen in Nederland. Overigens bestond de Nederlandse Spoorwegen toen pas één jaar, nadat in 1938 diverse spoorwegmaatschappijen waren gefuseerd.

Blauwe Engel
En dan is er nog iets dat me niet loslaat. In de voorstelling van de verbinding staan diverse treinen afgebeeld. De blauwe linksvoor heeft veel weg van de Blauwe Engel die vroeger op het zogenaamde Miljoenenlijntje in Zuid-Limburg reed en waar ik ook nog wel eens in gezeten heb. Alleen reed die Blauwe Engel pas sinds 1954, dus die kan Alma in 1939 niet geschilderd hebben. Misschien zijn er treinliefhebbers die dit raadsel kunnen ophelderen.