Louis Soldan, Helmuth Lohner, Gabriel Barylli, Rudolf Kretner, Forrest Tucker, Félix Oudart, Rudolf Vones, Raimund Warta, Lester Matthews en Einor Ingesson. Van geen van hen had ik ooit gehoord. Maar dankzij de International Movie Database weet ik dat het acteurs zijn. Acteurs die allen Moritz von Schwind speelden in een verfilming over het leven van Franz Schubert.
Is er van deze Schwind-vertolkingen anno 2018 nog wat terug te vinden? Nauwelijks. Waarschijnlijk is de Engelsman Lester Matthews van dit rijtje de bekendste acteur. Hij vertrok rond 1936 naar Hollywood, waar hij een rol kreeg in The Adventures of Robin Hood en The Three Musketeers. Later ging hij meer voor tv werken en was hij te zien in series als Rawhide, Bonanza en The Beverley Hilbillies. In 1934 speelde hij Schwindt [sic] in Blossom Time, een stervehikel rond Richard Tauber, die Franz Schubert mocht spelen en diverse van zijn liederen mocht zingen. Er zijn fragmenten van te vinden op YoyTube, maar of Matthews daarin te zien is als Schwind is niet duidelijk.
In 1953 speelde acteur Louis Soldan Moritz von Schwind in de film Franz Schubert. Onduidelijk is of dit beeld uit die film komt
Ideaalbeeld
In 1936 speelde Raimund Warta Moritz von Schwind. Het was een van zijn in totaal vier filmrollen. Later heeft hij zich toegelegd op het monteren van films, maar met negen stuks ook niet heel succesvol. Warta’s Schwind is te zien in de korte film Horch, horch, die Lerch im Ätherblau, een film die ik ooit op YouTube zag, maar die inmiddels verdwenen is. Het is een soort raamvertelling waarin een jonge vrouw tijdens een zangles Schubert zingt. Iemand die zoiets moois heeft gecomponeerd moet volgens haar wel een rijk en romantisch leven hebben geleid. Haar zangleraar helpt haar uit haar droom. Hij vertelt hoe het echt gegaan is. Hoe vier vrienden van Franz Schubert, Franz von Schober, Leopold Kuppelwieser [sic], Johann Michael Vogl en Moritz von Schwind, hun componerende vriend herinneren aan zijn uitnodiging om hen mee te nemen naar een Wirtshaus. Maar Schubert heeft helemaal geen geld. Van zijn uitgever probeert hij tevergeefs een voorschot los te krijgen. Als hij iemand een gedicht hoort voordragen, zet hij dat in no time op muziek, speelt het en het hele Wirtshaus is enthousiast. Waarop Schubert alsnog een vorstelijk voorschot krijgt.
Wie is wie
Horch, horch, die Lerch im Ätherblau is de eerste regel van het lied Ständchen (D889), op een tekst van William Shakespeare, in het Duits vertaald door August Schlegel. Het lied werd pas na Schuberts dood in 1828 door Anton Diabelli uitgegeven. Of het gemeengoed was en inderdaad zomaar door een (dronken) cafébezoeker gedeclameerd zou kunnen worden, is zeer de vraag. Maar het verhaal wordt er een stuk beter van. Net als van de vier vrienden, die Schubert een beetje in de maling nemen. Tegelijkertijd zijn die vrienden, die in de titels van de film benoemd worden, stuk voor stuk inwisselbaar. Het zijn personen met een naam, maar het zijn geen karakters. Wie nou eigenlijk Raimund Warta als Moritz von Schwind was, blijft gokken na het zien van de film.
