Pas reed ik richting de Maasboulevard in Maastricht. Recht voor me, net voorbij een bocht, maande een metershoge mural mij tot stilte. Zo’n voorstelling intrigeert me dan juist en ik wil er meer van weten. Boven het werk stonden de naam van de kunstenaar en de titel: Dave de Leeuw en The Umbrella Academy. In de voorstelling droeg de vrouw inderdaad iets wat op het handvat en de steel van een paraplu leken, maar van het scherm waren slechts wat boogjes te zien. De titel zei me vaag iets, maar toen ik er op googlede kwam ik direct bij Netflix terecht. En toen ik nog wat verder zocht, vond ik meer context waarin de mural van De Leeuw tot stand gekomen is.
Vanaf vorig jaar februari is de serie The Umbrella Academy, gebaseerd op de comic strips van Gerard Way en Gabriel Bá, te zien op Netflix. Het is het verhaal van zes disfunctionele superhelden die geadopteerd zijn door Sir Reginald Hargreeves. Ze hebben allemaal een naam, maar ook een nummer en een bijnaam. De Leeuw schilderde Allison Hargreeves, #3, bijgenaamd The Rumor. Op haar linker dijbeen zien we haar nummer. Achter haar benen zijn nog wat silhouetten met paraplu zichtbaar, mogelijk een verwijzing naar haar familieleden. Ook de figuurtjes helemaal beneden blijken een rol te spelen in de comic en de serie.
Bij de lancering gaf de streamingdienst zes kunstenaars (of kunstenaarsduo’s) in zes steden de opdracht om een muurschildering te maken. Naast Maastricht waren dat Breda, Den Haag, Deventer, Eindhoven en Rotterdam. Zeker was toen al dat de schildering in Deventer binnen een maand weer zou verdwijnen. Of de andere nu nog bestaan, weet ik niet.
In een beschouwing op hiphopinjesmoel stelt Jaap van der Doelen zich de vraag op het street art is of reclame of misschien ook allebei. Hij wijst op de vrijheid die de zes kunstenaars kregen, om het personage dat hen werd toegewezen zelf vorm te geven. Ook verwijst hij naar kunstenaar Alphonse Mucha die aan het eind van de 19^e eeuw commerciële boodschappen schilderde die nu als kunst worden beschouwd. Henri Toulouse-Lautrec kun je daar aan toevoegen. Zijn aankondigingen voor cabaretvoorstellingen in Parijs bleken baanbrekend en zijn nog altijd in musea te zien. Dichter bij huis moet ik denken aan Jan Toorop, die met zijn affiches voor Delftsche slaolie min of meer de Art Nouveau of Jugendstil in Nederland introduceerde. Een naam die hier ook niet mag ontbreken is die van A.M. Cassandre die met zijn Art Déco-affiches opdrachtgevers uit heel Europa kreeg. Maar de bekendste naam die oprijst bij het vraagstuk kunst of reclame is die van Andy Warhol. Zijn dozen van Brillo-zeepsponsjes en geschilderde blikken Campbell soup behoren tot de hoogtepunten van de pop art, vooral omdat de alledaagse voorwerpen ons anders naar kunst zijn gaan laten kijken. Warhols werk was te zien in galeries en musea en daarmee werd het kunst.
Wat mij betreft gaat dat ook op voor het werk van De Leeuw en zijn vijf collega’s. Je zou de Umbrella-muurschilderingen kunnen zien als verwerkingen van populaire cultuur, een soort neo-neo-popart. Overigens zag ik wel toen ik oudere foto’s van de mural vergeleek met die van mij dat het Netflix-logo was verdwenen. Je zou het bijna gaan zien als stellingname in de kunst-of-reclame-discussie.
Maar er is nog een andere parallel te trekken met de kunstgeschiedenis. Schilders van altaarstukken in de late Middeleeuwen, de Renaissance en de Barok deden dat doorgaans ook in opdracht. Ze waren gebonden aan een bepaalde heilige of Bijbelse voorstelling, maar daarbinnen waren ze vrij om die naar eigen inzicht in te vullen. Vaak beeldden zij ook nog onder in de hoeken de opdrachtgevers of geldschieters af. Eigenlijk is er dus niet zo heel veel veranderd. Netflix heeft gewoon de positie ingenomen die vier, vij, zes eeuwen eerder aan rijke edellieden was voorbehouden.