Dwarskijken: Vogels loslaten

In Finsterwolde zag ik deze zomer een beeldengroep van een vrouw, een man en een kind dat een duif los laat. Het beeld herinnerde me aan Gerard Brunings Man met vogel: hetzelfde gebaar, dezelfde handeling. Maar wel met een heel verschillende betekenis.

Brunings beeld is het oudst, het dateert uit 1958. In dat jaar werd aan de Groenewoudseweg in Nijmegen de R.K. Kweekschool, ontworpen door Alphons Siebers en Wim van Dael gebouwd. In 1953 was de percentageregeling ingesteld, die bepaalde dat bij elk nieuw te bouwen overheidsgebouw 1 procent van de bouwsom aan kunst moest worden besteed. Man met vogel is de eerste grote opdracht van Bruning in Nijmegen. Het bronzen beeld stond op een klein sokkeltje, hoog boven de ingang van de school, waar het door de donkere kleur ook nog eens scherp afstak tegen het wit geschilderde gebouw. De symboliek is duidelijk: loslaten. De kweekschool leidt onderwijzers op die ze loslaten in de wereld om daar kinderen op te voeden die zij vervolgens weer loslaten. Er is een direct verband tussen het beeld en de functie van de school. Vanwege het perspectief lijkt Bruning de vogel extra groot te hebben gemaakt.

De beeldengroep in Finsterwolde werd in 1982 gemaakt door Stephan Berkhemer. Het heet Monument voor Belgische militairen en daarmee weet je direct hoe je het beeld moet duiden. J. Wathelet en D. Devignez waren Belgische parachutisten die in april 1945 in Finsterwolde om het leven kwamen. Welbeschouwd geeft het beeld betekenis aan hun sneuvelen. Het kind dat door de ouders wordt opgetild staat voor de hoop op een betere toekomst en de duif die losgelaten wordt staat uiteraard voor vrede. Op zich is die symboliek mooi gekozen, maar tegelijk zijn de ouders waarschijnlijk ook van na de oorlog. Het beeld kwam er immers pas 37 jaar na de het einde van de Tweede Wereldoorlog te staan. Je zou kunnen zeggen dat het beeld in deze vorm ruim dertig jaar te laat komt. En de herinnering aan de twee Belgische militairen laat zich uit het beeld niet afleiden. Daarvoor heb je tekst en uitleg nodig.

Ook over het beeld van Bruning valt nog wel wat op te merken. Door fusies is de R.K. Kweekschool, later pabo Groenewoud, opgegaan in de Hogeschool Arnhem-Nijmegen (HAN). Door verhuizingen en nieuwbouw zijn opleidingen onder een dak gebracht. Het gebouw op de Groenewoudseweg biedt nog altijd onderdak aan een afdeling van de HAN, maar de pabo verhuisde naar de Kapittelweg. En de man met vogel verhuisde mee. Alleen staat hij daar aan de rand van een plantenbak, nagenoeg op de begane grond. Je kunt hem als beschouwer bijna recht in de ogen kijken. Het gebaar van de man verliest daardoor aan zeggingskracht. Waar de oorspronkelijke blik omhoog ongekende hoogtes in het vooruitzicht stelde, lijkt dat met planten en iets verder huizen als achtergrond nog maar afwachten.