Drei Mäderl
Waarschijnlijk de meest bekende Schubertverfilming is Das Dreimäderlhaus uit 1958, die in zijn geheel op YouTube te zien is. Centraal staat Franz Schubert met vier van zijn vrienden, de dichters Johann Mayrhofer en Franz von Schober en de schilders Leopold Kupelwieser en Moritz von Schwind. Schubert wordt gespeeld door Karlheinz Böhm, die in de jaren daarvoor grote roem had verworven als Kaiser Franz Joseph in de drie Sissi-films. Operettester Rudolf Schock speelt Schober, die regelmatig moet zingen. Schwind wordt gespeeld door Helmuth Lohner. In het vriendengroepje is Schwind de jongste -wat historisch juist is- en wellicht daardoor ook de losbol in het gezelschap.
Helmut Lohner als Moritz von Schwind in Das Dreimäderlhaus
Beethoven
Wein, Weib und Gesang. Zo kan de film het best samengevat worden. Alleen Schubert is wat zwaar op de hand. Als de anderen al aan de wijn zitten in een Gewirtshaus, is Schubert nog zwaar onder de indruk van een concert van Beethoven dat hij heeft bijgewoond. Het is die Beethoven-verering die Schubert in de film vooral aandacht laat besteden aan symfoniën. Zijn liederen zijn er telkens ineens. Terwijl muziekuitgever Anton Diabelli juist die liederen de moeite waard vindt. Dit zakelijke ‘conflict’ is één ding, privé gaat het ook niet erg voortvarend. Waar het met Wein en Gesang bij Schubert wel goed zit, drukt het gemis aan liefde zwaar op hem.
Misverstand
Daar hebben zijn vrienden wel een oplossing voor. Ze organiseren een Landpartie, een uitje naar het platteland waarbij ze onder andere de gezusters Heiderl, Hederl en Hannerl Tschöll meevragen. Hun woonhuis wordt vanwege de gezinssamenstelling het Dreimäderlhaus genoemd. Heiderl en Hederl zijn verloofd, maar Hannerl is nog vrij. Stiekem hopen de vrienden haar aan Schubert te koppelen. Dat lijkt goed te gaan. Hannerl neemt zelfs pianolessen bij Schubert. Maar de schuchtere Schubert durft haar zijn liefde niet te verklaren. Als hij eindelijk die stap zet, met een speciaal voor haar gecomponeerd lied, dat Schober moet zingen, ontstaat er een groot misverstand. Hannerl ziet in het lied een huwelijksaanzoek, helaas niet van Schubert, maar van Schober. En waar Schubert zich tijdens de huwelijksceremonie met het spelen van zijn Ave Maria grootmoedig opstelt, blijft hij aan het einde van de film eenzaam achter.
Schilderwerk
Het stadsgezichtje dat Moritz von Schwind (gespeeld door Helmut Lohner) schildert voor de deur van Ludwig van Beethoven in Das Dreimäderlhaus
Schwind zien we in de film vooral als grappenmaker, die zelfs een keer zijn hoge hoed over zijn ogen getrokken krijgt, maar slechts één keer als schilder. De dag na het Beethovenconcert probeert Schubert met de grote componist in contact te komen. Voor Beethovens huis treft hij Schwind die daar aan het werk is. Beiden reageren opgewonden als Beethoven naar buiten komt. Maar uiteindelijk heeft Schubert niet de moed hem aan te spreken. Van het werk waarmee Schwind bezig is krijgen we ook een glimp te zien. Het is een knullig stadsgezichtje, zoals hij gedurende zijn hele carrière nooit geschilderd heeft.
Geromantiseerd
Eigenlijk valt er weinig zinnigs te zeggen over hoe Schwind op het witte doek werd vormgegeven. Daarvoor ontbreken vooralsnog de complete films. Bovendien lift Schwind altijd mee in de schaduw van Franz Schubert. En diens leven wordt doorgaans veel te zonnig voorgesteld. Wie weet waagt zich nog eens een regisseur aan een serieuze bio-pic over Schubert. En krijgt Schwind daarin meer aandacht. Of zou er nog eens iemand op het idee komen om Schwinds leven te verfilmen? Diegene mag me bellen.
